Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылғы 7-16 маусым

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылғы 7-16 маусым аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

Маусым, 07

Майя Шуақбаева, «Еуразия бірінші арнасы» (Павлодар қ.)

Павлодар облысының әкімдігі астаналық шенеуніктердің салтанатты кездесулеріне қатысты пікір білдіруден бас тартты.

Журналист Павлодар облысының әкімдігіне сотталушы Екібастұз әкімінің орынбасары Б.Ахметовтың ҚР Президентіне бюджеттен тыс қаражат есебінен жоғары лауазымды астаналық қонақтардың, оның ішінде Павлодар облысының әкімі Әбілқайыр Сқақовтың керемет кездесулерін ұйымдастыру жөніндегі шенеуніктердің жасырын міндеттемелеріне қатысты үндеуін түсіндіруді сұрады. Облыс әкімдігі сот шешімі заңды күшіне енгенге дейін сотталған экс-шенеуніктің үндеуіне түсініктеме берілмейтінін мәлімдеді.

Маусым, 08

Orda.kz (Алматы)

Алматы қалалық сотының баспасөз қызметі Orda.kz ақпараттық порталының мақаласын жоққа шығарды.

7 маусымда Orda.kz порталында қамауға алынған белсенді Қосай Маханбаевтың сотынан кейін судья Біржан Кәрібжановтың қайтыс болғаны туралы ақпарат жарияланған болатын.

Алматы сотының баспасөз қызметі бұл ақпараттың шындыққа жанаспайтынын хабарлады.

«Судья Кәрібжанов азаматтық істер жөніндегі сот алқасының судьясы болған және ол әкімшілік істер мен материалдарды қарады, ал бұл материалға еш қатысы жоқ. Судья сол күні тек азаматтық істерді қарады», - деді баспасөз қызметі.

Сонымен қатар, сот эпилепсия ұстамасы туралы жарияланған ақпараттың да жалған екенін баса айтып, БАҚ өкілдерінен тексерілмеген ақпаратты жарияламауды сұрады.

Orda.kz ақпараттық порталының редакциясы соттың баспасөз қызметі таратқан хабардан кейін мақаланың тақырыбын «Қанды қаңтардан кейін қамауға алынған белсендінің сотынан кейін судья қайтыс болды» дегенді «Алматы судьясы сот аяқталғаннан кейін қайтыс болды» деп өзгертті. Мақаланың мәтініне де түзетулер енгізілді.

Маусым, 10

Александр Смолин, Orda.kz (Алматы)

Orda.kz порталының редакциясына Балалар құқығын қорғау комитетінен қайшылықты ақпарат келіп түсті.

Басылым тілшісі Александр Смолин мектептегі қорқыту тақырыбын зерттеуді ұйғарып, Балалардың құқығын қорғау комитетіне ресми сауал жолдады.

«Олар бізге жауап берді, бірақ ескертулер мен қарама-қайшы ақпаратпен», - деді журналист Смолин. – 2022 жылы баланың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін қорлау (қорқыту) мен кибербуллингтің қанша оқиғасы тіркелді? Өткен жылдармен салыстырғанда динамикасы қандай? Бірінші сұрағымыз осылай болды.

Редакцияға нақты сандармен жауап берді, бірақ журналист сұрақтарын нақтылағанда  ведомства өздерінің бастапқы жауабы дұрыс болмады деп оны толығымен өзгертіп, екіншісін қолдануды сұрады.

«Жаңа ақпаратта қорқыту мәселесін реттейтін Қазақстан Республикасының заңдарына сілтемелер бар. Ал мәлімдемеде Білім министрлігі балаларды қорлау туралы ақпарат жинамайды делінген», - деп хабарлайды Orda.kz.

Маусым, 10

BES.media (Алматы)

Мәдениет және спорт министрлігі BES.media медиа-жобасының жолдаған сауалдарының көпшілігін елемеді.

Тәуелсіз жобаның журналистері балалар және кәсіпқой футболдағы жағдайды білуге ​тырысты.

«Қазақстанда ресми түрде балалар спортын дамытудың маңыздылығы туралы үнемі айтылып келеді. Біз бұны спорт алаңдарын құру, үйірмелер ашу, балаларға арналған спорт түрлерінің қолжетімділігін білдіреді деп сендік. Сондықтан олар Мәдениет және спорт министрі Дәурен Абаевтан елімізде балалар және кәсіпқой футболды дамытуда не болып жатқанын сұрады. Жауаптарға қарағанда, министрлік бұл тақырыпты айтуға дайын емес. 9 сұрақтың тек 3-іне ғана жауап алдық», - дейді редакция.

BES.media хабарлағандай, Дәурен Абаевтың департаменті кейбір сұрақтарға ықыласпен жауап берсе, министрлік Қазақстан футболын қаржыландыруға қатысты сұрақтарды мүлде елемеген.

Маусым, 10

«Курсив» (Алматы)

Алматы билігі әкімдіктің қайта құру жобасын әзірлеушілер туралы ақпаратты құпиялады.

«Курсив» тілшілері Алматы билігі қаңтарда зардап шеккен әкімдікті қалпына келтіру жобасын кім және қаншаға әзірлегені туралы мәліметтерді құпиялады деп хабарлайды. Тек тендерге қатысатын компаниялардың аты ғана белгілі. Олардың қатарында Алматы крематорийін салып жатқан Mega Build Kazakhstan және BI Group компаниясының еншілес компаниясы бар.

Байқау аяқталғанына қарамастан, мемлекеттік сатып алу сайтында жобаның құны туралы да, жеңімпаз туралы да ақпарат жоқ.

Курсивтің өтінішіне «Аталған конкурс «Қызметтік пайдалану үшін» шектеулі таратылатын мөрі бар арнайы тәртіппен жарияланды», - деп хабарлады Алматы қалалық жайлы орта департаменті.

Маусым, 12

Қазақстанда ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етпеу жүйелі сипатқа ие.

Бұл туралы АҚДМ әзірлеген «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпаратқа қол жеткізу және қоғамның қатысуы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасына консультативтік-кеңесші құжатта айтылған.

Авторлар «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» заңды «Осы заңның қолданылуын қадағалау» деген баппен толықтырып, бұл қадағалауды прокуратураға жүктеуді ұсынып отыр.

Бұл құжатта журналистер үшін не маңызды: ақпарат министрлігі қоғамдық маңызды ақпаратты құпияландыруда шенеуніктердің озбырлығын атап көрсетеді және «Қазақстан Республикасының Әкімшілік процедурно-процессуалдық  кодексінде бекітіле отырып, «қызмет бабында пайдалану үшін» деген белгісі бар, қолжетімділігі шектеулі ақпаратқа мәліметтерді жатқызудың қолданыстағы тәртібін қайта қарауды»ұсынады.

Маусым13

Айжан Әуелбекова, «Время» (Жамбыл облысы)

«Время» газетінің Жамбыл облысындағы тілшісі Айжан Әуелбекова қант тапшылығы тақырыбында журналистерге арналған брифингке кіре алмады.

Кездесуді ұйымдастырушылар облыстық орталық коммуникациялар қызметі оған шара басталардан жарты сағат бұрын электронды хат жолдаған.

«Әр жарты сағат сайын электрондық хаттарды тексеруге уақытым жоқ. Жұмыстан қолым тимейді. Мен бұл тақырып бойынша бірнеше рет әртүрлі дереккөздерге жүгіндім, аз-кем ақпарат жинадым, әлеуметтік желілерде сарапшылардан ашық түрде көмек сұрадым. Маған ресми көзқарас керек еді, бірақ мен бұл рұқсаттан айырылдым», - деді Айжан Әуелбекова «Әділ сөз» қорының тілшісіне.

Журналистің айтуынша, оның айыптауларына жауап ретінде ООКО журналистер үшін WhatsApp тобына шақырулар жібере бастады. Әуелбекова бұл топтың ресми дереккөз емес және оның мүшесі емес екенін айтты. Ол шара басталардан жарты сағат бұрын кенеттен шақыруды өз құқығын бұзу деп санайды.

Маусым, 13

EGOV.PRESS онлайн петиция сайты

2022 жылдың 31 мамырында алдын ала жазбаша ескертусіз EGOV.PRESS онлайн петиция сайты Қазақстанда бұғатталды.

Сайт әкімшілігі мұны жарияланған петицияларда өткір мәселелер қозғалғандықтан деп есептейді. Өтініштер басқа доменге ауыстырылды.

Бұл ретте Abzhan News телеграм-каналы дереккөзге сілтеме жасап, бұғаттау туралы шешімді Нұр-Сұлтанның Есіл аудандық соты 20 мамырда қабылдағанын хабарлады. Сайт шетелдік БАҚ деп аталды, іс бойынша талапкер Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің ведомстволық бағыныстағы ұйымы «ҰАТ» АҚ болды.

 «Бірнеше себептері бар. Маған екі есімді атауға рұқсат етілді: egov атауын қолдану және этникалық араздықты қоздыратын петициялардың бірінің астындағы деструктивті пікірлер.

Неліктен сот шешімінің заңды күшіне енуін күтпегендерін сұрадым. Олар маған: «Теріс, алауыздық тудыратын пікірлер мен пікірлерді әкімшілендіруге байланысты мұндай құқық бар», – деп жауап берді дейді Махамбет Әбжан. Журналист МЦРИАП -қа жүгінді, бірақ олар сот шешімі заңды күшіне енгенше сайтты бұғаттауға қатысы барын жоққа шығарады. АҚДМ әлі Abzhan News сұрақтарына жауап берген жоқ.

Маусым, 13

Махамбет Әбжан, ABZHAN NEWS (Нұр-Сұлтан)

ABZHAN NEWS telegram арнасының иесі, журналист Махамбет Әбжан бір апта ішінде өз арнасын үшінші рет бұзу әрекеті жасалғанын хабарлады.

Журналист хакерлердің белсенділігін өзінің азаматтық ұстанымымен және мемлекеттік органдар мен нақты шенеуніктерді сынауымен байланыстырады. Әбжан өз арнасының кімге керек екенін білмейді. Бұзылған жағдайда журналист жазылушыларға Telegram-да резервтік арнаны ұсынған.

Еске салайық, ABZHAN NEWS telegram-арнасы Қазақстанның ресми БАҚ болып табылады. Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінде тіркелген.

Маусым, 13

Серікжан Мәулетбай BES.media.kz (Алматы)

Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыров нақты сұрақтарға екі сөзбен жауап берді.

Журналист Серікжан Мәулетбай Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыровтан үкімет Ұлттық қордан триллиондаған трансфертсіз бюджет шығыстарын қашан жоспарлай алатынын сұрады. Ал министрлер кабинеті трансферттер арқылы бюджеттің әлеуметтік міндеттемелерін – зейнетақы, жәрдемақы, медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін төлеуді жабуды қолға алған.

Министр Ұлттық қордың маңыздылығы, бірыңғай бюджеттік касса, қиын кезеңдер туралы айтып берді. Бірақ журналистің нақты сұрағына жауап берген жоқ. Мәулетбай нақтылау үшін сұрақ қойған кезде Ұлттық экономика министрі Қуантыров микрофонды басқа журналистерге беруді өтінді.

Маусым, 14

Ирина Әділқанова, «Наша жизнь», «Караван» (Павлодар)

«Наша жизнь», «Караван» және «Караван» газеттерінің журналисі Ирина Әділқанованың облыста қант зауытының құрылысы туралы 1 сәуірде жазған жазбаша сауалына «Павлодар СПК» АҚ жауап бермеді.

Журналист өз өтінішінде бірінші жобаның неге сараптамадан өтпегені, зауыт салу идеясын жүзеге асыруға инвесторлар бар ма? деген сұрақтарға қызығушылық танытқан. Сонымен қатар, журналист облысқа қанттың қоры мен жеткізілуі туралы тұрақты түрде ауызша сұрау жүргізгенімен, уәде етілген жауаптарды алмаған.

Маусым, 14

Амангелді Батырбеков, «Сарыағаш инфо» (Сарыағаш)

Petro Kazakhstan Oil Produkts LTDкомпаниясы «БАҚ туралы» ҚР Заңын сақтамайды.

Сарыағаштық журналист Амангелді Батырбеков Facebook желісіндегі парақшасында Шымкент қаласының прокуроры Ғабит Мұқановқа видеоүндеу жолдады. Онда журналист Petro Kazakhstan Oil Produkts LTD компаниясы Қазақстан Республикасының «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңын неліктен сақтамайды? – деп сұрайды.

Амангелді Батырбеков осыдан үш ай бұрын осы компаниядағы жемқорлық және рейдерлік әрекеттер туралы ақпарат алған. Журналистің айтуынша, ол Petro Kazakhstan Oil Produkts LTD компаниясының президентімен кездесуде болған. Ол қарамағындағыларға тиісті тапсырмалар берген. Алайда бұл тапсырма бүгінге дейін орындалмаған.

«Бізде мәселенің мәнісін анықтау үшін журналистік зерттеу жүргізуге мүмкіндік жоқ. Үш айдан бері, журналистік зерттеу жүргізу үшін осы компанияға келіп жүрміз. Жазылғандығымызға қарамастан, компания президентінің қабылдауына кіре алмаймыз. Қазақстан Республикасының «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңын Petro Kazakhstan Oil Produkts LTD компаниясы мойындамайды. Осы мәселеге назар аударуларыңызды сұраймын», — деді журналист мәлімдемесінде.

Маусым, 14

Ирина Әділқанова, «Наша жизнь», «Караван» (Павлодар)

Соттың баспасөз хатшысы журналист Ирина Әділқанованың қоңырауларына елемей отыр.

«Наша жизнь» және «Караван» газеттерінің журналисі Ирина Әділқанова «Әділ сөз» тілшісіне айтқаннан кейін №2 қалалық соттың баспасөз хатшысына атышулы сот процестері туралы ақпаратқа байланысты журналистің қоңырауларын елемеген. Енді Ирина Әділқанова N2 сотта өтіп жатқан сот процестеріне қатысты барлық ақпаратты облыстық соттың баспасөз қызметінен білуіне тура келеді.

Маусым, 14

Злата Удовиченко, «Время» газеті (Орал)

Оралға Экология министрлігінің комиссиясы өз журналистерімен келді.

Батыс Қазақстан облысына Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінен комиссия келді. Аймақтық журналистер комиссияның келгенін кездейсоқ білді: алдымен комиссия ақбөкендердің жергілікті фермерлерге зияны бар екеніне көз жеткізбекші деген инсайдерлік ақпарат пайда болды, кейін бұл сапар пресс-тур ретінде жарияланғаны белгілі болды.

 «Алайда жергілікті БАҚ бір ғана түсірілім тобымен танысты. Бірақ шенеуніктер өздерімен бірге Алматы мен Нұр-Сұлтаннан блогерлер мен тілшілерді ала келген. Әріптестерге деген құрметпен, елордалық журналистер фермерлер мен жабайы табиғат арасындағы текетірес проблемаларын қалай түсінеді деген сұрақ ашық күйінде қалып отыр.

Журналистерді іріктеп шақырса, ал ақбөкенді қорғайтын эко-белсенділерді сапарға шақыруды мүлде ұмытып кетсе, бұл жерде қандай объективтілік туралы айту қиын», - деп жазады «Время» газетінің тілшісі Злата Удовиченко өзінің «Маленький секрет большой экокампании» деп аталатын мақаласында.

Маусым, 15

15 маусымда Нұр-Сұлтанда БАҚ туралы жаңа заң бойынша жұмыс тобының бірінші отырысы өтті.

Жұмыс тобының мүшесі, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қорының президенті Тамара Қалеева хабарлайды:

АҚДМ мамандары өз ұсыныстарын оқыды. Олар ар-намыс пен абыройды қорғау, алкогольсіз сыраны жарнамалау істері бойынша талап қою мерзімін қысқартуды айтты.

Блогерлерді тіркеуге, тіпті оларды қаржыландыруға (әрине бәрін емес, ең пайдалысын)қатысты ұсыныстар бар. Ақпарат агенттіктерін желілік БАҚ санатына жатқызу ұсынылып отыр. Жаңа ереже бойынша барлық БАҚ қайта тіркелуі тиіс.

Жалпы, кездейсоқ ұсыныстар көп. Министрлік өзінің орасан зор өкілеттіктеріне тағы бір нәрсе қосқысы келеді: өз ішінде әдеп жөніндегі комиссия құру. Комиссия қажет деп тапса шағымдарды қарайды, аккредитацияны қайтарып алады. Бұл кейбір жаңа, әлі мәні ашылмаған аккредитацияға қатысты. Бәлкім, журналистің бүкіл қызметіне арналған. Аккредиттелген журналист жеңілдетілген ипотекалық несиеге, мәдени іс-шараларға тегін кіруге құқылы болады. Аккредитация қандай салдарға әкеп соғады, ол «қасқыр билетке» айнала ма, жоқ па, ол жағы түсіндірілмеген.

Жалпы, АКДМ жаңа заң жобасын қалай атағысы келетіні, оның қандай тараулар мен бөлімдерден тұратыны белгісіз. 65 адамнан тұратын жұмыс тобында біз АҚДМ-нің жаңалықтарын алғаш естідік. Оны талдауға үлгермедік.

16 маусымда АҚДМ жұмыс тобының мүшелері үшін WhatsApp чатын құрып, оған өз ұсыныстарын орналастырды.

Маусым, 16

PROTENGE.KZ редакциясы (Ақмола облысы)

Әлеуметтік желілерде жарияланғаннан кейін шенеуніктер тролльдермен күресу үшін 10 миллион жұмсау туралы ойларын өзгертті.

Ақмола әкімдігі шенеуніктері әлеуметтік желілердегі тролльдердің шабуылына тойтарыс беру үшін 10 миллион теңге жұмсау туралы ойын өзгертті деп хабарлайды PROTENGE.KZ тілшілері.

«10 миллион теңгені тролльдермен күресуге, беделін қорғауға және әлеуметтік желілердегі жағымды жазбаларға жұмсау керек еді. Ақмола облысында олардың тролльдермен күрескісі келгені сонша, олар үш рет сатып алуға тырысты. Бірақ Tilkespekjoq пен Qazyna жазбаларынан кейін бұл оқиға Instagram желісінде кеңінен талқыланып, олар сатып алудан бас тартуға шешім қабылдады», - дейді журналистер.

Дереккөз: https://t.me/protenge/1650

Маусым, 16

Анна Уралова, Tengrinews.kz (Павлодар)

Жаңа Қазақстанда прокуратураға тек жағымды ақпараттық себеппен ғана жүгінуге болады ма?

Tengrinews.kz тілшісі Анна Уралова Павлодар облысының прокуратурасына телефон соғып, департаменттің Instagram желісіндегі аккаунтында жарияланған атышулы жол-көлік оқиғасы фактісіне қатысты түсініктеменің ресми хабарлама екенін анықтауға тырысты. Прокуратура журналистер оларға тек жағымсыз ақпарат болған жағдайда ғана жүгінетінін, ал жаңа Қазақстанда тек жақсылық пен жақсылық жасау керек деп жауап берді.