Журналистердің Мәдениет министрлігіне қарсы шағымы бойынша тараптардың жарыссөзі өтті

Бүгін, 4 қарашада Астана қаласының азаматтық істер жөніндегі ауданаралық сотында тоғыз журналистің Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Әділет министрлігіне қарсы ұжымдық талап арызы бойынша сот отырысы өтті. Журналистер «Журналистерді аккредиттеудің үлгілік қағидаларын» бекітетін жаңа бұйрықтың бірқатар ережесіне қарсы шығып, оны қызметімізді шектейді және конституциялық емес деп санайды.

Талапкерлер өз ұстанымдарына сенімді дәлелдер келтірді:

Шағымда көрсетілгендей, журналистерді аккредиттеудің үлгілік ережесінің 11-тармағы 1) тармақшасы іс жүзінде аккредиттелген журналистерге алынған ақпаратты басқа БАҚ-та, онлайн-платформаларда, әріптестерімен, достарымен, туыстарымен және т. б. әңгімелерде (чаттарда) таратуға тыйым салады. Бұл мағына Азаматтық кодекстің 6-бабының талаптарына сәйкес «тек» сөзін түсіндіруден туындайды, соған сәйкес азаматтық заңнаманың нормалары олардың ауызша көрінісінің тура мағынасына сәйкес түсіндірілуі керек.  «Тек» үстеуінің сөзбе-сөз мағынасы «басқа ештеңе емес» дегенді білдіреді.

Мәдениет және ақпарат министрлігі бұл уәжге жауап ретінде Ереженің осы тармағы журналистердің атынан аккредитация алмаған басқа БАҚ-та ғана ақпаратты таратуға тыйым салатынын, ал журналистің басқа бұқаралық ақпарат құралдарында ақпаратты таратуға басқа масс-медиада (тіркелмеген интернет-ресурстар, әлеуметтік желілер, мессенджерлер және т.б.), сондай-ақ ақпаратты кез-келген басқа тәсілмен таратуға құқығы бар тәрізді екенін хабарлады.

Бірақ бұл Ереженің даулы тармағын түсіну оның мазмұнынан туындамайды, сондықтан Мәдениет және ақпарат министрлігі бұл сәйкессіздікті жою үшін Ережеге өзгерістер енгізу қажет.

Оның үстіне Мәдениет және ақпарат министрлігінің журналистерге тіркелмеген масс-медиада аккредитациясыз алған ақпаратты еркін таратуына мүмкіндік беретін, бірақ  есепте тұрмайтын БАҚ-та сол ақпаратты таратуға тыйым салатын ұстанымы жалпы бұл норманың мәнін теріске шығарады. Мәдениет және ақпарат министрлігінің көзқарасы бойынша, тіркелмеген БАҚ және аккредитациясыз журналистер алынған ресми ақпаратты бірден жариялай алады, бірақ редакциялық саясат, журналистік этика және т.б. бар тіркелген БАҚ аккредитациясы бар журналистерге әлеуметтік желідегі парақшаларында ресми хабарлама жариялауға рұқсат етілмейді.

Сондай-ақ талап арызда журналистердің аккредиттелмеген бұқаралық ақпарат құралдарында алынған ақпаратты таратуына тыйым салу Конституцияның 20-бабы мен 39-бабының 1-тармағын бұзу болып табылады, оған сәйкес азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, соның ішінде ақпаратты тарату әдістері тек ЗАҢМЕН шектелуі мүмкін.

Мәдениет және ақпарат министрлігі қабылдаған ереже заңға тәуелді акті болып табылады, сондықтан журналистердің ақпарат тарату құқығын шектей алмайды.

Істі қарау барысында жауапкерлер Конституцияның көрсетілген қайшылығы бойынша нақты дәлелдер келтіре алмады.

Мәдениет және ақпарат министрлігі журналистің ақпаратты таратуға конституциялық құқығын жүзеге асыру үшін өзі ынтымақтасатын барлық бұқаралық ақпарат құралдарынан аккредитация алуы МІНДЕТТІ деп есептеді. Алайда, «Масс-медиа туралы» Заңның 28-бабының 1-тармағынан тікелей аккредиттеу міндет емес, құқық болып табылады және аккредитацияның болмауы журналистерден мемлекеттік органдар мен ұйымдардан алған ресми хабарламаларды тарату мүмкіндігіне ешқандай әсер ете алмайды.

Әділет министрлігі Ереженің шағым жасалған тармағы Конституцияның нормаларын бұзбайды деп есептейді, дегенмен Әділет министрлігі өз ұстанымын дәлелдей алмады. Тек Ереже заңдық сараптамадан өтіп, Әділет министрлігінде тіркелгендіктен, Конституцияға сәйкес келеді деген сөз ғана айтылды.

Сонымен қатар, Ережені енгізу қолайсыз қаржылық-экономикалық салдарға әкеп соғады. Сот отырысы барысында Мәдениет және ақпарат министрлігі журналистердің Ереженің осы тармағын сақтауын қадағалау аккредиттеу ұйымдарының құқығы емес, міндеті болып табылатынымен келісті. Әйтпесе, егер тек жекелеген журналистер ғана бақылауға алынса, бұл Конституцияның 14-бабында тыйым салынған кемсітушілікке және журналистердің Ереженің бұл тармағы қалаусыз БАҚ өкілдеріне әкімшілік ықпал ету үшін ғана қажет деген қорқынышын растауға әкеледі.

Әрбір аккредиттеуші ұйымдағы саны жүзден асуы мүмкін барлық аккредиттелген журналистер күнделікті бақылауға алынса, бұл қосымша қызмет әрбір мемлекеттік орган мен ұйымға қомақты шығын әкеледі, қосымша қызметкерлерді компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ету, электр қуатына, кеңсе үй-жайларындағы жұмыс орындарын жабдықтауға және т.б. шығындарды төлеу керек.

Соңында, соңғы дәлел Конституцияның 4-бабының 4-тармағының Ереже күшіне енгенде бұзылғандығы туралы. Ереже журналистердің құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне тікелей қатысты, сондықтан Конституцияның 4-бабының 4-тармағына сәйкес олар жарияланғаннан кейін ғана қолданылуы мүмкін. Бірақ 26 тамызда жарияланған бұйрықтың 20 тамызда күшіне енуі туралы даулы тармағы Конституцияның 4-бабының 4-тармағына тікелей қайшы келеді.

Алайда министрлік Ережені енгізу туралы бұйрықтан ешқандай қайшылық көрмеген. БАҚ саласындағы мемлекеттік саясат департаменті директорының орынбасары Анар Мұқатаеваның айтуынша, Ереже аккредиттеу рәсімін «әдеттегідей ретке келтіру» ғана болып табылады және әзірге бірде-бір журналист аккредитациядан айырылмаған.

Жарыссөзде ол Ереженің өзін де, журналистерді бұзған жағдайда алты айға аккредитациядан айыру туралы тармақты енгізуді БАҚ өкілдерінің өздері сұрағанын айтты. Оның үстіне, ол ашық түрде талапкерлерді жалған ақпарат таратты деп айыптады.

Әділет министрлігі мен прокуратура өкілдері түбегейлі жаңа ештеңе айтқан жоқ. Тек Мәдениет және ақпарат министрлігі ұстанымын қолдады. 

Шешім 11 қараша сағат 15.00-де жарияланады.