Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылғы 23-29 маусым

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 23-29 маусымы аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

23 маусым

Вадим Борейко, «Гиперборей» (Алматы)

Журналистің ақпаратты жарияламау туралы келісімге қол қоюдан бас тартуы тергеушінің наразылығын тудырды

«Гиперборей» YouTube арнасының авторы, журналист Вадим Борейко «өз арнасының кезекті шығарылымы арналған қылмыстық іс бойынша құқық қорғау органдарының біріне» жауап алуға шақырылғанын хабарлады. Сотқа дейінгі тергеу қай бөлімде, қандай бап бойынша жүргізіліп жатқаны хабарланбады. Журналист куәгер ретінде шақырылды.

Бағдарламада «ГИПЕРБОРЕЙдан жауап алуда. АДВОКАТ Джохар УТЕБЕКОВТІҢ кеңесі - №186 сұхбат» Вадим Борейко жауап алу екі бөлімнен тұрғанын - біріншісі таңертең үш сағатқа, ал түстен кейін екі сағатқа созылғандығын хабарлайды. Жауап алу кезінде тергеуші өзін дөрекі ұстап, жауап берушіні сыйламай, бірнеше рет дауыс көтерген.

Жауап алғаннан кейін тергеуші журналист пен адвокатты бірінші қабатқа шығарып салып, құпияны жарияламау туралы келісімге қол қоюды ұсынған. Журналист жауап алу кезінде ешқандай мәлімет білмегендіктен, қолхатқа қол қоюдан бас тартқан, ал тергеуші сотқа дейінгі іс жүргізудегі ақпараттың нақты не екенін түсіндірмеген. Журналистің бас тартуы, Вадим Борейконың айтуынша, тергеушінің ашуына тиіп - ол адвокаттың және басқа да келушілердің көзінше журналистке айғайлаған. Вадим Борейко мен адвокаты тергеушінің бұл әрекетіне шағымданды.

24 маусым

Диас Нұрмағамбетов (Қостанай)

Блогердің Telegram арнада жарияланған мақаласы үшін 1 жылға бас бостандығы шектелді  

Маусымның 24-і күні Қостанайдың N2 соты «Протестный Костанай» Telegram арнасында қаңтардағы наразылық кезінде «СОБР халық жағына өтті» деген жалған ақпарат таратты деп айыпталған азаматтық белсенді Диас Нұрмағамбетовке қатысты үкімді жариялады. Диас Нұрмағамбетов тағылған айыпты мойындамайды, оның кінәсіне дәлелдер жоқ екенін алға тартты.
Жарыссөз қарсаңында прокурор Дүйсен Шәкіров соттан Нұрмағамбетовке тағылып отырған баптың тармағын өзгертуді сұраған.

Бастапқыда ол ҚР Қылмыстық кодексінің 274-бабының 4-бөлігі, 2-тармағы бойынша сотталды. Оның айтуынша, Диасты 3 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырумен қорқытқан. Прокурордың өзі «Қоғамдық іс-шараларды өткізу кезінде» біліктілік белгісі дәлелденбеген деп атады. Мемлекеттік айыптаушы Диасты сол бап бойынша, бірақ 2-бөлімнің 3-тармағы бойынша (интернет арқылы жалған ақпарат тарату) кінәлі деп тануды ұсынды. Мұндағы жаза әлдеқайда жұмсақ, сондықтан Шәкіров Нұрмағамбетовке соңғы жазаны – 2 жыл шартты түрде тағайындауды сұрады.

Судья Алтын Байжұманова Диасты кінәлі деп тауып, тергеу изоляторында және үйқамақта болған мерзімін алып тастап, 1 жылға бас бостандығын шектеу жазасына кесті.
Адвокат Алмас Ысмағұлов сот үкіміне аппеляциялық шағым түсіріп, қорғауындағы азаматты ақтауды сұрайтынын айтты. 

24 маусым

Виктория Савельева, Денис Храмов, «КТК» ТК (Тараз)

КТК түсіру тобын Жамбыл облыстық әкімшілігіне кіргізбеді

Маусымның 24-і күні Жамбыл облысы әкімдігінің алдына жекеменшік балабақша жетекшілері жиналып, субсидия ала алмай отырғандықтарына наразылық білдірді. Жиналғандар алдына шыққан облыс әкімінің кеңесшісі қызметін атқарушы Нұр-Мұхаммед Мәделіұлы мен әкім аппаратының басшысы наразы топты  ғимарат ішіне шақырды.

КТК телеарнасының түсіру тобы – журналист Виктория Савельева мен оператор Денис Храмов та ғимараттың ішіне кірмек болады. Іштерінде 31 арнаның журналисі бар барлығы турникеттен өтеді. Бірақ турникеттен КТК журналистері өте алмады. Мұны күзетші арнайы техникасы бар журналистер ішке кірмейтіндігімен  түсіндіреді.
31 арна журналисі КТК түсірілім тобының турникеттен өте алмай қалғанын, оларды да өткізу керек екенін айтқысы келген, бірақ оның сөзіне ешкім мән бермеген.

КТК тілшілері күтіп тұрғанда балабақша меңгерушілері тарап кеткен.
Кейіннен әкім орынбасары балабақша меңгерушілерімен кездескені белгілі болды. Түсіру тобы бұл уақытқа дейін кетіп қалған.
«Оқиға кезінде және одан кейін түсірілім тобына әкімдік ғимаратына кәсіби құрал-жабдықтармен кіргізбеу себептері түсіндірілмеді, оның үстіне әкім орынбасарының келген адамдарды қабылдайтыны белгілі болғанда журналистер оны күтетін еді», - деді Виктория Савельева. 

25 маусым

БАҚ (Қарағанды)

Қарағанды әкімдігі белгілі блогердің қаламақы сомасы туралы сұраққа жауап беруден жалтарды

Журналист Айнұр Балакешова қарағандылық журналистердің кәсіби мерекесіне орай «Алтын сұңқар» сыйлығын табыс етуге журналистиканың майталмандары емес, 1,5 миллион теңге алған белгілі блогердің шақырылғаны туралы Facebook желісінде жазба жариялады. Бұл жағдай журналистер арасында қызу пікірталас тудырды. 

Постқа түсініктеме берген Қарағанды қаласы әкімінің орынбасары Нұрлан Бикенов блогердің «осы шара үшін алатын ақысы бір жарым миллион теңгені құрамағанын» айтты. Нұрлан Бикенов журналистердің нақты қаламақы мөлшері туралы сұрағына жауап бермеді.

Кейін желіде «Облыстық әкімдіктің баспасөз қызметі» қол қойған баспасөз хабарламасы тарады. Онда «кейбір» әлеуметтік желіні қолданушылардың біліксіздігінен 1,5 миллион теңге туралы «нақты емес ақпарат» таралды деп айыптады. Таралған баспасөз хабарламасында блогердің нақты қанша қаламақы алғаны айтылмады.
 

26 маусым

Денис Кривошеев, блогер (Петропавл)

Air Astana әуе компаниясы басшысының әйелі блогерді жала жапты деп айыптады

Air Astana әуе компаниясы басшысының әйелі Татьяна Фостер блогер Денис Кривошеевті жала жапты деп айыптады.
Блогер Денис Кривошеев Татьяна Фостердің әлеуметтік желідегі парақшасында көрсеткен қымбат әшекей бұйымдарын күйеуі сыйлағанын айтты.

Кейінірек Фостер Orda.kz сайтына мұның жарнама екенін түсіндіріп, ол туралы пост арқылы оқырмандарына хабарлаған.
«Мен Кривошеевтің менің Instagramдағы ақпаратты соңғы жарнамалық жазбамды пайдаланып жала жабуға барғанына ренжідім. Бұл Farro компаниясының жарнамасы екені ақ-қарамен көрсетілді», - дейді ол.
Татьяна Фостердің айтуынша, әлеуметтік желілердегі жарнама - оның тәуелсіз бизнесінің бір бөлігі. Ол блогер Кривошеевтен кешірім сұрауды талап етіп, егер кешірім сұрамаса, жала жабудан қорғану үшін сотқа жүгінуге мәжбүр болатынын ескертті.

26 маусым

Нұржан Баймолдин, «Көкшетау Азия» (Көкшетау)

Журналист полицейлердің заңсыз әрекетіне шағымдану үшін Жоғарғы сотқа дейін жүгінуге мәжбүр болды

26 маусымда журналист Нұржан Баймолдиннің адвокаты А.Қалқаманова Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына лауазымды тұлғалардың – Көкшетау қалалық ІІБ қызметкерлерінің, тергеушінің әрекетіне шағымды қанағаттандырудан бас тарту туралы сот актілері, 12.01.2022 жылы  Өркенбаев А.С., Нұрпейсов А.С., Қыйыков Е., Көкшетау қаласы прокуратурасының кезекші прокуроры

Бейсенов Б. толтырған әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы заңсыз деп тану туралы қайта қарау туралы өтінішпен жүгінді.

Еске сала кетейік, 12 қаңтарда Нұржан Баймолдин полиция бөлімінде ұсталып, бірнеше сағаттан кейін оған қатысты ҚР ӘҚБтК-нің 478-бабының 1-бөлігі (төтенше жағдай кезінде құқықтық тәртіпті бұзуға итермелейтін әрекеттер) бойынша әкімшілік хаттама толтырылған болатын. Полицейлердің пікірінше, журналист бұл әрекеттерді әлеуметтік желіде ел Президентіне сұрақтар қойған пост жариялау арқылы жасаған. Сол күні әкімшілік сот Баймолдинге 10 тәулікке қамау түріндегі жаза қолданды.

27 қаңтарда Көкшетау қаласының әкімшілік құқық бұзушылық істері жөніндегі мамандандырылған соты адвокаттың шағымын қанағаттандырудан бас тартты. Адвокат Ақмола облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасына жүгінген, бірақ ол жерде де шағым қанағаттандырылмады. 21 ақпанда Ақмола облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының судьясы Қ.А.Мұсетовтың төрағалық етуімен әкімшілік соттың қаулысын өзгеріссіз, адвокаттың шағымын қанағаттандырусыз қалдырды.

27 маусым

БАҚ (Солтүстік Қазақстан облысы)

Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігі үшін кейбір журналистер басқаларына қарағанда тең дәрежеде болды

27 маусым күні Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігінде бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлерінің кәсіби мерекесі қарсаңында журналистерге құрмет көрсетілді.  Аудандық «Колос (Аққайың)» газетінің Facebook-тегі аккаунтында хабарланғандай, таңертең облыс әкімінің орынбасары бір журналистерді қысқаша құттықтады, сол күні кешке әкім басқа журналистерді мейрамханаға жеке құттықтауға шақырды.

«Мен журналистерді неге сорттарға бөлетінін түсінбеймін? 15 минуттық әкім орынбасарының іс-шарасына кейбіреулер үш сағат жүріп келді. Тағы бір әкімнің қабылдауы әдемі дастархан басында, әртістердің ән орындауымен және керемет сыйлықтармен болды. Кімді қайда жіберу керектігін қалай анықтайды екен?  Аудандық тілші, одан пайда шамалы және ол көп зиян келтіре алмайды. Оны әкім орынбасарының қабылдауына, ал қаламы өткір мүмкін, ол түйреп алады, оны әкімге, жіберген болар, - деп жазады «Колос».

27 маусым

Николай Катчиев, Александра Назаренко (Ақмола облысы, Бестөбе ауылы)

Экобелсенді блогерлердің бір жылға бас бостандығы шектелді

Маусымның 27-сі күні Степногорск қалалық соты Бестөбенің екі тұрғыны - экобелсенділер Николай Катчиев пен Александра Назаренкоға қатысты үкім шығарды.

Еске салайық, іс БАҚ арқылы әлеуметтік алауыздық тудыру бабы (ҚР ҚК 174-бабының 1-бөлігі) бойынша қаралып, Kazakhaltyn Technology зауыты бас директоры мен Ақмола облысы құрылыс басқармасының бастығының арызы бойынша тергеу басталған болатын. Ауылдың экологиялық мәселелері жөніндегі бастамашыл топтың мүшелері Николай Катчиев пен Александр Назаренко ауыл шекарасында салынған жаңа Kazakhaltyn Technology фабрикасының қызметіне қарсылық білдірді. Ауыл тұрғындары жаңа зауыт тұрғындардың келісімінсіз салынды дейді.

Айыптаушы тараптың айтуынша, Николай Катчиев Бестөбе ауылындағы саяси-экономикалық, әлеуметтік жағдайды тұрақсыздандыру және ауыл тұрғындары мен Kazakhaltyn Technology қызметкерлері арасында жанжал тудыру үшін Youtube желісінде «Бестобе. Борьба за жизнь» деп аталатын арна ашқан.

Сот тағылған айыпты «әлеуметтік алауыздықты қоздыру» бабынан «Қоғамдық тәртіпті бұзу қаупін тудыратын көрінеу жалған ақпарат тарату» деп өзгертті (ҚР ҚК 274-бабы). Экобелсенділер осы бап бойынша кінәлі деп танылды. Сот Николай Катчиев пен Александр Назаренконы бір жылға бас бостандығын шектеу жазасына кесті. Жарияланған рақымшылыққа байланысты сот шешімімен табиғат қорғаушылар қылмыстық жазадан босатылды. Сот өндіріс шығындарын мемлекет көтерді.

28 маусым

Барлық БАҚ (Қазақстан бойынша)

Тоқаев елдің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі БАҚ-тың рөлін атап өтті

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан журналистерін кәсіби мерекелерімен құттықтады. Өз сөзінде ол: «бүгінде интернет пен әлеуметтік желілер жалған ақпарат ағынына толы. Осындай күрделі жағдайларда жалған ақпараттың таралуына сіздердің объективті және сыни көзқарасыңыз сенімді тосқауыл бола алады. Сондықтан қазір кәсіби журналистиканың маңыздылығы бұрынғыдан да жоғары» деді.

Сонымен қатар, ол ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және еліміздің идеологиялық егемендігін қалыптастыруда отандық журналистердің Қазақстан мен әлемдегі оқиғаларға өз көзқарасы болуы қажет екенін атап өтті.

28 маусым

Премьер-министр Әлихан Смайылов журналистерді таң қалдырды

Премьер-министр Әлихан Смайылов журналистер үшін тосын сый жасады - үкімет отырысы алдында ол баспасөз залына келіп, барлығын кәсіби мерекелерімен жеке құттықтады. Бұл журналистердің өздері үшін күтпеген жағдай болды. Бұрын бірде-бір премьер-министр баспасөз бөлмесіне бас сұқпаған. Айтпақшы, Смайылов жақын арада сұхбаттар сериясын бастап, қордаланған барлық сұрақтарға жауап беретініне уәде берді. Біз оны асыға күтеміз, шынымен де сұрақтар көп, - деп хабарлайды BES.Media.

 
28 маусым

БАҚ (Нұр-Сұлтан)

Нұр-Сұлтанда Бас прокуратураның өкілі журналистердің сауалдарынан қашпақ болды

ҚР Бас прокуратурасы Қылмыстық қудалау қызметінің басшысы Серік Шалабаев Сенат отырысынан кейін журналистердің сауалдарынан қашпақ болды. Журналистер оған қаңтар оқиғасы бойынша тергеу барысы туралы сұрақ қою үшін күтіп отырды. Тілшілерге Серік Шалабаевты баспалдақ пен дәлізде қуалауға тура келді.

28 маусым

Азаттық радиосы (Алматы)

Экс-депутат Қазақстандағы ұлтшылдар туралы мәлімдемені не үшін қайта жариялағанына жауап беруден бас тартты

Экс-депутат Божко «нацистам в Казахстане скоро прикрутят гайки» деген сөзді репост жасау себебіне түсінік беруден бас тартты, деп хабарлайды Азаттық радиосы.

Маусымның 27-сі күні ҚР Парламенті Мәжілісінің бұрынғы депутаты Владимир Божко Facebook әлеуметтік желісінде Сергей Васильевтің «Қазақстаннан келген ұлтшылдар, дайын бол!» деп басталған жазбасымен бөлісті. Посттың мазмұнында Ресейдің бас прокуроры Игорь Красновтың Қазақстанның бас прокуроры Берік Асыловпен кездесуі туралы және Ресей Федерациясының бас прокурорының Қазақстанда орын алып жатқан «белсенді руссофобиялық әрекет» туралы сөзіне сілтеме жасалған. Біраз уақыттан кейін В.Божконың парақшасындағы жазба жоғалып кетті.

Азаттықтың пікір сұрауына Владимир Божко былай:
«Менің сүйікті радиостанциям. Соңғы 30 жылда мен ЦРУ сізге қанша төлейтінін және қандай арналар арқылы төлейтінін білдім. Бірақ олар сәтті болды. Демек, кешегі жазбаға айтатын (Фейсбуктегі репост. – Азаттық) пікірім жоқ. Екі прокурордың кездесуін қайта жарияладым, қалғанына түсініктеме бермеймін. Сондықтан, балалар, уайымдамаңыздар» деп жауап берді.

28 маусым

Александра Ветрова, «Ирбис» ТК (Павлодар)

Емхана қожайыны камера өшірілсе ғана сұхбат беруге келіскен

«Ирбис» телеарнасының тілшісі Александра Ветрова 2017 жылы мемлекеттен жеке меншікке сатылған N2 емхананың иесінен түсініктеме сұрады. Журналист әлеуметтік желіде медицина қызметкерлерінің еңбек жағдайына шағымданып, мекемені мемлекет меншігіне қайтаруды талап еткен үндеуінің пайда болуына байланысты Дәурен Сәдуақасовқа жүгінді.
3, 27 және 28 маусымда емхана қожайыны журналистке түсініктеме беріп, әңгіме басталар алдында бейнекамераны өшіруге мәжбүрлеген. Түсіру тобы телесюжет үшін толыққанды сұхбат алған жоқ.

28 маусым

Ақпарат министрі Қазақстандағы сөз бостандығы деңгейін бес балдық шкала бойынша 4,9 деп бағалады

Үкімет отырысында ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Асқар Омаров Internews Kazakhstan агенттігіне сілтеме жасай отырып, келесі деректерді келтірді: «Қазақстандықтардың көпшілігі теледидарға сенеді (58,1%), екінші орында интернет жаңалықтары (34,3%). Халықтың жартысынан көбі мемлекеттік БАҚ-қа сенеді (51,4%), тек 9,6 пайызы ғана жеке БАҚ-қа сенеді.

Ешкімге сенбейтіндердің үлесі 39 пайызды құрады.
Бұған дейін Үкімет отырысында министрлік басшысы журналистің Қазақстандағы сөз бостандығының деңгейін 5 балдық жүйе бойынша қалай бағалайсыз деген сұрағына: «Мен 5 деп айтар едім, бірақ сіз сенбейсіз. Сондықтан, 4,9» деп жауап берді.

28 маусым

Ержан Оразалинов, @ABZHANNEWS (Нұр-Сұлтан)

ЖШС журналист пен облыстық экология департаментін жалған ақпарат таратты деп айыптады

Павлодар қалалық сотына «Қалдықтарды басқару жөніндегі қазақстандық оператор» серіктестігі іскерлік беделді қорғау туралы талап арызбен жүгінді. Айыпталушылар ретінде «ABZHAN NEWS» интернет-басылымы мен журналист Ержан Оразалинов және «Павлодар облысы бойынша экология департаменті» РММ аталды.

Оған себеп 24 мамырда ABZHAN NEWS Telegram-арнасында Павлодар облысының қалаларындағы рұқсат етілмеген қоқыс орындары туралы мақала жарияланды. Қоқыс орындарының мекен-жайлары көрсетілген және журналистер айтқан ақпаратты тексеру нәтижесі бойынша экология департаментінің Instagram желісіндегі ресми парақшасындағы жауабы болды.

«Қазақстан қалдықтарды басқару операторы» ЖШС мақалада кәсіпорынның іскерлік беделіне нұқсан келтіретін шындыққа сәйкес келмейтін ақпарат бар деп есептейді.
Талапкер жауапкерлерден теріске шығаруды жариялауға міндеттеуді талап етеді.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің хабарламалары және ашық көздерден алынған ақпарат бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторингтік қызметінің басшысы Елена Цой

e-mail: lena@adilsoz.kz

Барлық сұрақтар бойынша мониторинг сіз info@adilsoz.kz жазыңыз.