Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылдың 25 тамызы мен 1 қыркүйегі аралығы

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 25 тамызы мен 1 қыркүйегі аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

25 тамыз

Kznews.kz (Жезқазған, Қарағанды облысы)

Табиғи монополияларды реттеу департаментінің қызметкері журналист сұрағына жауап бергісі келмегені үшін сөгіс алды 

Kznews.kz тілші Ұлттық экономика министрлігі Табиғи монополияларды реттеу комитеті департаментінің бас маманы Сұлтан Садырбаев БАҚ-тың қатысуымен өткен кездесуде журналистің сұрағына қазақ тілінде жауап беруден бас тартты деп хабарлайды.

«Мен Сізге қазақ тілінде сұрақ қоямын, неге жауап бермейсіз?»,- деп сұрады журналист. Бұған департаменттің бас маманы «шу шығармауды» өтінді.

Кездесуге қатысқан Жезқазған әкімі Қайрат Шайжанов та дәл осы жағдайға араласты. Ол маманға этиканы сақтау және мемлекеттік тілде жауап беру керектігін, ал егер қазақ тілінде жауап бере алмаса, кешірім сұрап, орыс тілінде жауап беруге рұқсат сұрау керектігін айтты.

25 тамыз

БАҚ (Петропавл)

Петропавл әкімдігі белгісіз БАҚ-қа 15,7 миллион теңге төлеуді жоспарлап отыр

Интернет-БАҚ i.nursultan.news интернет-ресурстарда Солтүстік Қазақстан облысында мемлекеттік ақпараттық саясатты жүргізуге арналған мемлекеттік сатып алуға назар аударды. Лот сомасы -15 723 600 теңге.

Басылымның хабарлауынша лотты жеңіп алған жеке БАҚ Петропавл қаласы әкімінің бұрынғы баспасөз хатшысы, ал қазір мәслихат депутаты Руфия Мұстафинаға тиесілі. Open Petropavlovsk ЖШС 2021 жылғы 12 наурызда құрылды. БАҚ-тың заңды мекен-жайы қалалық әкімдікпен бірдей.

15,7 миллион теңгеге Open Petropavlovsk Instagram, Facebook, Youtube және Вконтакте желісінде ақпарат орналастырады деп болжануда. i.nursultan.news тілшілері мәселе үлкен сомада емес, ақпарат тарататын ресурстың танымал еместігінде, ол туралы ақпараттың аз екенін айтады. Осылайша, Instagram желісіндегі Open Petropavlovsk ресми парақшасындағы жарияланымдар жазылушылардың көптігіне қарамастан 10-15 лайк жинайды, ВКонтакте парақшасы мамыр айынан бері жаңартылмаған, Open Petropavlovsk-тің Facebook парақшасында 190 жазылушы бар.

26 тамыз 

К. Прейс, Sotrepot.kz (Қостанай қ.)

Сот журналистерге талапкерлердің аты-жөндері мен лауазымдарын жария етуге тыйым салды

Қостанай облыстық соты журналистерге талапкерлердің жеке деректерін пайдалануға тыйым салды. Оларға заңға сәйкес, қазірдің өзінде ашық қол жетімді есімдер, фамилиялар мен лауазымдар жатады.
Талапкерлердің адвокаты екі кәсіпкердің дауына қатысты кезекті отырыста сотқа жүгінді.

Сонымен бірге, жауапкерлер мен олардың қорғаушылары сотқа өтінішті қабылдамауды сұрап, оны қысым жасау әрекеті деп бағалады.

«Сот отырысы ашық болғандықтан, бейнежазба белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Алайда, бұл өтінішті ескере отырып, баспасөзде жәбірленуші тараптың фотосуретін, бейнежазбасын, дыбыстық жазбасын жүргізбеу және жеке деректерді таратпау қалыпты нәрсе», - деп судья Светлана Усенко алқа шешімін жариялады.

Сот тілшісі Ковалеваның айтуынша, судьялардың шешімі бұл қылмыстық істі жан-жақты және толық жариялауды іс жүзінде мүмкін емес етеді.
Редакция тыйымның күшін жою үшін Қостанай облыстық соты төрағасының атына шағым жолдады.

27 тамыз 

Көркем Үсібалиева, «Отырар» ТК (Шымкент қ.)

Журналиске жыныстық зорлық-зомбылық туралы сюжеттен кейін қауіп төнді

Шымкентте «Отырар» телеарнасының журналисі Көркем Үсібалиева өңірде жыныстық зорлық-зомбылық оқиғалары жиілеп кеткені туралы репортаж түсірді. Сюжет эфирге шыққаннан кейін оған белгісіз адамнан қауіп төнді. Instagram желісінде дайректке ол: «Сен жұмысқа бара жатқанда бетіңе қышқыл құямын. Сені машинамен қағамын. Жұмысыңдағы беделіңді түсіремін. Жеке нөміріңді білемін. Нөміріңді жезөкшелердің барлық сайттарында жарнамалаймын. Ұят пен масқарадан асылып қаласың. Сен ұйықтаған кезде есігіңді өртеп жіберемін. Таяқ жеген әйелдерді талқылағаннан гөрі, бала дүниеге әкелсең жақсы болар еді. Мен сенің нақты мекен-жайыңды білемін... Мен сені аңдып, қайда тұратыныңды білемін» деп жазған (автордың емлесі сақталған).
Көркем Үсібалиева полицияға арызданбақшы.

28 тамыз

Ольга Воронько, Ratel.kz (Павлодар қ.)

Журналистер полицияның баспасөз қызметінен бизнесменді ұстау туралы түсініктеме ала алмады

Павлодар облысында ҰҚҚП қызметкерлері жұмыс істеп тұрған жеті ЖШС құрылтайшысы Рустам Ибрагимовты ұстады. Ratel.kz интернет-порталының тілшісі Ольга Воронько танымал кәсіпкердің ұсталу себебін білуге тырысты. «Ибрагимовты тағы бір павлодарлық эксекуцияға қатысқан адаммен ұстаған ҰҚҚП сөз ала алмайсың. Полиция департаментінің баспасөз қызметі де ресми ақпаратты бөлісуге асықпайды», - деп жазды журналист.

«Известный павлодарский бизнесмен арестован за то, что заступился за подругу» атты мақаласын дайындау кезінде Ольга Воронькоға «ақпараттандырылған ақпарат көздері» деп аталатын дерек көзді пайдалануға мәжбүр болды. Мақала жарық көргенше  журналиске ресми пікірлер берілген жоқ.

31 тамыз

Сабыр Мақажанов, Pravo.kz (Талдықорған қ.)

Талдықорған әкімдігі 160 АЕК айыппұл төледі, бірақ шенеуніктерге тұрғын үй бөлу туралы ақпаратты берген жоқ

Талдықорған әкімдігі сот шешімін орындай алмайды, деп хабарлайды Pravo.kz желілік басылымының бас редакторы Сабыр Мақажанов.

Әңгіме бас редактордың Талдықорған қаласының әкімдігіне және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөліміне шенеуніктерге тұрғын үй бөлу және Комиссия шешімдерінің көшірмелерін беру туралы тұрғын үй комиссиясының шешімдеріне қол жеткізу туралы талап арызы бойынша (журналистер бұл құжаттарды 2021 жылғы маусымнан бастап алуға тырысуда) сот талқылаулары туралы болып отыр.

2021 жылғы 17 қарашада Алматы облысының Мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты Сабыр Мақажановтың талап-арызын толық көлемде қанағаттандырды. Осы жылдың 28 ақпанында әкімшілік соттың қаулысы заңды күшіне енді.
Жауапкерлер Жоғарғы Сотта сот актілеріне қарсы шықты, ал 12 шілдеде кассациялық сот әкімшілік сот пен Алматы облыстық сотының сот актілерін өз күшінде қалдырды.

Орындау мерзімі 12 тамызда аяқталды, бірақ басылым құжаттарды алған жоқ.
«Редакция шағым түсіріп, сот Талдықорған қаласының ТКШ басшысына 50 АЕК айыппұл салды – бұл 153 мыңнан астам теңге.

Бірақ осыдан кейін де сот шешімі орындалмады. Редакция қайтадан шағым түсірді. Бұл жолы ТКШ басшысына тағы 60 АЕК айыппұл салынды, оған қоса барлық соттарда әкімдіктің мүддесін қорғаған әкімдік заңгеріне 50 АЕК айыппұл салды. Жалпы әкімдік пен ТКШ қызметкерлеріне 160 АЕК айыппұл салынды.

31 тамыз

БАҚ (Ақтөбе қ.)

Тек таңдаулы БАҚ Ақтөбе облысының жаңа әкімімен кездесуге келді

31 тамыз күні Ақтөбеде М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің Конгресс-Холл залында Ақтөбе облысының жаңа әкімі Ералы Тоғжанов таныстырылды. Бұл іс-шараға БАҚ алдымен шақырылды, содан кейін депутаттар журналистерсіз жұмыс істейтінін айтты. Нәтижесінде залға мемлекеттік БАҚ өкілдері ғана кіргізілді, қалғандары Конгресс-Холл кітапханасына орналастырылды, ал полиция: «егер суретке түсірсеңіздер, бөлімшеге әкетеміз!» деп ескертті. Тоғжанов пен премьер-министр Әлихан Смайылов баспасөзбен кездеспес үшін қосымша есіктен кірді. Бұл туралы Ratel.kz-тің аймақтық тілшісі

Дмитрий Матвеев хабарлады.
Премьер-Министрдің баспасөз қызметі өз пресс релизін ұсынады деп облыс әкімдігінің баспасөз қызметі журналистерге уәде етілген баспасөз баянын бермеді. 
 

31 тамыз 

Көркем Үсібалиев, BaigeNews.kz (Шымкент қ.)

Түркістан облысының полиция департаменті журналистерге жыныстық негіздегі қылмыстар туралы айта алмады

25 тамызда BaigeNews.kz ақпарат агенттігінің редакциясы Түркістан облысы полиция департаментінің (ПД) басшысы А.Қалдарбековке ресми сауал жолдады. Редакция келесі сұрақтарға жауап бере алатын спикерді ұсынуды сұрады: Түркістан облысында жыныстық қудалау бойынша 2021 және 2022 жылдары қанша қылмыстық және әкімшілік іс қозғалды? Осы істердің қаншасы сотқа жіберілді? Жыныстық зорлық-зомбылық құрбандарының жасы? 

Бір аптадан кейін материалды дайындамақ болған журналист Көркем Үсібалиеваға ПД басшысының орынбасары қоңырау шалып, полиция департаменті бұл сұраққа жауап бере алмайтынын айтқан. Өйткені сұрақ дұрыс бағытталмаған, ақпарат алу үшін басқа органға жүгінуге кеңес берген.

31 тамыз

Кирилл Павлов, Сыбайлас жемқорлықты тергеу бюросы қоры (Нұрсұлтан қ.)

Журналист Кирилл Павловтан балықтардың өлімі туралы материалды өшіруді талап етті 

Сыбайлас жемқорлықты тергеу бюросы қорының журналисі Кирилл Павлов Бурабайдағы Чебачье көлінде балықтардың өлімі туралы жазылған материалды өшіруге мәжбүр болғанын және оны қорқытуға тырысқанын айтты.  
Terrassa Park қонақ үйінің басқарушысы Илья Яровой мақаланы алып тастауды талап еткен. «Жазбаны жоюды және теріске шығаруды талап етемін, бұл абсурд. Мен сіздің редакцияңызға жалған ақпарат таратқаны үшін бірнеше миллиондық арыз жазамын» делінген.

Журналист өзі жариялаған ақпарат спутниктен алынғанын немесе нейрондық желі арқылы әр түрлі спектрде талданғанын айтқан. Қор талап авторына  жағдай туралы өз дәлелдерін ұсынса жариялауға дайын екенін айтты. 

31 тамыз 

Георгий Говоров, «Наша Газета» (Қостанай қ.)

ӨКО-да өткен брифингте спикер журналиске орыс тілінде жауап беруден бас тартты

Қостанайда 31 тамызда Өңірлік коммуникациялар қызметінің алаңында (ӨКО) Ахмет Байтұрсыновтың мұрасын зерттеу экспедициясының нәтижелеріне арналған брифинг өтті. «Наша Газета» басылымының журналисі Георгий Говоров спикерлердің бірі — экспедицияға қатысушы Абылай Маудановқа орыс тілінде сұрақ қойды, бірақ ол тек қазақ тілінде жауап беретінін мәлімдеді.

1 қыркүйекте «Наша Газетаның» бас редакторы Тимур Гафуров бұл оқиға туралы Қостанай облысы әкімдігінің Қоғамдық даму басқармасы басшысының орынбасары Динара Қарымсақоваға хабарлады. Гафуров атап өткендей, Мауданов шенеунік емес, бірақ брифинг ӨКО алаңында өтті және барлық спикерлер «Тіл туралы» Заңның нормаларын сақтауы керек немесе ӨКО қызметкерлері мұндай жағдайларда журналистер кейінірек мақалада өтірік айтпауы үшін тез аударманы қамтамасыз етуі керек.
Қарымсақова редакциядан жеке өзі кешірім сұрады және ӨКО қызметкерлері бұл оқиғадан қорытынды шығарады деп уәде берді.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой 

e-mail: lena@adilsoz.kz 

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.