Тарихи ескерткіштер және оны бейнелеу құқығы
Блогер Евгений Морозов күзетшілер тарихи құндылықтарға бай ғимараттарды түсіруге жиі тыйым салады дейді. «Мысалы, Баум үйі Амангелді көшесі, 68а», - деп жазады ол Facebook-тағы жазбасында. Бұл үйдің тарихы атақты Верненский орманшысы Эдуард Баум өмір сүргендіктен, Павел Зенков осы үйдің жобасының авторы болғандықтан қызықты. Үй 19 ғасырдың соңындағы жеке тұрғын үйлердің ағаш сәулетінің тамаша мысалы. Алматы қаласының барлық жолсілтемелерінде бұл қаланың көрікті жерлері деп жазылған. Келіңіздер, туристер, мұнда бізде бар!- деп шақырады.
Біз келдік, камераларды шығардық. Ал cол сәтте осы ғимаратты күзететін будкадан шыққан күзетші бізді тұтқындай жаздады. Ол бізге БҰҰ ғимараттарының суреттерін түсіруге тыйым салатын «...ші нөмірлі конвенцияны» көлденең тартып, Баум үйі БҰҰ бөлімшесі сияқты екенін айтты. Мен күзетшінің сөзін мақұлдай алмаймын... Үйдің суретін түсіруге тыйым салған қандай құжат екенін көргім келді. Бірақ таба алмадым. Есесіне БҰҰ ғимаратына экскурсиялар кестесі мен миллиондаған суретттерді таптым. Бірақ мұнда емес, Нью-Йоркте.
Жақында тағы бір жағдай болды. Көпес Головизиннің үйі, онда бізді жақын тұрған үйдің күзеті қуып тастауға тырысты. «Суретке түсіруге болмайды! Жеке аумақ!». Менің тарихи ғимараттар туралы естіген ең ақымақ сөзім осы шығар.
Маған жалғастыра беруге болушы еді, бірақ мен олай істемедім. Өкінішті, иә..» - деп жазады Евгений Морозов.
ҚР Конституциясының 20-бабы бізге сөз бен шығармашылық бостандығына кепілдік береді, яғни сіз өзіңізді және ғимаратты естелік үшін суретке түсіре аласыз. Әрине, мұнда шектеулер бар.
Заңмен шектеледі:
- түрмелерде және тергеу изоляторларында объектілерді суретке түсіру (әкімшіліктің рұқсатымен ғана қабылдануы мүмкін);
- сотталғандарды суретке түсіру (сотталғандардың келісімімен ғана суретке түсіруге болады);
- сот залында суретке түсіру (төрағалық етушінің рұқсатымен рұқсат етілген);
- әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi жүргiзу кезiнде (сот талқылауы жүргiзушi тұлғаның рұқсатымен) фотосуретке түсiру;
- мемлекеттік құпияны құрайтын режимді немесе қорғалатын объектілерді суретке түсіру (ҚР Президентінің резиденциясы, әскери бөлімдер, мемлекеттік материалдық резервтері бар объектілер, ғарыш инфрақұрылымы объектілері). Мемлекеттің құпиялары құпия сайттарды орналастыру, тағайындау, дайындық деңгейі немесе қауіпсіздігі туралы ақпаратты қамтиды.
Мемлекеттік табиғи қорықтар аумағында, мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде, мемлекеттік табиғи қорықтарда, мемлекеттік аймақтық табиғи парктерде кәсіпқой және әуесқой фотосурет, бейнежазба, шектеусіз түсіруге мүмкіндік беріледі!
ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 1 қыркүйектегі 7 бұйрықтың 5-бабында «Жеке тұлғалардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтарына бару ережесін бекіту туралы» жеке тұлғалардың «кәсіби және әуесқойлық фото-бейне түсірілімін жүргізуге» құқығы қарастырылған.
«Мәдениет туралы» заңның және ҚР Мәдениет және спорт министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы № 21 «Мемлекеттік сатып алулар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік кітапханалар мен мемлекеттік мұражайлар мен резервтік мұражайлар мен шығыстардың сатылымы бойынша ақы төленетін қызметті ұсыну ережесін бекіту туралы» бұйрығына сәйкес олар тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді сатуға ақша бөледі. Мұражайлар мен кітапханаларда фото және бейне түсіруге тыйым салу жоқ.
«Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңның 24-бабының 12-тармағында: «ҚР заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда, сатушыға (өндірушіге, орындаушыға) ол фото және бейнені пайдалану туралы тұтынушылардың құқықтарын шектегенде тыйым салынады».
Алматы қаласының ресми интернет-ресурсында https://www.almaty.gov.kz/mobile.php?page_id=1205&lang=1&page=12 Алматыдағы қандай ғимараттарды түсіруге болатындығы туралы сұраққа жауап берген әкімдіктің қызметкері: «Егер құпия нысан болмаса сіз қаланың кез-келген ғимаратын суретке түсіре аласыз. Бұл үшін қаланың басшылығына сұрау жіберудің қажеті жоқ. Егер ғимараттың төбесінен суретке түсу қажет болса, иесінің рұқсаты болады», дейді. Заңмен тыйым салынған ақпараттардан басқа барлық фотосуреттерді БАҚ-да және әлеуметтік желілерде жариялауға болады.
