Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылдың 18-25 тамызы аралығы

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 18-25 тамызы аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

19 тамыз 

Kz_informburo, Instagram-дағы паблик (Ақтөбе қ.)

Инстаграмнан сәбилер үйінің «жан айқайын» алып тастауды талап етті

17 тамызда ақтөбелік Kz_informburo аккаунтында «Үміт» балалар үйі» ММ қызметкерлерінің хаты жарияланды. «Үміт» мемлекеттік балалар үйі қызметкерлерінің жан айқайы!!!» деп аталатын ақпаратта балалар үйінің бас дәрігері Айгүл Бижанованың әрекетіне шағымданған ұжымның бірден бес инстанцияға – Ақтөбе облысының әкімдігіне, облыстық прокуратураға, Ақтөбе облысы бойынша мемлекеттік еңбек инспекциясына, «Аманат» партиясы, Ақтөбе облысының денсаулық сақтау басқармасына шағымы туралы айтылды.

Жазба жарияланғаннан кейін Айгүл Бижанованың өкілі А.Төлебаев паблик әкімшісіне сотқа дейінгі шағым жолдады.

«Бұл жазба Бижанованы жағымсыз жағынан көрсетеді, бір жақты сипатқа ие. (...) Осы постқа қоса берілген ұжымдық шағымда «Үміт» балалар үйі» ММ қызметкерлерінің қолдары жоқ, яғни іс жүзінде жасырын болып табылады»,- делінген шағымда.

А.Төлебаев теріске шығаруды жариялауды және жазбаны жоюды талап етеді. Әйтпесе, шағым авторы сотқа жүгінбекші.

Талапты алғаннан кейін, көпшілік ақпараттың дұрыстығын растау үшін балалар үйінің қызметкерлерінің қолдарын және мекеме қызметкерлері басшылыққа қарсы шыққан видео хабарламаны жариялады.

22 тамыз

Orda.kz (Алматы)

Orda.kz сайтының жұмысы қайта жанданды

Басылымның бас редакторы Гүлнәр Бажкенованың айтуынша, Hoster.кz мемлекеттік техникалық қызметтің қолдауымен хакерлік шабуылдарға тойтарыс бере алған.

«12 тамызда 10 сағаттың ішінде Hoster. кz бізді өз серверлеріне ауыстырды, шабуылдан қорғау жүйесіне қосып және сайтты қайта жандандырып, іске қосты», - деп жазды Бажкенова әлеуметтік желіде.

Hoster.KZ директоры Денис Сухачевтің айтуынша, бұл Қазнеттегі ең күшті шабуыл болған. Паразиттік трафик секундына 800 гигабитке жетті. Олар сайтты әлемнің түкпір-түкпірінен 10 000-нан астам IP-адрестерден өшіруге тырысты. Сайтқа түскен сұраныстар саны секундына 105 000-ға жетті.

Гүлнәр Бажкенова Orda.kz сайтының жұмысына басқа да кедергілер болғанын айтады. Біреулер сайтқа зиянын тигізу үшін басылым журналисіне пара бермек болды, бірақ нәтиже болмады.

Алайда 24 тамызда Orda.kz өзінің Telegram-арнасында DDoS шабуылдарының жалғасуына байланысты редакция сайты қайтадан үзіліспен жұмыс істеп жатқанын хабарлады.

«Жаман емес! VPN желісін пайдаланған кезде Orda.kz сайты әлі де ашылады. Біз жұмысты жалғастырамыз», — деп жазады Orda.kz.

22 тамыз 

БАҚ (Қазақстан)

Қазақстан билігі танымал халықаралық ресурстардың иелерімен заңсыз контентті жою туралы келісті

ҚазТАГ ақпараттық агенттігінің хабарлауынша, уағдаластық туралы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі ұсынған цифрлық экожүйені дамытудың 2022-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасынан («Киберщит-2») белгілі болды.

«Бүгінгі таңда «ВКонтакте», «Одноклассники» сияқты халықаралық әлеуметтік желілердің иелерімен сындарлы өзара іс-қимыл орнатылды. Mail.ru, Livejournal, Facebook, Instagram, Tiktok, Linkendin, Telegram мессенджерінде халықаралық құқық пен Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын бұзатын құқыққа қарсы контентті жою мәселелері бойынша ұсыныстар енгізеді. Facebook және Instagram компанияларының өңірлік өкілдерімен байланысты жолға қоюдың сәті түсті», - делінген тұжырымдамада.

Құжатта «бұл интернет-компаниялардың өкілдері заңсыз контентті жою бойынша ынтымақтастық туралы ұсыныстарды түсіністікпен қабылдайды» делінген.

Құжаттың авторлары «Олардың әкімшілігінің пікірінше, мұндай шаралар ұзақ мерзімді нәтиже бермейді, өйткені заңсыз материалдарды қайта жасау ықтималдығы жоғары, бұл қайтадан оларды жоюды талап етеді және бұл цикл бірнеше рет қайталанатындығын», мойындайды.

23 тамызда Telegram мессенджерінің өкілдері Қазақстан билігінің хабарламасын жоққа шығарды.

Азаттық радиосының сауалына жауап берген компания өкілі Реми Вон: «Telegram Қазақстан үкіметімен мұндай келісімдер жасамаған. Кез келген пайдаланушы мазмұнды хабарлау үшін Telegram қолданбасындағы есеп беру құралдарын пайдалана алады. Мазмұн Telegram пайдалану шарттарын бұзатын болса, жойылады», - деді.

22 тамыз 

Ratel.kz(Алматы қ.)

ҚР СІМ растады: Роскомнадзор қазақстандық БАҚ-қа бұйрық бермейді

10 тамызда Ratel.kz редакциясы сондай-ақ, басылымның веб-сайтына қызмет көрсететін Интернет-провайдер Роскомнадзордан «Как долго российские граждане будут поддерживать войну России в Украине» атты мақаланы алып тастау туралы хабарлама алды.
Ресей Федерациясының Бас Прокурорының талаптарына сілтеме жасай отырып, Роскомнадзор мақала өшірілмеген жағдайда қазақстандық сайтты бұғаттаймын деп қорқытты. Ал журналистер қазақстандық биліктен ешқандай хабарлама алған жоқ.

Редакторлар шетелдік ұйымдардың мұндай талабы біздің еліміздің ішкі ісіне араласу деп бағалайды. Ол Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіне хабарласып, жауап алды.

«Қазақстан Республикасы егемендігі оның бүкіл аумағына таралатын тәуелсіз мемлекет болып табылады. Егемен мемлекет басқа мемлекеттердің заң шығарушы, атқарушы және сот билігі органдарының шешімдеріне бағынбайды», - деп мәлімдеді Қазақстанның сыртқы саяси ведомствосы.

22 тамыз

Назерке Үкібасова, «7 арна» (Шымкент)

Шымкент қаласы әкімдігінің баспасөз қызметі шенеунікке қатысты қозғалған қылмыстық іс туралы ақпаратқа қатысты түсініктеме бермей отыр

Әлеуметтік желіде Шымкент қалалық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшысы Е.Жолдасовқа қатысты қылмыстық іс қозғалғаны туралы ақпарат пайда болды. «7 канала» тілшісі Назерке Үкібасова ақпаратты растауды немесе жоққа шығаруды сұрап, мегаполис әкімінің баспасөз хатшысы Бекен Қонысовқа жүгінді. Алайда журналист бұл оқиғаға қатысты түсініктеме ала алмады.

23 тамыз

Елнұр Әлімова, Азаттық радиосы (Алматы)

Назарбаев Қоры тамыз айында БАҚ сұрақтарына қаңтар айындағы пресс-релизімен жауап берді

Тамыз айының басында «NazarbayevFund» жеке қоры (Назарбаев Қоры) «Journalism Development Network» (Journalism Development Network, Балтимор, АҚШ) үкіметтік емес ұйымына қор қаражатының басқа мақсаттарға жұмсалғаны туралы тергеуді жариялағаны үшін сотқа шағым түсіргені белгілі болды. Бұл тергеуді Сыбайлас жемқорлық және ұйымдасқан қылмысты зерттеу орталығы (OCCRP) ағымдағы жылдың 19 қаңтарында жариялады.

«Азаттық» радиосының редакциясы «Назарбаев Қорына» ресми сауал жолдап, тергеу жұмыстары жарияланғаннан соң жарты жылдан кейін ұйымның не себепті сотқа жүгінгенін түсіндіруді сұрады.

Журналистер nazarbayevfund.kz қорының сайтынан контактілерді таба алмағаннан кейін қордың коммуникациялар жөніндегі кеңесшісі Жанет Тұрарбековаға хат жолдады. Ол хатты адвокаттарға бағыттағанын, жауап дайындалып жатқанын айтқан. Бірақ үш күннен кейін ол редакцияны қызықтыратын сұрақтарды тікелей Boies Schiller Flexner заң компаниясының басқарушы серіктесі Мэтью Шварцқа жіберуді ұсынды,  «Назарбаев Қоры» атынан американдық сотқа жүгінді.

Азаттық Шварцқа хат жазды, бірақ мақала жарыққа шыққанша жауап келмеді.

Сұрау жіберілгеннен кейін бірнеше күн өткен соң Жанет Тұрарбекова қор басшысы Аслан Сәрінжіповпен сұхбатты және қаңтар айында OCCRP тергеуі жарық көрген кезде таратылған баспасөз баянын тілшінің поштасына жіберді, материалдарда редакцияның сұрақтарына жауаптар бар екенін хабарлады.  Азаттық мақалалардан сұрақтарына жауап таппады.

24 тамыз

БАҚ (Нұрсұлтан қ.)

«Астана LRT» ісі бойынша сотта журналистерге кез келген аудио -, видео жазбаларды жүргізуге тыйым салынды

Іс бойынша алдын ала тыңдау барысында сотталушы Рашид Аманжоловтың адвокаты Сәуле Ақатова барлық қатысушыларға, оның ішінде журналистерге оның қорғаушысына қатысты «сот отырысы залында суретке түсіруді, аудио -, видеоға түсіруге, қолдануға және пайдалануға» тыйым салынғаны туралы мәлімдеді.

Нұр-Сұлтан қаласының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы Виктория Семенова тараптарды тыңдап, БАҚ-қа «сот талқылауының аудио -, видеожазбаларын қолдануға тыйым салды, өйткені бұл бөлікте сотталушылар мен олардың қорғаушыларының басым бөлігі аудио -, видеожазбаларды қолданбауды жақтаған» делінген.
«Өтініш біреуіне қатысты болды, бірақ бәрі оны қолдады. Мұны прокурорлар айтса түсінемін. Суретті таратуға тыйым салынған кезде түсінемін. Бірақ жұмыс үшін дыбыс жазуға болушы еді.  Тіпті Аманжоловтың дауысында диктофонға да жазуға болмайды.

Немесе сот аяқталғаннан кейін БАҚ осы баға жетпес жазбаларды сатады. Біз Аукцион ұйымдастырамыз», - деп жазды Facebook-те Ratel.kz тілшісі Анастасия Багрова. Ол журналистер енді сот процесін қойын дәптерге жаза алады деп мәлімдеді.
Сотталушылардың адвокаттары Анастасия Багрованың жазбасына жазған пікірлерінде  Рашид Аманжолов пен Ұлықбек Ачиловқа қатысты өтінішті ғана қолдағанын, олар суретке түсірмеуді сұрағанын хабарлады.

24 тамыз 

БАҚ (Қазақстан)

Біреуінің орнына үшеуі: сайлау туралы заңға БАҚ мүмкіндіктерін кеңейтетін өзгерістер енгізгісі келеді

24 тамызда Қазақстан Республикасының премьер-министрі Ә.Смайылов «Қазақстан Республикасының кейбір Конституциялық заңдарына Мемлекет басшысының 2022 жылғы 16 наурыздағы Жолдауын іске асыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының жобасын Парламент Мәжілісінің қарауына енгізу туралы қаулыға қол қойды. 

«20-бапта («Сайлау комиссияларының қызметін ұйымдастыру және олардың әрекеттеріне шағымдану. Сайлау комиссияларының қызметіндегі жариялылық»- ҚазТАГ): (...) 8-тармақта: «әрқайсысынан бір өкілден» деген сөздер «әрбір бұқаралық ақпарат құралынан үш өкілден аспайтын» деген сөздермен ауыстырылсын, - делінген сол заң жобасында. Қолданыстағы заң сайлау учаскелеріне сайлау күні БАҚ-тың бір өкілінен ғана қатысуға рұқсат береді.

Сондай-ақ, жоба 27-бапты (сайлау алдындағы үгіт) 7-1-тармақпен толықтыруды ұсынады: «7-1. Онлайн-платформаларды пайдаланушылар кандидаттың немесе саяси партияның ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне көрінеу нұқсан келтіретін үгіт материалдары мен өзге де ақпаратты жариялаудан аулақ болуға; аталған тұлғаларға олардың ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау үшін теріске шығаруды тегін жариялауға мүмкіндік беруге міндетті».

25 тамыз 

БАҚ (Қазақстан)

Қазақстанда 2014 жылдан бері 95 мыңнан астам интернет-ресурс бұғатталды

Ranking.kz сайты қазақстандық құқық қорғау ұйымының деректеріне сілтеме жасай отырып, Internet Freedom бұғаттаулардың мынадай статистикасын хабарлайды: 2014 жылдан бастап 2022 жылғы сәуірге дейін Қазақстанда 95 мыңнан астам интернет-ресурстар бұғатталған.

«Бұғаттаудың ең көп таралу себебі - қатыгездік пен зорлық-зомбылық, өзіне-өзі қол жұмсау және порнографияны насихаттау (2014 жылдан бастап сәуір айына дейін бұғаттаудың жалпы санының 42%). Екінші орында терроризм және діни экстремизм идеяларын насихаттау: 33%. Алайда, ашықтық болмаған жағдайда, мұндай қауіп - қатерлерге және жергілікті заңнаманы бұзуға қарсы күрес түрінде Қазақстан желіде цензурамен және бас бостандығын шектеумен қаншалықты жиі айналысатыны түсініксіз», - деп жазады басылым.

2021 жылы балалардың денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпаратты қамтитын 2694 материал бұғатталған. Осы жылдың 4 айында мұндай материалдарға қол жеткізу 460 рет жабылды.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой 

e-mail: lena@adilsoz.kz 

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz ке хабарласуға болады.