Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылдың 20-27 қазаны аралығы

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 20-27  қазаны аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

20 қазан

БАҚ (Астана қ.)

Журналистер тағы да Президент Тоқаевтың жұртшылықпен кездесуіне қатыса алмады

Бұл жолы БАҚ өкілдері Талдықорғанда өткен Президенттің сайлауалды кездесуіне шақырылған жоқ.
Орда.kz сайтының хабарлауынша, жергілікті белсенді Нұр Қанатұлы республикалық басылымдардың журналистері, блогерлер мен қоғам қайраткерлерінің президентпен кездесуіне неліктен рұқсат етілмегеніне таң қалды. Өйткені, бұл азаматтар қарапайым халықпен тікелей байланыста.
Редакцияның мемлекет басшысының қатысуымен өтетін жиынға қатысатын адамдардың тізімі қалай жасалатыны туралы сұрағына, Жетісу облысы әкімінің баспасөз хатшысы білмеймін: «Енді оны ойлау қолымнан келмейді» деп жауап берді.

Қазан айының басында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың қоғаммен кездесуі туралы Қарағанды журналистерімен осыған ұқсас жағдай орын алған еді.

21 қазан

Сергей Перхальский, Ratel.kz (Қарағанды)

Жемқорлық туралы мақаланың кейіпкері Ratel.kz редакциясын сотпен қорқытты

Ratel.kz редакциясына «Экс-судья Верховного суда Жангуттинов прав: 27 тысяч долларов предназначались не ему» деген мақала жарияланғаннан кейін шағым түсті.
Мақала кейіпкерлерінің бірі Дәулет Әбдісаппаров журналист Перхальский жанжалдың шетін шығарып, оны алдын-ала айтқан деп санайды.

21 қазанда редакцияға жолдаған хатында Әбдісаппаровтың өкілі Ratel.kz сайтында судья Тұрғынбаевадан алған ақшаға Әбдісаппаровтың Астанадан пәтер сатып алмақ болғаны туралы материалды жоққа шығарып, кешірім сұрауды ұсынды. Редакция бұлай етпесе, Әбдісаппаров ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау үшін азаматтық іс жүргізу тәртібімен сотқа жүгінбек.

21 қазан

Хадиша Ақаева, Азаттық радиосы (Семей қ., Абай облысы)

Мектеп директоры Азаттық журналисін рұқсат алу үшін білім бөліміне жіберді

Семей қаласының БАҚ-тарында және әлеуметтік желіде бір облыстан екінші облыстың бөлінуіне байланысты бюджеттік ұйымдардың қызметкерлеріне жалақының кешігуі туралы хабарланды.  Жалақының төленбеуі туралы жергілікті мектептердің бірінің мұғалімі Азаттыққа жасырын айтып берген. Оның айтуынша, мұғалімдер қудалау мен жұмыстан шығып қалудан қорқып, өз наразылықтарын ашық айтуға батылы бармайды.
Азаттық тілшісі Хадиша Ақаева сұрақтарымен хабарласқан Семей мектеп-гимназиясының директоры жалақыны «жәйлап есептеп, төлей бастағанын» айтып, басқа ақпаратты беруден бас тартты. Ол «журналиске білім бөлімінен рұқсат алу керектігін» айтқан.

21 қазан

Интернет (Қазақстан)

Қазақстанда мессенджерлер мен әлеуметтік желілер жұмысында бұзылыстар орын алды

21 қазанда Қазақстанда Instagram, Facebook, Youtube және Telegram желілерінің жұмысында үзіліс болды. Ақаулар мен ресурстардың үзілуін қадағалайтын Downdetector қызметінің мәліметі бойынша, Қазақстанда істен шығулар байқалған. Сондай-ақ, қызметтің мәліметінше, Telegram жұмысындағы ақаулар көршілес Ресейде де байқалған.

22 қазан 

Гүлнәр Бажкенова, Orda.kz (Алматы қ.)

Orda.kz сайтының бас редакторы Гүлнәр Бажкенованың есігін монтаждау көбігімен (пена) жапсырды

Журналист өзінің Telegram-каналында 22 қазан күні түнгі сағат 1 шамасында белгісіз біреулер оның және көршісінің есігін монтаждау көбігімен (пенамен) жапқанын хабарлады. Есікті ашу үшін көршісі құтқарушылар мен учаскелік полицейді шақыруға мәжбүр болған.

Оқырманның соншалықты кім ұнатпайтынын сұрағанда, бас редактор Jusanbank пен JusanTechnology компанияларын нұсқады.
Журналист редакцияға бұдан бұрын түскен қоқан-лоққылар туралы мәлімдемесін тексеруге қатысты полицияның қылмыстық істі тергеу бөліміне өткізгенін, ал полиция бөлімі оған жаңа тергеушінің аты-жөні мен байланыстарын айта алмайтынын айтқан. Ал журналист оған жаңадан орын алып жатқан заңсыз әрекеттер туралы айтқысы келген.

22 қазан

«31 арна» ТК (Алматы қ.)

KZ-CERT 31 арнаға жасалған хакерлік шабуылды тексереді

«Мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ KZ-CERT компьютерлік инциденттерге ден қою ұлттық қызметі 9 қазанда «31 арна» телеарнасының қызметкерлері өздерінің файлдық серверінен күдікті файлдарды (шифрланған файлдар) тапқанын хабарлады.

31 арнаның жүйелік әкімшісі бағдарламалар (ProcessHackek, UBitUnlocker) арқылы іске қосылған зиянды бағдарламалық құралдың іздерін байқады. Сонымен қатар, осы серверден басқа серверлерге қосылу байқалды. 1С бағдарламасы бар серверлер, бухгалтерлік файл сервері, WiFi, принтер сервері және т.б. шабуылға ұшырады. Шабуыл жасаушылар барлық серверлерде орнатылған антивирустық бағдарламалық құралды қолмен жойып үлгерді.

«Қазіргі уақытта KZ-CERT қызметкерлері ұйымдық-техникалық шаралар қабылдау, ақпараттық қауіпсіздік стандарттарын сақтау, журналды тіркеу және резервтік көшіру бойынша бастапқы ұсыныстар беру мақсатында оқиғаны тексеруді жалғастыруда. Компьютерлік криминалистикалық іс-шаралар үшін серверлік кескіндер алынды», - делінген ұлттық қызмет хабарламасында.

24 қазан

Интернет (Қазақстан)

25 қыркүйектен бастап қазақстандық интернеттің сегменті ауқымды хакерлік шабуылдарға ұшырады

Кибершабуылдарды талдау және зерттеу орталығының (ЦАРКА) негізін қалаушы Олжас Сәтиев «Медиазона» агенттігіне Қазақстанның бұрын да кибершабуылға ұшырағанын, бірақ мұндай ауқымды шабуылды бірінші рет кездестіргенін айтты.

«Бұған дейін шабуылдар басқа сипатта болды. Мысалы, бизнесмен бәсекелестің сайтын, айыптау материалдарын жариялағаннан кейін БАҚ-та немесе банктерді бопсалау мақсатында бұзғысы келген. Мұнда біз кибершабуыл барлық дерлік мемлекеттік ресурстарға бағытталғанын және ешқандай талап қойылмайтынын көреміз. Мен мұны елдегі саяси жағдайға байланысты деп ойлаймын», - деді Сатиев «Медиазона» редакциясына.

ЦАРКА басшысы DDoS-шабуылының тұтынушысын анықтау мүмкін еместігін, өйткені хакерлер бүкіл әлем бойынша вирус жұқтырған машиналарды пайдалана алады дейді.

26 қазан

«ҚазТАГ» ХАА (Талдықорған, Жетісу облысы)

Талдықорған әкімдігінде ҚазТАГ агенттігінің ресми сұрауларын тіркеуден бас тартты

«ҚазТАГ» агенттігінің бас редакторы Әміре Қасенов Талдықорған әкімдігінде құжат тіркеудегі проблемалар туралы хабарлады.
18 қазанда Қасенов электрондық үкімет жүйесі арқылы Бас прокуратураға және қалалық әкімдікке ресми екі сауал жолдады. Қадағалау органында бір аптадан кейін бір сауалға жауап берілсе, ал екінші сауал орындаушыда болды, Талдықорған әкімдігіне сауалдар алынғанымен, бір аптадан кейін тіпті тіркелмеген.

Әмір Қасенов Facebook-те: «Жолданған сұраулар маңызды. Бір сұрақ бойынша шенеуніктердің бостандығы, екіншісі - адамдардың өмірі. Бұл тұрғыда менің туған Талдықорғаным ерекше болды, өйткені әкімдіктің өтінішті тіркемеу проблемасына алғаш рет тап болып отырмын», - деп жазды.

26 қазан

Zakon.kz (Алматы қ.)

Алматы полиция департаменті Zakon.kz сұрағына бір ай жауап бермеді 

Zakon.kz интернет басылымының тілшісі ер адамның жас әйелге пышақпен шабуылы туралы материал дайындады. Шабуыл 29 қыркүйек күні түстен кейін Алматыда көпқабатты үйлердің бірінде болған.
Сол күні Zakon.kz редакциясы оқиғаның егжей-тегжейін хабарлауды сұрап, қалалық полиция бөліміне хат жолдады. 26 қазандағы жағдай бойынша редакция ешқандай жауап алған жоқ.

26 қазан

Бақыт Әмірғалиева, «Хабар» (Орал)

«Хабар» журналисі Бақыт Әмірғалиеваның сұрағына жауап берудің орнына оны жала жапты деп қорқытты

«Хабар» журналисі Бақыт Әмірғалиева «Дәріханадағы дилерлер. «Трамадол королімен» эксклюзивті сұхбат Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Есірткі қылмысына қарсы күрес басқармасының бастығы Бақытжан Әмірхановпен сұхбат жазады.

Сұхбат барысында журналист Бақытжан Әмірхановтан есірткі анальгетиктерін сататын орындарды «байқамау» үшін полицияның өз тарифтері бар дегенді естіген-естімегенін сұрады.

«Оны жазбаша түрде бере аласыз ба? Егер сіз жала жапсаңыз, біз сізге қылмыстық іс қозғаймыз», - деп жауап берді Әмірханов.
Бақыт Әмірғалиева бұл нақты сөз емес, бұл туралы естідіңіз бе, жоқ па деген сауалға басқарма басшысы: «Ол туралы жұрт жиі айтады. Білесіз бе, қазір сонша жала жабуға болады, оның ішінде ел басшылығына да... Бәрін айтады. Ал сен оған айтасың, жазып қойсын, төменге қол қойсын, фамилиясын көрсет, біз одан жауап аламыз. Қылмыстық іс аясында жауап аламыз, сосын көреміз» деді.

27 қазан 

Михаил Козачков, «Время» (Алматы қ.)

Михаил Козаковтың Telegram арнасын бұзуға тырысты

«Время» газетінің журналисі Михаил Козачков өзінің Telegram арнасы Kozachkov offside-ті бұзуға тырысқанын мәлімдеді.
Журналистің айтуынша, бұзу әрекеті түнде болған және Telegram хабарламасына сәйкес Парижден шыққан. Шабуылдаушылар танымал қазақстандық арнаны бұза алмады.
Қазіргі уақытта Михаил Козачковтың Telegram каналына 84,9 мың адам жазылған.

27 қазан

АҚДМ журналистерге сайлау алдындағы тыйымдар мен шектеулер туралы еске салды

27 қазанда Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі БАҚ пен журналистерге Қазақстан Республикасы Президентінің мерзімінен бұрын сайлауы кезіндегі жұмысы туралы жадынама жариялады.

Жадынамада:

• БАҚ құқықтары мен міндеттері,
• бақ үшін шектеулер мен тыйымдар,
• журналистердің құқықтары мен міндеттері, сондай-ақ шектеулері мен тыйымдары, 
• шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің міндеттері,
• БАҚ пен журналистердің жауапкершілігі.

Атап айтқанда, «сайлау комиссияларының қызметіндегі жариялылық» тармағында сайлау туралы заңға сілтеме жасай отырып, дауыс беру күні сайлау учаскесі ашылған сәттен бастап және сайлау учаскесінде сайлаушылардың дауыстарын санау кезінде нәтижелер анықталғанға дейін қызметтік куәлігі мен редакцияның тапсырмасы болған кезде бір уақытта әрбір бұқаралық ақпарат құралынан бір ғана өкіл қатысуға құқылы екендігі көрсетілді.

27 қазан 

Михаил Козачков, «Время» (Алматы қ.)

Сот «Время» газетіне АФМ ақпараты негізінде жазылған мақаланы жоққа шығаруға міндеттеді

27 қазанда Алматының Жетісу аудандық соты «Мусахан-Секьюрити ЛТД» ЖШС-нің «Время» баспасы» ЖШС мен журналист Михаил Козачковқа қатысты іскерлік беделін қорғау туралы талап арызын қанағаттандырды. Талапкер таратылған ақпаратты шындыққа сәйкес емес деп тануды және оны теріске шығаруды талап етті. 

Талапкер «Маленький секрет большой такой компании» атты ақпараттың 4 үзіндісіне қарсы шықты (Time.kz, 2022 жылғы 4 наурыз) - Қаржы мониторингі агенттігінің «Самұрық-Қазынадан» алынған шамамен 12 миллион долларды қолма-қол ақшаға айналдырды және алып тастады деп күдіктелген компанияларға қатысты қылмыстық істі тергеуі туралы.

«Мусахан-Секьюрити ЛТД» ЖШС шындыққа жанаспайтын, беделін түсіретін ақпарат таратқанын алға тартты.
Сот шешімі бойынша «Время» газетінің редакциясы шешім заңды күшіне енгеннен кейін бірінші нөмірінде мақаланы теріске шығаруды жариялауы тиіс.
Сот шешімі әлі заңды күшіне енген жоқ.

27 қазан

БАҚ (Павлодар облысы)

Павлодар облысының әкімі баспасөз хатшысының әдепсіз әрекетіне шағымданды

Павлодар облысы мәдениет басқармасының баспасөз хатшысы Эльмира Ебетжанова әлеуметтік желіде Павлодар облысы әкімінің баспасөз қызметінің жетекшісі Мереке Нұрмұханованың жөнсіз әрекеті туралы жазған жазбасын жариялады. Ол аймақ басшысының баспасөз қызметі басшысының хабарламасының скриншоттарын қоса берді:

«Мен жүз рет қайталамас үшін әркім назарын аударуды сұраймын. Облыс әкімінің қатысуымен өтетін кез-келген іс-шара, айналма жол, кеңестер және т. б. менімен келісесіз!!! Менің келісімім болмаса, сіз ешқандай хабарлама жібермейсіз! Бұл барлық басқармалар мен әкімдіктерге қатысты! Бұл ОӘ (облыс әкімінің) қатысуымен өтетін іс-шараларға БАҚ-ты шақыруға да қатысты!»

Павлодар облысы әкімінің баспасөз қызметі басшысының талабын қабылдамайтынын айтқан пост авторы: «Құрметті Әбілқайыр Бақтыбайұлы! Сіздің баспасөз хатшыңыз үйлестірушіден гөрі адвокаттың жұмысын керемет орындайтыны туралы сіз хабардарсыз ба? Бұйрықтар, қоқан - лоққылар, жоғары тон, леп белгілері шамадан тыс! Журналистер - төртінші биліктің өкілдері, біз жау емеспіз, біз бір қайықтамыз ( ... ) мен бұл мүмкін емес талаптармен келіспеймін, мен неге әр жазбаны сіздің «ақылды» имиджмейкеріңізбен (...) келісуім керек. Баспасөз хатшысы - сіздің бет бейнеңіз, сондықтан ол қарапайым этика нормаларын сақтауға міндетті!!!» деп жазды.

27 қазан 

Азаттық радиосы (Астана қ.)

Полиция ЕО төрағасының кортежін түсірген бейнені жоюды талап етті

27 қазанда Еуропалық Кеңес төрағасы Шарль Мишельдің Қазақстан астанасына сапары кезінде Азаттықтың Астана кеңсесіне полиция қызметкері келді. Ол Ақорданың президенттік резиденциясынан шыққан шетелдік шенеуніктің кортежінің бейнесін жоюды талап етті.

Күндіз түсірілген бейнежазбада оператор Ержан Әмірханов он шақты жеңіл автокөліктермен, шағын автобустармен және жыпылықтайтын шамшырақтары бар жол талғамайтын көліктермен бірге жолда келе жатқан өкілдіктің автокөлігін түсірді. Кадрларда резиденция аясында қауіпсіздік күштерінің қызметкерлері бос көшенің шетінде тұрғаны көрсетілген.

27 қазан 

Төлеген Иманов, «Хабар 24» (Петропавл қ.)

СО күзетшілерінен зардап шеккен телеоператор Төлеген Имановты санитарлық нормаларды бұзды деп айыптауға тырысты

2022 жылғы 6 қазанда «Хабар 24» телеарнасының телеоператоры Төлеген Иманов ҚР ӘҚБтК 425-бабының 1-бөлігі бойынша жауапкершілікке тарту туралы Петропавл полициясынан хабарламаны алды. Ол 2021 жылдың 2 тамызында...  құқық бұзушылық жасады деп айыпталды. Бұл күні ол Dostyk Mall сауда орталығының кіреберісінде өзінің Ashyq мәртебесін көрсетпеді-мыс.

Естеріңізге сала кетейік, бұл күні телеарнаның түсірілім тобы - Самат Жақыпов, Наталья Волкова және телеоператор Төлеген Иманов сауда орталығының ғимаратында ASHYQ бағдарламасының жұмысы туралы сюжет түсірген болатын. DostykMall СО күзеті журналистерді ғимараттан күшпен шығарды. Осы жағдайға журналистер екі жыл уақыт жұмсады - күзетшілерді өздерінің кәсіби қызметіне кедергі келтіргені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартқызуға қол жеткізді! Қазір сот жүріп жатыр. Міне, қарсы шабуыл әрекеті ретінде қарсы айыптау.

Бұл әрекет сәтсіз аяқталды. Солтүстік Қазақстан облысының санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаменті әкімшілік іс жүргізуді қозғаудан бас тартты. Өйткені, ескіріп мерзім әлдеқашан өтіп кеткен.

27 қазан 

Антон Князев, «Дорожный контроль» (Шығыс Қазақстан облысы)

Журналист Антон Князевтен сурет құқығын бұзғаны үшін 100 мың теңге талап етіледі

Шығыс Қазақстан облысы Алтай ауданының №2 соты моральдық зиянды өтеу туралы «Дорожный контроль» тілшісі Антон Князевке қарсы талап арызды қабылдады. 

Талап арызда осы жылдың тамыз айында Антон Князевтің «Березовская» жанармай құю станциясының қызметі туралы диалогтың бейнежазбасын ескертусіз және рұқсатсыз жасағаны айтылған. Бұл жазба интернетте oo_dk_vko бетінде жарияланды. 

Талапкер видео түсіруге және таратуға өз келісімін бермегендіктен, ол Князевтен өзінің жеке бейнесіне (ҚР АК 145) құқығын бұзғаны үшін моральдық зиянды өтеу есебінен 100 мың теңге өндіріп алуды, сондай-ақ жауапкерді бұл бейнежазбаны интернеттен алып тастауға міндеттеуді талап етеді.

27 қазан

Мектеп әкімшілігі Instagram желісіндегі мектеп парламентінің парақшасынан видеоны алып тастауға мәжбүрлеген

«Уральская неделя» басылымының хабарлауынша, оралдық оқушылар Президенттен өздерінің №8 мектебін жөндеуді аяқтауды сұрап, бейне үндеу жолдаған. Олар бұл туралы мектептің Instagram парақшасында жариялады.
Мектеп әкімшілігі оларды видеоны алып тастауға мәжбүрлеген.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой 

e-mail: lena@adilsoz.kz 

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.