ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті мен телекоммуникация желілерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі құқық қорғау органдарына ашық үндеу

Прецедент

21 шілдеде журналист Олег Гусевтің жеке Telegram аккаунтында рұқсат етілмеген араласу белгілері бар оқиға салдарынан Beeline операторының ұсынысы бойынша журналист ауыстырған SIM картасы жұмыс істемей қалды. 27 шілдеде осы сценарий қайталанып жаңа SIM картасы (USIM, 4G) өшірілді.

2025 жылғы 18 тамызда азамат Гусевтің шағымына «КаР-Тел» (Beeline) ЖШС-ның берген жауабында 21 және 27 шілдеде оның SIM-карталарының өшірілуіне «техникалық ақау, операциялық жүйелерді жаңарту немесе техникалық серіктестермен байланысты мәселелер» себеп болуы мүмкін екендігі көрсетілген. Дегенмен, мұндай тұжырым күмән тудырады.

Біріншіден, көрсетілген күндер сәйкес келмейді, бұл өшірудің қайталану сипатын көрсетеді;

Екіншіден, компания ықтимал техникалық ақаудың жаппай немесе белгілі бір ошағы туралы ешқандай мәлімет бермейді, бұл шын мәнінде техникалық ақауға тән емес;

Үшіншіден, жауапта қандай жүйе немесе серіктес техникалық ақаудың көзі болуы мүмкін екендігі көрсетілмейді.

Жалпы қабылданған техникалық стандарттарға сәйкес, 3G/4G қолдауы бар заманауи SIM карталары қашықтан көшіруден қорғалған, бұл қарапайым «ақау» туралы нұсқаға күмән келтіреді.

Оқиғаның сипаты SIM-картаны рұқсатсыз қайта шығару (SIM-swap шабуылы деп аталады) кезінде байқалатын белгілерге ұқсас. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, SIM картаны рұқсатсыз қайта шығару мүмкіндігі туралы нұсқаны тексеруге негіз бар деп есептейміз. Осыған байланысты құзырлы органдардың тәуелсіз тексеру жүргізуі қажет деп санаймыз.

Бұл неге маңызды?

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры бұл кейс жеке оқиғадан тыс мәселелерді тудырады және Қазақстандағы телекоммуникациялық желілердің, әсіресе SIM-карталарды қорғау және операторлардың заңсыз қайта шығару мен көшіруге қарсы тұру қабілеті бөлігінде ықтимал осалдығын, арнайы жабдықты рұқсатсыз қолданудың ықтимал қаупін көрсетуі мүмкін деп санайды. Телекоммуникацияға кедергі жасау немесе араласу үшін арнайы жабдықты рұқсатсыз пайдаланудың, сондай-ақ азаматтардың SIM-карталары бірқатар мемлекеттік және банктік қызметтермен байланысты екенін ескере отырып, инфрақұрылымға сенімнің төмендеу қаупін тудырады.

Үндеу

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры қазақстандық журналистің мессенджеріне SIM картасын өшірумен бірге рұқсатсыз кіру әрекеттеріне байланысты алаңдаушылық білдіреді. Біз бұл жағдайды белгілі бір тұлғаға төнген қауіп ретінде ғана емес, елдің цифрлық кеңістігіндегі сенім жүйесінің тұтастығына төнетін ықтимал қауіптің белгісі ретінде қарастырамыз.

1. Біз ҚР ІІМ осы факті бойынша тексеру жүргізіп, негіз болған жағдайда ҚР ҚІЖК талаптарына сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеруді бастауды, әлемдік тәжірибеде SIM-картаны қайта шығару көбінесе физикалық араласумен байланысты екенін ескере отырып, құқық қорғау органдарының Қазақстан Республикасының аумағында істің нақты мән-жайын анықтайды деп сенеміз.

2. ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі байланыс операторлары инфрақұрылымының тұрақтылығына тексеру жүргізсін;

3. Beeline мобильді операторы тергеуге толық көмек көрсетсін, оның ішінде SIM-картамен мүмкін болатын әрекеттерге, оны ауыстыруға қатысты заңмен рұқсат етілген барлық ақпаратты ұсынсын, сондай-ақ SIM-карталарды қайта шығару рәсімдеріне ішкі тексеру жүргізсін және қажет болған жағдайда оның нәтижесін реттеушіге ұсынсын.

4. Оқиғаның журналистің кәсіби қызметіне кедергі келтірумен байланысы расталған жағдайда ҚР ҚК 158-бабы бойынша құқық бұзушылықты саралауды сұраймыз.

Біз ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінен осы істі бақылауға алуды және SIM-картаны тиісті верификациясыз қайта шығару немесе ажырату мүмкіндігі анықталған жағдайда SIM-карталарды қайта шығару кезіндегі аутентификация рәсімдеріндегі осалдықтарды жоюды сұраймыз. Арнайы жабдықты заңсыз пайдаланған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес барлық қажетті ден қою шараларын қабылдауды сұраймыз.