Күтіңіз сізге заң cыйлайды

18 қаңтар 2019

«Әділ сөз» қорының өтініші бойынша Ақпарат және коммуникациялар министрлігі «Бұқаралық ақпарат құралдары мен теле-радио хабарларын тарату саласындағы отандық және шетелдік заңнама мен тәжірибеге зерттеу жүргізу туралы есепті» жолдады. Министрліктің веб-сайтында жоқ, сондықтан уəкілетті органның рұқсатымен оны өзіміздің http://www.adilsoz.kz/politcor/show/id/242/parent/2 сайтында жариялаймыз.

Бұл министрліктің 13 млн.теңгеден артық қаржы жұмсап алдын ала талқылаудан өткізген зерттеуі. Көлемі үлкен 170 бет шыдамдылық пен оқуға кеңес береміз. Өте қызықты.

Мұнда демократиялық ойлар бар. Авторлар «БАҚ қызметі барысында қалыптасқан қоғамдық қатынастарды құқықтық регламенттеудің жоғары дәрежесін», жала жапқаны үшін жауапкершіліктің халықаралық стандарттарға сәйкес еместігін, мемлекеттік ақпараттық тапсырыстың тиімсіздігін мойындайды.

Олар көптеген әдебиеттерді зерттеп, интернеттің біздің өмірімізге енуіне байланысты әлемдік проблемаларды жақсы сипаттайды.

Оптимистік ұсыныстар жоқтың қасы. Нақтылық аз және көбінесе жеке өмірдің құпиясы туралы мұқият жазылған. Мысалы: «біреу өзінің жеке өміріне қатысты мәліметтерді немесе суреттерді таратуға ниет білдіретін адам туралы білсе сотқа шағымданып, ақпараттың құпиялылығын бұзу туралы төтенше сот процесін бастауға болады». «Жалпы Қазақстанда азаматтардың ақпараттық құқықтарын қамтамасыз ету үшін жеткілікті заңнамалық база құрылды», - деп атап өтті министрлік жалдаған зерттеушілер: «Қазақстанда азаматтардың ақпараттық құқықтарын қамтамасыз етудің басты мәселесі пікірлердің таралуының және жеке өмірге қол сұғылмаушылықтың нақты ара жігін ажырату болып табылады. Осы негізгі екі құқықтық норма арасында тепе-теңдікті заңды түрде белгілеу үшін дербес деректер туралы заңда алып тастау құқығын көздеген, ал бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңнаманы дербес деректер туралы заңнамаға сәйкес келтіру орынды».

БАҚ құрудағы кедергілер негізсіз шектеу және жазалау, өтемақылар туралы айтылмау, зерттелген құжаттардың тізімінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің жоқ болуы таң қалдырады (моральдық зиян келтіру назардан тыс қалмай ма?). «Ақпараттық Қазақстан-2020» бағдарламасының тоқтатылғаны туралы ақпарат осы басымдықтардың ертерек қол жеткізілуін көрсетуі мүмкін» дегені де қайран қалдырады.

Бастысы бұл емес. Ең бастысы, бұл зерттеу БАҚ саласындағы мемлекеттік саясат департаментінің директоры Бекзада Рахимовтың айтуынша, БАҚ туралы жаңа заңның негізіне енеді. «Ол қандай (заң) болады - біз бұл туралы әлі ойласамыз. Біз зерттеу жұмыстарын жүргіздік. Қазір нәтижелер сарапталуда. Бастапқыда ведомствоаралық талқылау болады, онда жұртшылықтың талқысына қандай үлгіні ұсыну керектігін шешетін боламыз. Бұл БАҚ туралы жаңа заң, мүмкін, «Бұқаралық коммуникациялар туралы» заң немесе бұқаралық ақпарат құралдары туралы және теле және радио хабар тарату туралы заңдарды біріктіретін заң болады. Мүмкін бұқаралық ақпарат құралдары бірнеше бөлек бөлімдерге арналған ақпараттық мәселелер туралы кодталған заң. Көптеген нұсқалар бар», - деп түсіндірді ол XI Медиа құрылтайда.(https://forbes.kz/massmedia/ministerstvo_informatsii_hochet_bolshe_regulirovat_internet/ ).

Әлемге әйгілі сарапшылар жасаған басқа зерттеулер туралы не деуге болады? Олар туралы бір ауыз сөз жоқ. ЕҚЫҰ, БҰҰ, ЮНЕСКО ұсыныстары қандай? Олардың кейбіреулері зерттеулерде айтылады, тіпті 2-3 дәйексөз келтіріледі. Бірақ тұтастай алғанда назардан тыс қалып отыр. Біздің ұлттық тәуелсіз сарапшылар мен журналистердің ұсыныстары ше?

«Әділ сөз» қоры өткен жылы министрлікке бірге жұмыс істеуді ұсынып мынандай жауап алды: үкімет тұжырымдаманы анықтағанша күтіңіздер және бұл іс ұзақ уақыт алады. Барлығымыз үнсіз қашан бізге жаңа заң жобасын әкеледі деп күттік.