Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылғы 28 шілде мен 4 тамыз аралығы

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 28 шілдесі мен 4 тамызы аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.
 

29 шілде

БАҚ (Қазақстан)

Ақпарат министрлігі сайттар мен мессенджерлердің жұмысын шектей алады

Шетелдік сайттар мен мессенджерлер күнделікті пайдаланушылар туралы ақпарат беруге мәжбүр болады. Ол үшін есептегіштерді орнату керек. Егер сайттар пайдаланушылар туралы мұндай деректерді бермесе, онда министрлік өз ресурстары арқылы деректерді ала алады.

Сонымен қатар, министрлік Қазақстандағы сайттар мен мессенджерлердің жұмысын бұғаттауға құқылы. Бұл шешімді үкімет қабылдады.  27 шілдеде Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Әлихан Смайылов «Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 22 шілдедегі № 515 қаулысына қол қойды. «Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 26 наурыздағы № 142 қаулысы.

29 шілде

Артём Клеван, «Ирбис» телекомпаниясы (Павлодар)

Павлодар облысының прокуратурасы журналист жолдаған сауалды жоғалтты

28 маусымда «Ирбис» телекомпаниясының журналисі Артём Клеван Павлодар облысының Прокуратурасының іс-қағаздар кеңсесіне  «Сыбаға» бағдарламасы бойынша асыл тұқымды мал сатып алу үшін несие алған Баянауыл ауданы «Ынтымақ» шаруа қожалығының басшысы Әлжамар Алтынбекке қатысты қозғалған қылмыстық іс туралы ақпараттық сауал жолдады. Кеңсе бөлімнің бақылау-өткізу пунктінде орналасқан. Журналистің қолына оның сауалын қабылдағаны туралы талон бермеген. Кейін белгілі болғандай жолданған сауал кеңседе жоғалып кеткен. Нәтижесінде журналист прокуратураның баспасөз хатшысының демалыстан шыққанын күтіп, оған сауалды  қайта жолдауына тура келген. Ол 29 шілдеде ғана жауап алды.

29 шілде

Анастасия Вертинская, «ДГК.Регион.06» Youtube арнасы (Атырау)

Блогер журналисті сотқа берді

Блогер Нұрлан Жүнісов журналист Анастасия Вертинскаяны сотқа берді. Сотқа жүгінуге «ДГК.Регион.06» Youtube арнасында жарияланған видеода журналист блогерді сатылатын деп айыптаған видео себеп болды. Блогер «сатылатын» деген сөз бен ақшалай сыйақы үшін жұмыс істейді деген сөз оның конституциялық құқығын бұзып, ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіреді деп санайды.

29 шілде

Orda.kz (Алматы)

Қазақстан шахмат федерациясы журналистің жарыстардағы ыңғайсыз жағдай туралы сауалына жауап бермеді

Блиц бойынша әлем чемпионы Бибісара Асаубаеваның анасы Лиана Таңжарықова Facebook желісінде Үндістанда өткен халықаралық шахмат олимпиадасында Қазақстан құрамасы 186 команданың ішінде мемлекеттік тусыз шеруге шыққан жалғыз команда болғаны туралы ақпарат жариялады.
Orda.kz редакциясы осы жағдайдың себебін анықтау үшін Қазақстан шахмат федерациясына сауал жолдағанымен, жауап ала алмады.

1 тамыз

Екатерина Бескорсая, «Казахстанская правда» (Павлодар)

Павлодар әкімдігінде журналистерге кәріз мәселесін айтатын ешкім жоқ

1 тамызда Павлодар қаласы әкімінің баспасөз қызметіне «Казахстанская правда» газетінің журналисі Екатерина Бескорсая хабарласып, үшінші кезектегі «Второй Павлодар» ықшамауданы құрылысының кәріз жүйесі туралы сұхбат алу үшін спикер беруді өтінген. Журналист уақыт тығыз, сұрақ көп, даулы жобаға қатысты барлық сұрақтарға жауап бере алатын жақсы спикер қажет екенін айтқан.

3 тамызда баспасөз қызметінің жетекшісі Салтанат Әкімбекова журналистке құрылыстың барысы туралы үш қысқаша ақпарат жіберді. Шұғыл сұхбатқа спикерді тауып бермеген. Журналистің мессенджерге жолдаған қалаға өтемақы туралы ақпарат беруді сұраған тағы бір өтініші мүлде жауапсыз қалды.

 
1 тамыз

Елена Вебер, Азаттық радиосы (Қарағанды)

Журналиске Жезқазғандағы митингке қатысты түсініктеме бермеді

«Азаттық» радиосының Қарағанды облысындағы тілшісі Елена Вебер 1 тамызда Жезқазғандағы митингіге түсініктеме беруді өтініп, «Қазақмыс» компаниясына хабарласты. Өйткені жиналғандардың талаптары «Қазақмыс» компаниясына қатысты айтылған болатын. Сол жерде оған түсініктеме алу үшін Tranco Zhezkazgan компаниясына хабарласуды ұсынды. Журналист бұл компаниямен байланыса алмады. Телефоны не бос емес, не қоңырауды өшіріп тастады.

 
1 тамыз

Петр Троценко, Азаттық радиосы (Алматы)

Алматы әкімдігі украин жұлдыздарының концертіне неліктен украин рәміздеріне тыйым салынғанын түсіндіре алмады

«Алматы Аренада» украин жұлдыздарының қатысуымен өткен концертте көрермендерден Украинаның туын алып қойды және олардан «концертті саясиландырмау» талап етілді. Азаттық концертте украиндық рәміздерге тыйым салудың артында кім тұрғанын анықтауға тырысты.

«Алматы Арена» спорт және мәдениет сарайының өкілі барлық сұрақтар бойынша концертті ұйымдастырушылар мен Алматы қалалық полиция департаментіне хабарласуға кеңес берді. Шараны ұйымдастырушылар Алматы әкімдігі Украина рәміздеріне тыйым салғанын мәлімдеді. Ал Алматы Мәдениет басқармасының басшысы Ғани Майлыбаев Азаттыққа ұйымдастырушы өзі болмағандықтан ештеңеге түсініктеме бере алмайтынын айтты.

2 тамыз

БАҚ (Қостанай)

Журналистер газдың өшуі туралы маңызды ақпаратқа әрең қол жеткізді

2 тамыз күні түс ауа қостанайлық бірнеше бұқаралық ақпарат құралдарының журналистері мессенджерлерде таралған әлі күнге дейін тұрмыстық тұтынушылар үшін газды өшіру жоспарлы түрде болмайды деген хабарламаның растығын анықтауға тырысты.

Айтпақшы, ішкі саясат басқармасының «Областные СМИ» WhatsApp чатында осы мәселеге журналистер ресми жауап алуға тырысты. Бірақ чатта олардың сұрақтарына ешкім жауап бермеді. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімі де ешқандай мәлімет бермеді. Келесі күні ғана тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімі газ құбырында қалдық газдың жеткілікті екенін, екі ауылдың тұрғындарын қоспағанда, тұрмыстық тұтынушылар үшін сөндірілмейтінін айтып, баспасөз хабарламасын таратқан.

Бірнеше күн бұрын, 31 шілдеде журналистер газды өшіру мерзімінің 1 тамыздан 3 тамызға дейін өзгергені туралы түсініктемені үлкен қиындықпен алған еді.

2 тамыз

Александра Сергазинова, «Тобол-Инфо» АА (Қостанай)

Журналистер жала жапты деп айыпталған Александра Сергазинованың сотына жіберілді

Қостанайдағы Әкімшілік құқық бұзушылық істері жөніндегі мамандандырылған сотында «Тобыл-Инфо» ақпарат агенттігінің журналисі Александра Сергазиноваға қатысты жала жапты деген айып бойынша сот процесі жалғасуда.
Алғашқы отырыста журналистерден ақпаратты жарияламау туралы келісімді талап етіп, кейін «Наша газетаның» тілшісі Георгий

Говоровты сот отырысына жібермеуді бұйырған судья Сабыр Тәжкенов шілденің 29-ы күні сот отырысына келген барлық журналистер мен құқық қорғаушыларды сот процесіне кіргізді.

Ал 2 тамызда сот филологиялық сараптама жүргізу туралы қаулы шығарды. Талапкермен ұзақ пікірталастардан кейін судья Тәжкенов елордалық сарапшыны таңдады. Ол Александра Сергазинованың мақаласында талапкердің ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін ақпарат бар ма, жоқ па, бұл ақпарат болжам немесе мәлімдеме болып табылады ма, сондай-ақ мақалада журналистің жалған немесе шенеуніктің ар-намысы мен қадір-қасиетіне жала жабу, қорлау ниеті болды ма деген сұрақтарға жауап беруі керек.

3 тамыз

Хабар 24 (Петропавл)

Құқық қорғау органдары «Хабар-24» журналистеріне жасалған шабуылдың бір жылдығын «бір минут үнсіздікпен» атап өтті

«Бір жыл өтті... Бір жыл тыныш тергеу. Кісі өлтіру емес, ұрлық емес, журналистерді сауда орталығынан жай қуып жіберді. Ал бұл үшін бап бар сияқты. Ал барлығына бірдей заң бар сияқты. (...) Международным Фондом защиты свободы слова «Адил соз» «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қорының заңгерінің қорғауында болсам да, менде осындай жағдай болып тұрады. Осы жылдың ішінде мені қорқытты, содан кейін пара бермек болды (...). Істі үш рет полиция және екі рет прокуратура жапты. Олар жапты және ашты, мен арызға тіркеген видеоны жоғалтты (…).

Aidyn Kabduldinov, осындай шағын оқиғаның мерейтойында мен сіздің қол астыңыздағы қызметкерлерден бұл істің тағдырын білуге тырыстым, себебі келесі мерзім 31 тамызда болатын. Бірақ бүгін қайда хабарлассам да, анықтаушылар, қалалық бөлімнің полицейлері қоңырауларымды қабылдамады немесе өшіріп тастады», - деп жазды «Хабар 24» телеарнасының операторы Төлеген Иманов Facebook желісінде.

Бір жылдан кейін жәбірленушілер журналистердің кәсіби қызметіне кедергі келтірген істің сотқа жолданғанын немесе алтыншы рет жабылғанын білмей отыр.

Еске салайық, «Хабар24» телеарнасының Солтүстік Қазақстан облысы бойынша бөлімшесінің журналистері Самат Жақыпов, Наталья Волкова және оператор Төлеген Иманов полицияға арызданған еді. 2021 жылдың 2 тамызында «Достық Молл» сауда орталығының күзетшілері оларды ғимараттан күштеп шығарып жіберген болатын. Телеарнаның түсіру тобы Достық СОО-да ASHIQ бағдарламасының жұмысы туралы сюжет түсірген.

3 тамыз

Төлеген Иманов, «Хабар 24» (Петропавл)

Солтүстік Қазақстан облысының прокуроры Шал-Ақын ауданының тұрғындарымен кездесуді түсіруге тыйым салды

Солтүстік Қазақстан облысы Шал-Ақын ауданында үлестік жерлерінен айырылған тұрғындар мен облыс прокуроры Бағбан Тайымбетовтың кездесуі өтті. Бұл ретте ол «мәселені саясиландырудың қажеті жоқ» деп түсіндіріп, түсірілімге тыйым салды.

3 тамыз

БАҚ (Алматы)

Мамайдың қамауға алу мерзімін ұзарту туралы онлайн сотқа журналистер жіберілмеді

3 тамызда сот Жанболат Мамайды қамауға алу мерзімін ұзарту мәселесін тағы қарады. Саясаткердің жақтастары журналистерге кездесу уақыты туралы алдын ала ескерткенімен, ешбір БАҚ сотқа қосыла алмады.

«Дәл қазір Жанболат Мамайды қамауда ұстау мерзімін 12 қыркүйекке дейін ұзарту бойынша сот процесі жүріп жатыр. Менің қорғаушы мәртебесінен айырылып, сотқа қатысусыз қалғанымды білесіздер. Бүгін судья журналистердің сотқа қатысуына қарсы болып, оларға рұқсат бермеді», - деп жазды Жанболат Мамайдың жұбайы Инга Иманбай Facebook парақшасында.
Оның айтуынша, судья өз шешімін түсіндірмеген.

4 тамыз

Әлеуметтік желілер (Павлодар облысы)

Ауыл әкімі жерлестерін іскерлік беделді қорлады деп айыптады

Павлодар облысының Григорьев ауылдық округінің әкімі Виталий Бруцкий ауыл белсенділері Жауқазын Жұмағұлова мен Мереке Сүлейменовті ар-намысын қорлады деп сотқа берді. Шенеунік теріске шығаруды, сондай-ақ әрқайсысынан 500 мың теңгеден моральдық шығынды өтеуді талап етуде.

Жұмағұлованы сотқа беруге әлеуметтік желіде тараған видео себеп болған. Видеода Бруцкий досының атына 18 гектар жерді тіркегені және жер телімінің өзі қараусыз қалғандығы, онда құбырлар, пленка қалдықтары шашылып жатқандығы айтылады.

Белсенділер президент әкімшілігіне үндеу жолдап, оның артынан БАҚ-та көптеген мақалалар жарияланды.
Мессенджерде жіберілген дауыстық хабарламаға байланысты әкім Сүлейменовті сотқа берді. Онда автор ауылдық округ әкімін әрекетсіз деп айыптайды.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой 

e-mail: lena@adilsoz.kz 

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz ке хабарласуға болады.