Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2023 жылдың 23-30 наурызы аралығы

6 сәуір 2023

2023 жылғы 23-30 наурыз аралығында Қазақстандағы пікір білдіру бостандығы, ақпарат алу және тарату жағдайына шолу.

Бұқаралық ақпарат құралдарының нақты жағдайын айқындайтын мемлекеттік қызметкерлердің мәлімдемелері мен сөздері

Заңнама

Наурыздың 28-і.

БАҚ (Қазақстан)

АҚДМ қоғамдық кеңесі «Масс-медиа туралы» заң жобасын талқылады

Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі 28 наурызда оның қоғамдық кеңесі «Масс-медиа туралы» заң жобасын талқылағанын хабарлады.
АҚДМ «Бұл заң жобасы журналистер қауымы арасында талқыланды. Заң жобасына журналистің мәртебесі, БАҚ-ты мемлекеттік қаржыландыруды реформалау және ақпараттық қауіпсіздік мәселелеріне қатысты 50-ден астам түзетулер енгізілді. Жалпы, кеңес мүшелері заң жобасын қолдады, бірақ сонымен бірге кейбір түзетулерді жетілдіру бойынша ұсыныстар, ескертулер айтылды», - деп хабарлайды.

Осы жылдың ақпан айында министрлік талқылауға ұсынған заң жобасы журналистер мен құқық қорғаушылардың қатаң сынына ұшыраған. Құқық қорғаушылар заң жобасын қайта жазу керек деп айтқан еді.
«Аманат» партиясынан Мәжіліс депутаты Максим Рожин 29 наурызда үкімет кулуарында сынға ұшыраған заң жобасына қатысты журналистердің сұрағына жауап бере отырып, журналистермен ынтымақтасатынын мәлімдеді. Мәжіліс депутаты «Егер бұл заң осы жерден шығуы керек болса, ол осы заңды қолданатын әріптестердің өздері енгізген өзгертулер мен толықтыруларға сәйкес шығуы керек. Мен әріптестерімді қолдаймын», - деді.

Наурыздың 27-сі.

БАҚ (Қазақстан)

АҚДМ БАҚ мониторингісінің нәтижелерін жариялайтын болады

27 наурызда Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің сайтында «ашық деректердің интернет-порталында орналастырылатын мемлекеттік органдардың ашық деректерінің бірыңғай тізбесін бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 774 қаулысына өзгеріс енгізу туралы» ҚР Үкіметінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 239 қаулысы жарияланды.
Деректер тізімі 947 тармақтан тұрады және ел қызметінің барлық салаларын қамтиды.
Қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

ҚР Парламенті Мәжілісі мен мәслихат депутаттарының кезектен тыс сайлауы

Журналистің заңды кәсіби қызметіне кедергі жасау

Наурыздың 27-сі.

Жанар Асылханова, «31 канал» (Риддер қ., Шығыс Қазақстан облысы)

Журналистке «Риддер ЖЭО-дағы» жағдайға комиссия өкілдерінің ешқайсысы түсініктеме берген жоқ

27 наурызда «31 арнаның» тілшісі Жанар Асылханова редакцияның тапсырмасы бойынша Риддер қаласына шу болған ЖЭО-ның жай-күйін өз көзімен көру үшін барды. Естеріңізде болса, қалада бірнеше рет апат болып, қыс бойы жылумен жабдықтауда, ыстық су беруде қиындықтар болды. Ал қазандықтардың бірінің маңындағы көмір шаңынан кейін облыс билігі жаңа инвестор тапсырманы орындай алмағанын және әкімдік нысанды басқаруды өз қолына алғанын айтқан еді. Бұған дейін облыс әкімдігінің өкілдері объектіде тәулік бойы жұмыс істейтіні хабарланған болатын.

«Риддер ЖЭО» АҚ қауіпсіздік қызметінің басшысы журналистке рұқсат берілмегенін алға тартып, ішке кіргізбеді. Содан кейін журналист ЖЭО сыртында түсініктеме жазу үшін әкімдіктен келген комиссия өкілін шақыруды өтінді. Бұған күзет бастығы: «Мен айттым, әкімдікке хабарласыңдар деді» деп жауап берді.
Айтпақшы, басқа БАҚ-тың түсіру тобына бірнеше күннен кейін нысанға кіруге рұқсат етілді.

Журналист пен БАҚ-қа қауіп/журналистке шабуыл

«Время» газетінің журналисі Михаил Козачковтың ісі

ABZHAN NEWS Telegram-арнасының авторы Махамбет Әбжанның ісі

Құқық қорғау, қадағалау және бақылау органдарына шақыру

Сот процесінің жариялылығын бұзу

Сот талқылауы/сотқа дейінгі шағымдар

Наурыздың 23-і.

«Уральская неделя», «Пресс-неделя» ЖШС (Орал қ.)

«Уральская неделя» пайдасына шыққан сот шешімі күшінде қалды

Батыс Қазақстан облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі сот алқасы Орал қаласының № 2 сотының «Бірлік» ЖШС құрылтайшысы Эльмира Конееваның «Уральская неделя» газетінің редакциясына және «Пресс-неделя» ЖШС баспасына қарсы ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау туралы арызы бойынша шығарылған шешімін өзгеріссіз қалдырды.

Естеріңізге сала кетейік, сот талқылауына тілші Мария Драчеваның «На стадионе «Юность» в Уральске четвертый год не работает оборудование для круглогодичного катания на коньках» (Uralskweek.kz, 23.05.2022 ж.), атты мақаласы себеп болды. Мақала БҚО спорт басқармасының басшысы Қаймен Есендияровтың ресми хабарламасы негізінде дайындалған.
Кәсіпкер редакцияның мақаланы теріске шығаруын жариялауға және жауапкерлерден моральдық зиянның өтемақысы ретінде 3 миллион теңге және ЖШС шеккен шығындардың өтемақысы ретінде 2 миллион теңге өндіріп беруді талап етті.
9 қаңтарда сот талаптарды қанағаттандырудан бас тартты. 14 наурызда сот шешімі заңды күшіне енді.

Наурыздың 28-і.

Internetportalnur ЖШС (Павлодар облысы)
«Kolesa_pavlodar» (Павлодар қ.)

Павлодарлық учаскелік полицей Nur.kz жалған ақпарат таратты деп айыптады

Қаңтар айынан бері Павлодар қалалық сотында Павлодар облысындағы ауылдың бұрынғы учаскелік инспекторы Н. Еңсебаевтың «Internet Portal Nur» ЖШС және «Kolesa_pavlodara» автоқауымдастығына қарсы арызы қаралуда.
2022 жылдың 8 ақпанында «Kolesa_pavlodara» автоқауымдастығының Instagram парақшасында жазылушы жіберген қызметтік машинаның түнде түсірілген видеосы жарияланды. Бейнеролик куәгерлердің айтуынша, учаскелік полиция ауылдасы мен әйелін ұрған, сондай-ақ қызметтік көлікті мас күйінде жүргізген деген текспен берілген. Инстаграмм пабликке сілтеме жасай отырып, Nur.kz өз сайтында бұл туралы жазба жариялап, іс жүзінде қызметтік тергеу басталғанын және түнде видеода автокөлікті кім жүргізгенін дәл анықтау мүмкін емес екенін хабарлайды.
Кейін облыс полиция департаментінің қызметтік тергеу қорытындысы бойынша ауыл тұрғындарын ұрып-соғу және Еңсебаевтың полиция машинасын мас күйінде басқару фактісі расталмады. Алайда ол ішкі істер органындағы қызметінен босатылды.

Талапкер жауапкерлер таратқан ақпаратты абыройға, қадір-қасиетке және іскерлік беделге нұқсан келтіретін шындыққа сәйкес келмейтін деп тануды және теріске шығаруды жариялауды міндеттеуді талап етеді.
Сот отырысы барысында Н. Еңсебаев пен автоқауымдастық медиативтік келісімге қол жеткізді. Оның шарттары бойынша «Kolesa_pavlodara» Instagram-дағы сол бетте ақпаратты теріске шығаруды жариялауы керек, ал талапкер бұл факт бойынша сотқа жүгінбеуі керек. 2023 жылғы 9 ақпанда «Kolesa_pavlodara» автоқоғамдастығына іс бойынша іс жүргізу тоқтатылды. 10 ақпанда автоқауымдастық медиативтік келісім шарттарын орындады.

Наурыздың 29-ы.

Сабыр Мақажанов, Pravo.kz (Талдықорған қ.)

Pravo.kz бас редакторының апелляциялық шағымын сот қанағаттандырмады

Жетісу облыстық соты 29 наурызда Pravo.kz интернет-басылымының бас редакторы Сабыр Мақажановтың Талдықорған қалалық сотының 2022 жылғы 16 қарашадағы шешіміне берген апелляциялық шағымын қарауды аяқтады. Бірінші сатыдағы соттың қаулысы өзгеріссіз қалып, заңды күшіне енді.

Естеріңізге сала кетейік, бірінші сатыдағы сот ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Алматы облысы бойынша департаментінің Әдеп жөніндегі кеңесінің төрағасы Ләззат Бейсеқұлованың ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау туралы талапты ішінара қанағаттандырды.
Pravo.kz бас редакторы Сабыр Мақажанов пен қоғам белсендісі Любовь Гаркушадан 1 миллион теңге көлемінде моральдық шығынды өтеу және мақаланы теріске шығару талап етілген болатын.

БАҚ-ты жабу/БАҚ-ты шығаруды тоқтату/ресурсты бұғаттау

Компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу, DDoS шабуылдары

Ақпарат беруден бас тарту, шектеулер және мерзімдерді бұзу

Наурыздың 27-сі.

Protenge.kz (Алматы қ.)

Антикор журналисті өзінің әлеуметтік желілеріне сілтеді, бірақ ол жерден керекті жауапты таппады

БАҚ-та ҚР жоғары аудиторлық палатасы мемлекеттік ақпараттық саясатқа бөлінген ақшаны шетелге әкету схемасын ашқаны туралы ақпарат шықты. Осылайша Қазақстанға активтердің жоғалуы түрінде 8,1 млрд теңге залал келтірілгені хабарланды.
Protenge.kz редакциясы жоғары аудиторлық палатаға оларды тексеру нәтижелері бойынша қандай шаралар қабылданып жатқанын сұрап жүгінді. Журналистер аудит жөніндегі материалдар Бас прокуратураға және қаржы мониторингі агенттігіне (ҚМА) берілді деген жауап алды. ҚМА журналистерге істің материалдары Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметте жатқандығы туралы хабарлады.

Protenge.kz сайты Антикорға тиісті сауал жолдап, олардан: «...сотқа дейінгі тергеп-тексерулер бойынша бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау үшін қолжетімді ақпарат ресми аккаунттарда жазылған...» деген жауап алды.
Protenge.kz «Әлеуметтік желіде Антикор Виргин аралдарына миллиардтаған ақша шығару туралы ештеңе жазған жоқ. Бұл іс жоқ дегенді білдіре ме?» деп сауал тастап қазақстандық аудиторлар бұл схеманы ашып, тамаша жұмыс жасады деп мәлімдеп, құқық қорғау органдары бұл істі тергеуге міндетті дейді.

Наурыздың 29-ы.

БАҚ (Астана қ.)

Ерлан Қошанов депутаттармен БАҚ-пен қарым-қатынас тақырыбында сөйлесуге уәде берді

Аdyrna.kz ақпарат агенттігі Парламент Мәжілісінің төрағасы Ерлан Қошанов жақында сайланған мәжілісші Ардақ Назаровтың баспасөзбен қарым-қатынасқа қатысты мінез-құлқына түсініктеме берді, деп хабарлайды.
28 наурызда ОСК отырысы алдында БАҚ өкілдері Ардақ Назаровтан оның жұртшылық түсінбеген соңғы мәлімдемелерін түсіндіруді сұрады. 29 наурызда Үкімет кулуарында Ардақ Назаров сұрақтарға жауап бермей, журналистердің жанынан өтіп кетті.

Осыған байланысты Аdyrna.kz Парламент Мәжілісінің төрағасынан журналистердің сұрақтарына жауап бермейтін депутаттардың мінез-құлқы мәселесі Мәжіліс жанындағы әдеп комиссиясында қарала ма деп сұрады. Ерлан Қошанов этикалық кеңес әлі құрылмағанын, бірақ ол спикер ретінде және басқа да басшылар депутаттармен жұмыс істеп, журналистердің талабын олардың назарына жеткізетінін хабарлады.
Аdyrna.kz журналистеріне «Әрине, журналистермен кездесу, сізге сұхбат беру біздің мүддеміз. Себебі сіз арқылы халыққа не істеп жатқанымызды жеткізу – бізге қажет нәрсе», - деп жауап берді Қошанов.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой

e-mail: lena@adilsoz.kz

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.