«Әділ сөз» мәлімдеме жасады

Мәлімдеме

Сөз бостандығын қорғау халықаралық «Әділ сөз» қорының адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының қабылданғанына 70 жыл толуына байланысты мәлімдеме жасады.

Тәуелсіз Қазақстандағы сөз бостандығы жағдайын талдай келе, «Әділ сөз» қоры белсенді дамудың қысқа кезеңінде сөз бостандығының демократиялық принциптерін шектеу саясаты жалғасып жатқандығын мәлімдейді.

2018 жылы Қазақстан «Шекарасыз репортерлер» ұйымының дерегі бойынша сөз бостандығы рейтингісінде 180-нен 158-ші орынға ие болды. Freedom House құқық қорғау ұйымының сарапшылары Қазақстандағы демократияны 7 балдық жүйе бойынша 6,7 баллға бағалады.

Жылдан жылға тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары жабылып, өз ойларын ашық айтатын азаматтық қоғам белсенділері түрлі қысымға ұшырайды. 2017 жылы сот «Трибуна. Саяси қалам» газетінің бас редакторы Жанболат Мамайға журналистикамен айналысуға тыйым салды.  Оған бас бостандығынан айырылу қаупі төнді. «CentralAsiaMonitor» журналының бас редакторы Бигелді Ғабдуллин журналистикадан кетті. Radiotochka интернет-порталының бас редакторы Бекжан Ыдырысов елден көшіп кетуге мәжбүр болды.

Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 70 жылдығына орай,  ең танымал онлайн-басылым Ratel.kz жабылды. Оның жетекші журналистері жұмыссыз қалды. «ДАТ» и «Уральская неделя»  тәуелсіз басылымдары ұдайы соттық және әкімшілік қысыммен жұмыс істеп келеді.

Бас бостандығынан айыру орындарында алауыздықты және басқа да ауыр қылмыстарды өршітті деп айып тағылған ондаған адам бар, олардың кінәсі мақалаларды бөліскенінде, лайк басқандығында және бейтарап пікір білдіргенінде.  Жала жабу бойынша сот істері көбейіп келеді.

Ұлттық және халықаралық сарапшылар сынайтын «Жалған ақпарат тарату» ҚР ҚК 274-бабы құқық қорғау органдары  азаматтық белсенділерге қауіп төндіру ретінде кеңінен қолданады.

Осы бап бойынша айыпталушылардың бірі тергеу изоляторларында өлі табылды.  «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңға енгізілген жаңа өзгерістер журналистер сұраулары бойынша ақпарат беру мерзімін екі жарым есеге арттырды, сұрау салу рәсімін күрделендірді, журналистік тергеулерге кедергі келтіретін жаңа кедергілер көп.

Мемлекеттің жоғары шендері шенеуніктері журналистердің жас буынына  «демократияның тізбектерін» емес, мемлекеттік күйеулердің даналығын түсіндірге тырысады.

Ұлы құжаттың 70-жылдық мерейтойына орай, мемлекеттік билік Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының нормаларын өрескел бұзады. Осы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 19-бабында: «Әрбір адамның  пікір еркіндігі мен еркін пікір білдіруге құқығы бар; бұл құқық өз нанымдарын кедергісіз ұстану еркіндігін және ақпарат пен идеяларды кез келген құралдармен және мемлекеттік шекараларға қарамастан іздеу, алу және тарату еркіндігін қамтиды» деп жариялайды.