Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2023 жылғы 4-11 мамыр аралығы

14 мамыр 2023

2023 жылғы 4-11 мамыр аралығында Қазақстандағы пікір білдіру, ақпарат алу және тарату құқығы жағдайына шолу.

Жалпы жағдай

Бұқаралық ақпарат құралдарының жағдайы мен сөз бостандығының жай-күйін айқындайтын лауазымды адамдардың іс-әрекеттері мен сөйлеген сөздері

Мамырдың 10-ы.

БАҚ (Қазақстан)

Мәжіліс депутаты журналистерді қолтырауынмен салыстырды

Amanat партиясының депутаты өзінің Facebook аккаунтында: «Кеше Nat Geo Wild арнасында қолтырауындар туралы хабарды көрдім. Зебралар жабайы табиғатқа қоныс аудара бастаған кезде, ең таяз суларда оларды қолтырауындар күтеді», - деп жазды.
Жазбада мәжіліс депутаты пленарлық отырысқа бара жатып, депутаттарды күткен журналистерді көріп, одан адам әлемі мен жануарлар әлемі арасындағы ұқсастықтарды тапқанын жазады.
Депутат кейінірек жазбасын алып тастады, бірақ Самат Нұртазаға деген ренішін жасырмаған журналистер скриншот жасап оны желіде бөлісті.

Үкімет кулуарында Самат Нұртаза журналистерге бұл философиялық салыстыру екенін, оны сөзбе-сөз түсінудің қажеті жоқтығын айтып: «журналистер белгілі бір дәрежеде депутаттарды аң сияқты аулайды. Барлығы сыртқа шыққанда, сіз өзіңізді қызықтырмайтын біреуді өткізіп жібересіз яғни, бұл маған жануарлар әлеміндегі жағдайды еске түсіреді. Мен тағы да қайталаймын, мүмкін бұл сәтсіз әзіл болған шығар. Менің ойымша, әр депутат сөйлеуі керек және оны журналистер байқауы мүмкін. Менің ойымша, барлық депутаттарға бірдей көзқарас болуы керек» деді.

Мамырдың 11-і.

БАҚ (Алматы қ.)

Алматыда журналистерге мәслихат отырысына жеке қатысуға рұқсат етілмейді

Сәуір айында BES.Media Telegram-арнасы Алматы қалалық мәслихатының офлайн режиміндегі отырыстарына журналистерді жібермейтіні туралы хабарлаған болатын. BES.media сайтының ресми сауалына жауап ретінде жергілікті органның ашық отырыстарын трансляциялау интернет-ресурстар арқылы жүзеге асырылатыны айтылды.

Telegram-арна офлайн режимде қол жетімділіктің не үшін қажет екенін түсіндіреді. «Журналистер өкілді органның ғимаратында тікелей жұмыс істей отырып, қабылданған шешімдер туралы сұрақтар қойып қана қоймай, халық қалаулыларына сайлаушыларға берген уәделері туралы жиі еске салады» дейді.
BES.mediа Amanat партиясының төрағасы мен Мәжіліс төрағасы Ерлан Қошановтан мәслихаттың мұндай ұстанымы партияның ұстанымы ма, әлде бұл Алматы мәслихатындағы «ашықтық» терминін баламалы түсіну ме деп сұрады. Қошанов партияда туындаған мәселені талқылауға уәде берді.

БАҚ-тың нақты жағдайын және сөз бостандығын бағалау

Заңнама

Мамырдың 4-і.

БАҚ (Қазақстан)

АҚДМ ақпаратқа қол жеткізу туралы заңнамаға өзгерістер енгізуді ұсынады

Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі (АҚДМ) ашық НҚА сайтында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпаратқа қолжетімділік және қоғамның қатысуы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын қоғамдық талқылау үшін жариялады.
«Заң жобасын қабылдаудың мақсаты қоғамның ақпараттық сұраныстарын және 2015 жылдан бастап қалыптасқан құқық қолдану тәжірибесін ескере отырып, ақпаратқа қолжетімділік саласындағы заңнаманы жетілдіру болып табылады», - делінген түсіндірмеде. Заң жобасымен шешілетін негізгі міндет ақпарат иелерінің «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Қазақстан

Республикасы Заңының талаптарын мүлтіксіз және бұлжытпай орындауын қамтамасыз ету болып табылады.
АҚДМ Заң жобасының негізгі ережелеріне мыналар жатады: ақпарат иелерінің жауапкершілігін кеңейту, салалық нормативтік құқықтық актілерде ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз ету қағидаттарын, тетіктері мен құралдарын бекіту, заңнамалық деңгейде «қызметтік пайдалану үшін» деген белгісі бар таратылуы шектеулі қызметтік ақпаратқа мәліметтерді жатқызу тәртібін регламенттеу және т. б.
4 кодекске - кәсіпкерлік, АППК, «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы», Экологиялық, сондай-ақ «Білім туралы», «Ақпаратқа қол жеткізу туралы», «Құқықтық актілер туралы» заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу ұсынылады.
Заң жобасын талқылауға 2023 жылғы 22 мамырға дейін қатысуға болады.

БАҚ пен журналиске қауіп

Мамырдың 10-ы.

Денис Шевченко, «Дорожный контроль» (Түркістан қ.)

Тәуелсіз журналист және құқық қорғаушы Денис Шевченко аңду туралы мәлімдеді

Шевченко әлеуметтік желідегі парақшасында: «Кейбір қызметкерлер өздерін учаскелік полиция қызметкері ретінде таныстырып, көршілерімнен менің жеке өмірім туралы ақпарат жинады», - деп жазды. Ол қызметкерлер не үшін өздерінің қызметтік жағдайын пайдаланып, жасырын ақпарат жинай бастады деген сауал қояды.
Журналист өзіне қарсы жүргізілген жасырын процессуалдық тергеу әрекеттерінің заңсыз екенін айтып, оны тоқтатуды талап етті.

Мамырдың 11-і

Ботагөз Омарова, «Ел Медиа» (Астана)

Белгісіз адамдар журналист Ботагөз Омарова туралы ақпарат жинаған

Омарова әлеуметтік желіде: «Мен ElMedia-да сюжет жасай бастағаннан кейін белгілі бір адамдардың қызығушылығын тудырдым. Нақты қайдан екенін анық түсінбеймін, бірақ шамалап біліп отырмын. Мен әріптестерімді қызықтырам, олар «менен немен дем аласың» деп сұрайды, араласатын ортаны анықтайды», - деп жазды. Ол Ақтау мен Жаңаөзендегі кәсіподақ жетекшілерімен кездескеннен кейін орын алған оғаш оқиғаларды баяндады.
Журналист болған жайт туралы адвокат Әсел Тоқаева мен тағы бірнеше адамға хабарлаған. Омарова сұрақтары болса тікелей қоюға және өзі туралы өсек жинамауға шақырды.

Мамырдың 11-і.

Виктор Сутягин, «ҚазАқпарат» (Атырау қ.)

Атырауда журналист Виктор Сутягиннің көлігі өртенді

Мамырдың 10-ы нан 11-іне қараған түні Атырауда белгісіз біреулер «ҚазАқпарат» тілшісі Виктор Сутягиннің көлігін өртеп жіберді. Атырау полиция басқармасы автопатрульінің экипажы жанып жатқан көлікті таңғы сағат 04.21-де тапты. Қауіпсіздік камераларының жазбаларына сүйенсек, белгісіз ер адам көлікті түнгі үш жарымда өртеп жіберген. Журналистің өзі көлігі толығымен өртеніп кеткен соң білді.

Сот/сотқа дейінгі шағымдар

Мамырдың 4-і.

«ҚазТАГ» ХАА (Алматы)

ҚазТАГ редакциясынан ҚМА пресс-релизіне негізделген ақпаратты жоюды талап етті

«ҚазТАГ» ақпараттық агенттігінің редакциясына «Legal Department» заңгерлік компаниясынан авторлық хат келіп түсті.
«Сіздің сайтыңызда біздің клиентке қатысты ақпарат орналастырылған. kaztag.kz/ru/news/bolee-chem-v-36-mln-otsenili-nezakonnyy-dokhod-millionera-itemgenova-ot-serogo-mayninga Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 143-бабы «ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғауға» байланысты осы материалды алып тастауыңызды сұраймыз, - делінген хатта (хат авторларының орфографиясы мен пунктуациясы сақталған).
Әңгіме shishkin_like Telegram-арнасы және Қаржы мониторингі агенттігінің (ҚМА) ресми ақпараты бойынша дайындалған 2022 жылғы 2 маусымдағы «Более чем в $36 млн оценили незаконный доход миллионера Итемгенова от «серого» майнинга» атты мақала туралы болып отыр.

Мамырдың 4-і.

«ҚазТАГ» ХАА (Алматы қ.)
«Авиановости Казахстана» (Астана қ.)

ҚазТАГ-қа қайта басылған ақпаратқа байланысты шағым түсірді

4 мамырда «ҚазТАГ» ХАА сайтында «Авиановости Казахстана» салалық басылымына сілтеме жасай отырып, чартерлік рейс экипажының төрт мүшесінің борттық тамақтан улануы туралы ақпарат шықты.
«ҚазТАГ» редакциясы: «Прокурорлық тексеру барысында ACS айыппұл салынды. Цехта стафилококк табылды. Алматы қаласының прокуратурасы 1600 АЕК мөлшерінде айыппұл салды», - деп «Авиановости Казахстана» сөзін келтірді. Біраз уақыттан кейін көлік прокуратурасы редакцияның өтінішіне жауап бере отырып, экипаж мүшелерінің улану фактісі бойынша тексеру жүргізбегенін хабарлады.

Материал шыққаннан кейін ақпарат агенттігі «Almaty Catering Services» ЖШС-нен (ACS) шағым-хат алды, онда ҚазТАГ-тың мақаласы «Almaty Catering Services» ЖШС-нің беделіне негізсіз нұқсан келтіреді деп жазылған. Компания: «борттық тамақтан улану туралы шағым бойынша зертханалық талдаулар мен зерттеулер расталған жоқ. Экипаждық тамақ басқа авиакомпанияларға да берілді. Олардан шағым түскен жоқ» дейді.
Ақпарат агенттігінің редакциясы ақпараттың бастапқы көзі болып табылмайтынына назар аудара отырып, талаптарды негізсіз деп санайды. Бұдан басқа, санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаменті (ССЭК) басқа БАҚ «Astana» телеарнасының сұрауына экипаж мүшелерінің борттық тамақпен уланғанын растады.
Айта кетейік, ақпарат көзі – «Авиановости Казахстана» басылымы да «Almaty Catering Services» ЖШС-нен теріске шығару туралы талап хат алды.

Мамырдың 10-ы.

«Алматы» ТК (Алматы қ.)

Астанада Викрам Рузахуновтың ҚР ІІМ қарсы талап арызы бойынша сот басталды

Астана қаласының Алматы аудандық сотында қырғызстандық джазмен Викрам Рузахуновтың ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау туралы ҚР Ішкі істер министрлігіне таратылған мәліметтерді шындыққа жанаспайды деп тану және көпшілік алдында ресми кешірім сұрау туралы талап бойынша негізгі сот талқылауы басталды.
Сотқа арыздануға 2022 жылғы Алматыдағы қаңтар оқиғасына қатысушы екенін мойындайтын видео (кейінірек Викрам Рузахунов бұқаралық ақпарат құралдарына өзін камерада сөйлетуге мәжбүр болғанын айтқан.) себеп болған. Кінәні мойындаған видеоеролик «Қазақстан» телеарнасында жарияланды. Телеарна процеске жауапкер тарапынан үшінші тұлға ретінде қатысады. Іс бойынша тыңдаулар жалғасуда.

Компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу, DDoS шабуылдары

Мамырдың 7-сі.

Динара Егеубаева, DINARION (Алматы)

Блогер Динара Егеубаева Instagram желісінде боттардың шабуылы туралы хабарлады

Егеубаева 7 мамырда Facebook желісінде: «Кеше ғана менің Instagram парақшамдағы жазылушылардың саны 62,8 мың болды. Кешке қарай бұл көрсеткіш көз алдымда көбейе бастады. Соңғы 12 сағатта ол 76,9 мыңға жетті», - деп жазды. Оның айтуынша, барлық аккаунттар 2 ақпанда ашылған.
Егеубаеваның оқырмандары мұндай әрекет оның аккаунтын «көлеңкеге» «итеруі» немесе Instagram парақшаны күдікті әрекет үшін жауып тастауы мүмкін деп болжады.
Журналист жаңа жазылушылар үшін парақшасын жабуды ұйғарды.

Мамырдың 10-ы.

Vlast.kz (Алматы қ.)

Vlast.kz редакциясы күдікті әрекетке байланысты Telegram арнасына шектеулер енгізді

10 мамыр сәрсенбіде Vlast.kz журналистері басылымның Telegram арнасында олардың жазбаларына реакциялар саны күрт өскенін хабарлады. Журналистер бұған күмәнмен қарап, редакция бұл функцияны уақытша өшірді. Тәуелсіз қазақстандық Vlast.kz басылым Telegram-арнасы өз жұмысын жалғастыруда.

Мамырдың 8-і.

Интернет (Қазақстан)

Қазақстан кибершабуылдар саны көп елдердің қатарына енді

Orda.kz РИА Новостиге сілтеме жасай отырып, Қазақстан 2023 жылы тіркелген кибершабуылдар саны көп елдердің қатарына кіреді, деп хабарлайды.
«Касперский зертханасы» Таяу Шығыс зерттеу орталығының жетекшісі Амин Хасбини: «Азияда, Шығыс Еуропада, Солтүстік Африкада, Таяу Шығыста көптеген мақсатты шабуылдар тіркелуде. Елдер арасында Өзбекстан, Қазақстан, Беларусь және Түркия бар. Ресейде кибершабуылдар саны бойынша рейтингтің жоғарғы жағында», - дейді.
Амин Хасбини әртүрлі елдердегі кибершабуылдардың әртүрлі ерекшеліктері бар екенін атап өтті. Оның айтуынша, Ресей мен Қазақстанда көптеген компьютерлер ескірген Windows 7 операциялық жүйесін пайдаланады, бұл елдерді хакерлерге ыңғайлы етеді. Таяу Шығыста, Африкада және Түркияда негізінен пайдаланушылардың жеке деректері мен қаржылық ақпаратын ұрлауға бағытталған фишингтік шабуылдар тіркеледі.

Ақпарат беруден бас тарту, мерзімдерді бұзу және шектеулер

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.
«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі
Елена Цой
e-mail: lena@adilsoz.kz
Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.