Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылдың 22-29 қыркүйегі аралығы

 «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 22-29 қыркүйегі аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

22 қыркүйек 

Олеся Вертинская, «Дорожный контроль» (Атырау қ.)

Атырауда журналист буллингке ұшырады

«Дорожный контроль» ҚБ журналисі Олеся Вертинская «Әділ сөз» тілшісіне буллинг туралы айтып берді. Әлеуметтік желілерде ол туралы жағымсыз ақпарат тарап – пікір жазушылар Вертинскаяны жеңіл мінезді әйел ретінде көрсетуге тырыcқан. Олесяның әріптесі Серікке бағытталған «өткір» сұрақтары бар жазбалар жариялаған.
Бұдан бөлек белсенді Инга Кубышеваның айтуынша, белсенділер, құқық қорғаушылар мен Вертинскаяның таныстары Олесяның ар-намысы мен абыройына нұқсан келтіретін монтаждалған порнографиялық роликтер алған.
«Мұның бәрі Олесяның азаптау туралы мәлімдемесі мен оның журналист ретіндегі қызметімен, құқық қорғау қызметімен байланысты», - деп санайды Кубышева.

24 қыркүйек

Азаттық радиосы (Қазақстан)

Қазақстандық қолданушылар Азаттық радиосының сайтына кіруде қиындықтарға тап болды

Қыркүйектің 24-і күні Азаттық радиосының Қазақстандағы оқырмандары редакция сайтына кіруде ақау барын хабарлады. Қиындық түстен кейін басталды: rus.azattyq.org беті ұзақ жүктелген соң кейін әрең ашылды. Экранында «Бұл сайт қол жетімді емес», «Сайтқа кіру мүмкін емес» деген жазулар шығып мүлдем ашылмады. VPN сервисі арқылы сайт ашылады.

 «Кеше сайттың тек орыс тіліндегі нұсқасы ғана ақаулармен жұмыс істесе, бүгін (25 қыркүйек – АС) қазақ сайты да мезгіл-мезгіл бұзылды. Бұл ретте сайт VPN сервисі арқылы еркін ашылады», - деп жазады Азаттық.

29 қыркүйекте де сайттың жұмысы тұрақсыз болды.

24 қыркүйек 

«ҚазТАГ» ХАА (Алматы қ.)

ҚазТАГ ақпарат агенттігіне телефон арқылы сотқа дейінгі талап қойды

24 қыркүйекте «ҚазТАГ» ХАА «Рухани жаңғыру» тақырыбын жамылып мемлекеттің 12,5 миллион теңгесіне «Қазцинк» жеке компаниясын жарнамалағысы келеді» деген тақырыппен ақпарат жариялады. Әңгіме тапсырыс беруші «Рухани жаңғыру» Қазақстан әлеуметтік даму институты» КЕАҚ болып табылатын мемлекеттік сатып алу конкурсы туралы болып отыр. Редакция байқаудың техникалық ерекшеліктеріне сәйкес мердігер әрбір бейнероликтегі логотиптері мен «Қазақстан әлеуметтік даму институты» КЕАҚ және «Қазцинк» ЖШС тапсырысы бойынша дайындады» деген жазумен толтыруы тиіс екеніне назар аударып: «...құрылым ескі атаумен жұмыс істеуді жалғастыруда, қазір белгілі болғандай, жеке құрылым мемлекет есебінен жарнамалануда» деп түсіндірді.

ҚазТАГ бас редакторы Әмір Қасенов Facebook-те: «Мақала жарияланғаннан кейін бір жарым сағат өткен соң, өзін «Казцинк» PR қызметінің басшысы Евгений Фоминых деген адам телефон соғып, материал бойынша сотқа дейінгі талап-арыз жариялады... оны тыңдай келе, мен кез-келген қатардағы жекеменшік кеңсе мемлекеттік сатып алу порталы арқылы кереметті сатып алу үшін мемлекеттік құрылымға ақша бере алады (бұл жағдайда - анимациялық ролик, және оларды кім жақсы жеңілдікпен жасай алады - өзіңіз болжаңыз) – бұған барлық құзыретті құрылымдар қызығушылық танытты», - деп жазды.

24 қыркүйек 

Айнұр Сапарова, «Ақ Жайық» (Атырау қ.)

ҰҚКД Атырау облысына келген шетелдіктердің саны туралы журналистің сұрағына жауап бермеді

Соңғы күндері БАҚ Петропавл, Орал, Қостанай және Атырауға жақын орналасқан шекаралық өткізу пункттерінде бірнеше шақырымдық кезектер туралы хабарлайды.
«Ақ Жайық» тілшісі Айнұр Сапарова 21–інен бері  Атырау облысы бойынша ҚР ҰҚК Шекара қызметі департаментінен аймаққа келген РФ азаматтарының саны туралы жауап ала алмады. Баспасөз қызметінің қызметкері «Астанамен келісу керек»  ресми түрде сұрақтар жолда деген. 
Айнұр Сапарова: «осы күндері шекарадан өткендердің саны туралы ақпарат аймақ тұрғындары үшін өте өзекті, ал журналистік сұранысты дайындау және оған жауап күту көп уақытты қажет етеді, ақпарат өзектілігін жоғалтады», дейді. 

25 қыркүйек

Toppress.kz, Newtimes.kz, Sn.kz (Қазақстан)

Бірнеше интернет-басылымдарға шетелден DDoS шабуыл жасады

25 қыркүйекке қараған түні Toppress.kz ақпараттық порталы DDoS шабуылына ұшырағанын хабарлады. Сайттың жұмысы 25 қыркүйекте сағат 12-де қалпына келтірілді.
«Біздің мамандар сайтқа кіруді қалпына келтірді, бірақ ол үзіліспен жұмыс істейді. DDoS шабуыл шетелден жасалуы мүмкін», - деп жазды редакция.

25 қыркүйек күні таңертең сайтқа жасалған шабуылдар туралы NewTimes.kz ақпарат агенттігі де өзінің Telegram арнасында: «Біздің newtimes.kz сайтына шабуыл жасалды. Ресурсқа қол жеткізу туралы көп мөлшерде сұраныстар шетелден келді. Біздің техниктер бұл шабуылға қарсы тұруға тырысуда. Проблемалар қанша уақытқа созылатынын айту қиын. Біз бар күшімізді саламыз» деп хабарлады.

Осыған ұқсас қиындықтар туралы қазақ тілді Sn.kz.сайты да хабарлады. 
«Қазақтелеком» АҚ және Мемлекеттік техникалық қызмет (МТҚ) шетелден жасалған жаппай DDoS-шабуылды растады.
«Қазіргі уақытта DDoS шабуылдары бірнеше шетелдік көздерден жүзеге асырылатыны анықталды. Мұндай шабуылдар басқа аймақтарда да тіркелді. Тиісті техникалық бөлімшелер бұл шабуылдардың ықтимал байланысын анықтауда, - делінген МТҚ хабарламасында.

25 қыркүйекте «Қазақтелеком» АҚ коммуникациялар департаменті: «Қазіргі уақытта біз маршруттарды қалпына келтіру және оңтайландыру бойынша техникалық жұмыстар жүргізіп жатырмыз, бұл кейбір сыртқы интернет-ресурстарға қол жеткізу жылдамдығының ішінара төмендеуіне әкелуі мүмкін. Жұмыстарды жақын арада аяқтау жоспарлануда» деп хабарлады.

25 қыркүйек 

БАҚ (Қазақстан)

Ферроқорытпа зауытының баспасөз қызметі журналистерге ҚР ҚК 274-бабын еске салды

Бірқатар БАҚ пен мессенджерлерде Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері Нұрлан Нығматулиннің ағасы экс-сенатор Ерлан Нығматулинді тұтқындау туралы ақпарат пайда болды.

Сол күні акционері Е.Нығматулин болып табылатын YDD Corporation (ферроқорытпа зауыты) компаниясының баспасөз қызметі бұл ақпараттың жалған екенін айтып, «азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіретін көрінеу жалған ақпаратты тарату Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 274-бабында көзделген қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтыратынын еске саламыз» деп мәлімдеді.

26 қыркүйек

БАҚ (Қазақстан)

Бас прокуратура блогерлерді жеңіл ақша табу үшін жалған ақпарат таратты деп айыптады

26 қыркүйекте ҚР Бас прокуратурасы «Қазақстан Республикасы Бас прокурорының орынбасары Ж.Өміралиевтің «Прокуратура туралы» Заңның 31-бабының тәртібімен азаматтарға үндеуін жариялады.
«Отандық ақпараттық кеңістікте және түрлі әлеуметтік медиада әртүрлі тақырыптар бойынша көрінеу жалған ақпарат тарату жағдайлары жиілеп кетті.

Сонымен қатар, олар блогерлердің арандатушылық мәлімдемелерімен және пайдаланушылардың ұлттық алауыздықты қоздыратын белгілері бар пікірлерімен бірге жүреді.
Нақты азаматтардың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, сондай-ақ бірқатар белгілі адамдарды ұстау және қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы жалған хабарламалар жарияланады»  дейді Жандос Өміралиев.
Бас прокурордың орынбасары мұндай жалған ақпаратты таратуды негізінен блогерлер әдейі, «өзіндік және үшінші тұлғалардың мүддесі үшін» ақша бопсалау арқылы жүзеге асырады деп есептейді.

Ж. Өміралиев алауыздықты қоздырғаны, бопсалағаны және көрінеу жалған ақпарат таратқаны үшін қылмыстық жауапкершілік туралы ескертеді және азаматтарды, журналистерді және әлеуметтік желі қолданушыларын «заңнаманы мүлтіксіз сақтауға және жоғарыда аталған кез келген құқық бұзушылықтардың жасалуына жол бермеуге, арандатушылыққа берілмеуге және тек ресми ақпарат көздеріне ғана сенуге» шақырды.
 

«Аманат» партиясының мүшесі, Парламент Мәжілісінің депутаты Гүлнар Бижанова Бас прокуратураның мәлімдемесін қолдады. Facebook парақшасында «Ақпараттық соғыс, өшпенділік, қорлау, тіл тигізу жақсы төленетін «диван әскерлерінің жұмысына» айналғаны бұрыннан белгілі. Мұндай күмәнді табысқа келісетін азаматтар көбейіп барады. Бұл салада бопсалау, алаяқтық әдетке айналып барады», — деп жазды депутат.

Г.Бижанованың пайымдауынша, қоғамда сыни ойлау деңгейі айтарлықтай төмендеп келеді, «өкілетті органдардан келетін жаңалықтар толқыны жеткіліксіз болғандықтан» ақпаратты қайта тексеру дағдысы жоқ.
Келе жатқан сайлау кезеңінде депутат «кейбір белсенді төленген және тіпті төленбеген әуесқойларға дүрбелең себуге, «шұғыл» жаңалықтармен таң қалдыруға, тіпті адамдар тобының (...) ақпараттық кеңістігінде болса да, өз тілдерін тістеуге кеңес береді. Өйткені сөзден іске көшу өте шешуші болуы мүмкін».

«Бас прокурордың орынбасары Жандос Өміралиевтің үндеуі (ескертуі) көптеген сұрақтар туғызады», - деп есептейді «Әділ сөз» қорының президенті Тамара Калеева. «Олардың қаншасы, ресми дереккөздер? Олардың басты мақсаты - шынайы ақпарат беру немесе жай ғана тыныштандыру ма? Бұлар қоғамның сұраныстарына қаншалықты тез жауап береді? Адам немесе мемлекеттік өтініштер – өтініштер-ескертулер бойынша қалай әрекет ететінін сұрағым келеді» дейді.

26 қыркүйек

Гүлнәр Бажкенова, Orda.kz (Алматы)

Orda.kz редакторы қорқыту мен қорлау туралы хабарлады

Orda.kz сайтының бас редакторы Гүлнар Бажкенова Facebook парақшасында: «Мен өзіме және Ордаға қарсы жарияланған соғыс жағдайында өмір сүріп жатырмын. Төбемде қорғанысым жоқ, менің жалғыз қаруым ашықтық» деп жазды.
Гүлнәр Бажкенова мұның бәрі Jusan Bank туралы тергеу материалының жариялануынан басталғанын, содан кейін редакциялық сайт күшті DDoS-шабуылының нысанасына айналғанын, оның бүгінгі күнге дейін жалғасып жатқанын, соның салдарынан сайт мезгіл-мезгіл бұзылатынын айтады.

«Екінші сериядан кейін шабуыл күшейе түсті, мен туралы әдепсіз хабарландырулар, редакцияның телефондары, суреттерім ВКонтакт желісіне іліне бастады. Бір апта бұрын сол әлеуметтік желіде Соня мен Вик деген жалған аккаунттар интимдік қызмет көрсетеді деп менің телефонымды таратты. Менің телефонымда не болып жатқанын елестете аласыз ба? - деп жазады Бажкенова.

Бас редактор 2000-2002 жылдары жалға алған пәтердің мекен-жайы көрсетілген белгісіз қорқыту мен қорлайтын хабарламалар редакциялық бот-чатқа келе бастаған.
«Ешбір реестрде жоқ мекен-жайды кім біледі? Мәселен, сол жылдары ҰҚК-де жұмыс істеген және журналистердің жеке деректері жүктелген файлдарын өзімен бірге алып кеткен адам ғана білетін болар», - деп жазады Гүлнар Бажкенова.

27 қыркүйек 

БАҚ (Қазақстан)

Beeline Қазақстан ірі шетелдік жаңалықтар телеарналарын таратуды тоқтатады

27 қыркүйекте Beeline Қазақстан ұялы байланыс операторы «TV Интернет Дома» сервисінде 29 шетелдік арнаның, көбінесе ресейлік арнаның (негізінен «Бірінші арнаның цифрлық телеарнасына» кіретін 20 телеарна) көрсетілімінің тоқтатылғаны туралы хабарлады. 5 қазаннан бастап сервисте «Дом кино», «Музыка Первого», «Бобёр», «Поехали», «Победа», «Первый канал СНГ», «НТВ МИР», «Россия 24», «РТР Планета», «Карусель International», «Россия К», BBC World News, Euronews, TRT AVAZ HD, Беларусь 24 HD, CNN International эфирі және т.б. телеарналар бар.

Beeline Қазақстан пресс-релизінде бұл арналардың хабар таратуын тоқтату себебін түсіндірмеді.
Келесі күні, 28 қыркүйекте Beeline өздерінің шешімінде саяси астар жоқ екенін, бұл компания үшін тұтынушыларға қамқорлық жасауға бағытталған әдеттегі тәжірибе екенін түсіндірді, деп хабарлайды Orda.kz.

Orda.kz тілшісінің сауалына: «Біздің негізгі пайдаланушыларымыз video-on-demand контентін (сұраныс бойынша мазмұн) тұтынуға үйренген жастар аудиториясы. Мысалы, әлемнің түкпір-түкпірінен 1000-нан астам фильмдер мен сериалдар бар BeeTV+ жазылымы «Максимум» пакетіне қосылады», - деді Beeline.

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Дархан Қыдырәлі үкіметте журналистерге жағдайдан құлағдар екенін айтты.
«Бұл министрлікке қатысты емес, өйткені бұл Голландияда орналасқан жеке компания. Олар өз пайдаланушыларының қалауын талдайды, өз аудиториясын анықтайды, сондықтан жеке шешімдер қабылдайды», - деп түсіндірді министр.

27 қыркүйек

Джоан Лиллис, Пол Бартлет, Eurasianet және The Economist (Алматы)

Британдық журналистердің үйіне полиция келді

27 қыркүйек күні кешке американдық Eurasianet интернет-порталының редакторы Дэвид Триллинг Твиттерде журналистер Джоанна Лиллис пен Пол Барлетттің үйіне полиция қызметкерлері (біреуінен алкоголь иісі шыққан) келгенін жазды. Олар пәтерден шетелдік журналистерді полицияға алып кетпек болған.

«Бұл журналистерге қысым. Бұл менің қызметкерлерімді Қазақстандағы тәжірибесі мол екі адал журналисті алаңдатады», - деп жазды Дэвид Триллинг.
Джоанна Лиллистің «Әділ сөз» қорына хабарлағанындай, полиция кешкі 9-30-ға қарай кетіп қалған.

«Бізді алып кеткен жоқ. Олар Медеу АІІБ-нен келген. Мен басқа ештеңе білмеймін» деді Джоанна.
Бір сағаттан кейін ҚазТАГ Алматы полиция департаментінің түсініктемесін жариялады. Құқық қорғау органдары «Ұлыбритания Корольдігінің азаматы Р. Есентай өзені бойында балалары бар 10 адаммен бірге алкогольдік ішімдік ішкен. «Ұлыбритания Корольдігінің азаматтары К., және П» РОВД-ға жеткізіліп, олардан жауап алынып, үйлеріне жіберілді. Ал полицейлер журналистерге түсініктеме алу үшін келген. Бірақ оларға ешкім түсініктеме бермегендіктен, тәртіп сақшылары түсіндірме әңгіме жүргізіп, кетіп қалды.

Лиллис полицияның әрекетін журналистерге қысым деп санайды.
Ол Власть басылымына жұбайы Пол Бартлетт екеуі 24 қыркүйек сенбі күні кешке  адамдармен (олардың кейбірі ішімдік ішкен) бірге болды. Полиция олардың құжаттарын тексеріп, журналистер ешқандай құқық бұзушылық жасаған жоқ деген қорытындыға келген.

28 қыркүйек

Интернет (Қазақстан)

Қазақстанда интернет байланысы қалыпты деңгейден 23%-ға дейін төмендеді

Netblocks (Лондон) тобы Қазақстанда интернет байланысының төмендегенін тіркеді, деп хабарлайды Азаттық радиосы.
NetBlocks ғаламдық желінің бұзылуын бақылайды. Ұйымның мәліметінше, 28 қыркүйек күні таңертең Қазақстанда интернет байланысы қалыпты деңгейден 23 пайызға дейін төмендеген. Ақаулық шамамен төрт сағатқа созылды және интернет байланысының айтарлықтай баяулауымен немесе толық болмауымен қатар жүрді.
«Мониторинг бұл оқиғаның Үкіметтің бұрын тіркелген өшірулерінен өзгеше екенін және интернет-провайдерлердің DDoS-шабуыл сияқты әрекет еткенін көрсетті» деді Netblocks атқарушы директоры Альп Токер Азаттыққа.

29 қыркүйек

Интернет (Қазақстан)

Мемлекеттік қызмет қазақстандық интернетке кибершабуылдар туралы хабарлады

«Мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ 28 қыркүйекте шарықтау шегіне жеткен Интернеттің Қазақстандық сегментіне бірнеше күн бойы жалғасып жатқан кибершабуылдар туралы хабарлады.
«Нысаналы кибершабуылдар елдің мемлекеттік органдарына да, Қазнет инфрақұрылымына да бағытталған.  Кибершабуылдарға байланысты Интернет байланысының кешігуі байқалады. «МТҚ» АҚ ұзаққа созылған кибершабуылдар елдегі және әлемдегі болып жатқан қоғамдық оқиғалармен байланысты деп болжайды», - делінген МТҚ хабарламасында.

МТҚ мамандары 1400 нөмірі бойынша ақпараттық қауіпсіздік оқиғалары туралы хабарлауды немесе Telegram-чатқа өтінім жіберуді ұсынды.

29 қыркүйекте мемлекеттік техникалық қызмет Қазнетке қарсы ауқымды кибершабуылдарды қайта тіркеді. Шабуылдар Қазақстанның барлық өңірлеріндегі интернет-қосылыстардың жұмысында көрінді.
МТҚ хабарламасында техникалық мамандардың қатерлерді бейтараптандыру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатқаны көрсетілген.

29 қыркүйек 

Катерина Попкова, «Хабар 24» (Шымкент қ.)

Шымкент әкімі баспасөз хатшысы журналистің сұрақтарын елемеді

11 қыркүйекте «Элитар» ақпараттық-талдау порталы Шымкент қаласының әкімі Мұрат Әйтеновтің мегаполистегі қоқыс жағдайы туралы сұхбатын жариялады. Әкім сұхбатында қатты тұрмыстық қалдықтарды жинайтын компаниялардың бірінің қаржылық қарызы болғандықтан, қала қоқысқа көміліп жатқанын айтты. Бұл компания қаланың 60% тазартқан. 
Шымкентті қоқыстан 9 кәсіпорын тазалайды. «Хабар 24» телеарнасының тілшісі Катерина Попкова әкімдікте қарызы бар компанияларды анықтауға тырысты. Ақпарат алу үшін тілші әкімнің баспасөз хатшысы Б.Қонысқа жүгінді. Баспасөз хатшысы журналистің сұрағын елемеді.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой 

e-mail: lena@adilsoz.kz 

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.