Төтенше жағдай кезінде адамдарды қудалауға жол бермеу.
Қазақстан Республикасының Бас прокурорына
Нурдаулетовке Г. Д.
"Әділ сөз" халықаралық сөз бостандығын қорғау қорының мәлімдемесі.
"Әділ сөз" сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры төтенше жағдай кезінде жасалған көрінеу жалған ақпаратты таратуда журналистер мен азаматтық белсенділерді айыптау науқанымен белгіленген айыптауларға қатты алаңдаушылық білдіреді.
ҚР Қылмыстық кодексінің 274-бабы - "Көрінеу жалған ақпарат тарату" – қылмыс объектісінің белгісіздігі үшін - "қоғамдық тәртіпті бұзу қаупі","азаматтардың, қоғамның және мемлекеттің мүдделері" деген негізделген сынға бұрыннан ұшырайды.
Төртінші Әмбебап кезеңдік шолудың нәтижелері бойынша Қазақстанға қайтадан "қылмыстық кодекстің 174 және 274-баптарына түзетулер енгізу немесе күшін жою арқылы өзге ой-пікірге арналған кеңістікті қорғау", "қылмыстық ережелерді келіспейтін пікір білдіруді басу құралы ретінде пайдаланудан қалыс қалу" атты ұсынымдар берілді.
Қазір болып жатқанын жағдай бас бостандығынан айыру қорқынышымен тиімсіз пікірлерді қалай басуға болатынын жарқын көрсетеді.
Егер 2014 жылдан бастап 2019 жылға дейін ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мәліметтеріне сәйкес, ҚР ҚК 274-бабы бойынша 14 адам сотталған болса, елімізде төтенше жағдай орын алған бір ай ішінде, бірнеше сотқа дейінгі тергеу істер қозғалды, олар ұстаумен, тінтумен және қамауға алумен сүйемелденді.
ҚР ҚК 274-бабының 4-бөлігі 7 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасын белгілейді. Тіпті Ұлы Отан соғысы кезінде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығына сәйкес соғыс уақытында "халық арасында үрей тудыратын жалған естуді" таратқаны үшін қылмыстық жауапкершілік әлдеқайда жұмсақ болды-5 жыл…
Бұл қылмыстың субъективті жағы мынадай ниетпен сипатталады: адам өзі тарататын ақпарат жалған екенін түсінеді,бұл "көрінеу" болып саналады. Егер адам шындыққа сәйкес келмейтін ақпаратты тарата отырып, оның шыншылдығы немесе жалған екені туралы анық білмесе, оның іс-әрекеттерінде осы қылмыстың құрамы болмайды. Қоғамдық тәртіпті бұзу немесе азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне не заңмен қорғалатын қоғамның немесе мемлекеттің мүдделеріне елеулі зиян келтіру түріндегі салдардың туындау қатері маңызды шарт болып табылады. Алайда, біздің құқық қолдану тәжірибеміз айыптау үкімдерімен аяқталған істерде көрінеу жалғандық пен нақты қауіп-қатердің ешқашан нақты дәлелдері жоқ екенін көрсетеді.
Төтенше жағдай, қатты карантин табиғи түрде адамдарда өз денсаулығы мен болашағы үшін алаңдаушылық туғызады, ақпарат алу қажеттілігін арттырады. Иә, жалған, арандатушылық жарияланымдар бар, қараңғы және тіпті дүрбелең болжамдары бар. Қылмыс ретінде саралауға болмайтын ойдан тыс қателер мен даулы пікірлер әлдеқайда көп. Оларды шынайы және әр түрлі ақпаратты қарама-қарсы қою, ашық пікірталастар және ашық алаңқай арқылы бейтараптандыруға немесе түзетуге болады және ол қажет. Ал ұстау, қамауға алу, бас бостандығынан айыру және өзге де сұратушы әрекеттер бей-берекенің орнына одан да үлкен үрей мен үрей туғызуға және елдің өркениетті дамуын бірнеше жыл артқа тастауға қабілетті.
"Әділ сөз" сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры ҚР Бас прокуратурасының сотқа дейінгі тергеулерде қозғалған заңдылықтың сақталуына мұқият қадағалауды жүзеге асыруы және төтенше жағдайдың күрделі жағдайларында адамдарды қудалауға жол бермеуі қажет деп есептейді.
19 сәуір 2020 жыл.
