Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жыл шілденің 14-і мен 21-і аралығы

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың шілдесінің 14-і мен 21-і аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

14 шілде

БАҚ (Павлодар)

Қоғамдық кеңестің маңызды отырысына тек таңдалған БАҚ өкілдері ғана қатысты

Павлодарда нүктелік құрылыс жөніндегі қоғамдық кеңестің отырысынан іріктеліп алынған журналистер хабар таратты. Онда сәулет және қала құрылысы саласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл департаментінде жүргізілген аудиттің қорытындысы қаралды. Тақырып БАҚ-тың үлкен қызығушылығын тудырғанына қарамастан, көптеген журналистер кеш білді. Іс-шараны бірнеше мемлекеттік басылымдардың өкілдері жазды.

14 шілде

БАҚ (Нұр-Сұлтан қ.)

Карантин сылтауымен министрлер журналистерден қорғанды

15 шілдедегі үкімет отырысына офлайн режимде тек 10 БАҚ өкілі жіберілді. Қалған БАҚ-ты министрлердің есебін онлайн тыңдауға шақырды. Олардың ешқайсысы шенеуніктермен кездесіп, сұрақтарын қоя алмады.

Үкіметтегі бұл жаңашылдық карантиндік шаралармен түсіндірілді деп хабарлайды orda.kz. Басылым атап өткендей, Нұр-Сұлтан әлі де «жасыл аймақта» тұр. Пандемияның шарықтау шегінде елордада қауіптің қызыл деңгейі болғанына қарамастан 16 журналиске үкіметтегі іс-шараларға қатысуға рұқсат етілген.

15 шілде

«Караван» газеті (Алматы)

«Караван» кетіп барады: басылымның қағаз нұсқасы жабылады

Шілденің 15-і күні басылымның бас редакторы Игорь Шахнович «Караванның» баспа нұсқасының жабылатынын хабарлады. Себеп – баспа нұсқасының тиімсіздігі.

Шахновичтің Orda.kz тілшісіне айтуынша, қызметкерлердің біразы интернет-порталға жұмысқа барады. Ал облыстардағы тілшілердің кейбірі қысқартылады. Шахновичтің өзі де бас редакторлық қызметтен кетіп жатыр, әзірге үлкен журналистикаға оралу ойы жоқ.
Игорь Шахновичтің айтуынша, Caravan.kz сайты бұрынғыдай жұмыс істейтін болады.

15 шілде

«Астана» ТК (Петропавл)

Петропавлда шенеуніктер бензин бағасына қатысты жағдайға пікір білдіруден бас тартты

Шілденің 15-і күні «Астана» телеарнасының Петропавлдағы тілшілері Солтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасына хабарласып, бензин бағасына қатысты жағдайға қатысты түсініктеме беруді сұрады.

Энергетика министрлігінің 14 шілдеде күшіне енген бұйрығына сәйкес, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында АИ-92 және АИ-93 маркалы бензиннің шекті бағасы литріне 187 теңге, ал мемлекеттік реттеу көзделген АИ-95 бензинінің бағасы жойылды.

Бұл мәселе бойынша Солтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасы түсініктеме беруден бас тартты. Басшының орынбасары Данияр Исаев 15.07.2022 жағдай бойынша жанармай бағасының көтерілуі облыстағы жанармай құю бекеттерінде тіркелмегенін алға тартты.

15 шілде 

БАҚ (Қазақстан)

Есеп комитеті өзі жариялаған ақпаратты пайдалануды заңсыз деп тапты

Есеп комитеті БАҚ-қа өз мәліметтерін дұрыс пайдаланбау туралы өтінішпен жүгінді.
Ведомство мемлекеттік аудит материалдары заңды және жеке тұлғалардың беделін түсіру үшін пайдаланылады, бұл ретте мемлекеттік аудит қорытындыларының дұрыс түсіндірілмеуі орын алады деп мәлімдейді.

«Халыққа арналған мемлекеттік аудит материалдары Есеп комитетінің ресми сайтында және Telegram-да орналастыру немесе ресми сұрау салу арқылы жүзеге асырылады. Қалғанының барлығын адамға қарсы жасалған жала деп санауға болады, оның құқықтық салдары бар», - делінген хабарламада.
Сондықтан Есеп комитеті өз материалдарын заңсыз пайдалануға жол берілмейтіндігі туралы ескертеді.

 
15 шілде

Instagram public Etozhez (Жезқазған)

Инстаграмм пабликтің ескерткішке қатысты сұрауына Жезқазған әкімдігі жауап бермеді

Жезқазғандық Etozhez инстаграмм парақшасының әкімшісі журналистік зерттеу аясында мемлекеттік сатып алу сайтында жергілікті әкімдік ескерткішке 41 миллион теңге жұмсау туралы шешім қабылдағанын анықтады. Паблик редакциясының пікірінше, билік бұл соманы суару жүйесін жөндеу сияқты аса қажетті істерге жұмсауына болушы еді. Қалада ағаштар, гүлдер, саябақтар қурап, ескі торлар шыдамай сынып тұр.
Ескерткіш туралы ақпаратты кейін таратамыз деген Жезқазған әкімдігі ескерткіштің эскизін зерттеушілерге көрсете алмаған.

16 шілде 

БАҚ (Қазақстан)

Теледидар Қазақстандағы негізгі ақпарат көзі емес

Internews зерттеуі көрсеткендей, 2019 жылмен салыстырғанда қазақстандықтар телеарналардан айтарлықтай ақпаратты (2021 жылы 30,4%, 2019 жылы 59,6%) аз алады.  Халық әлеуметтік желілер мен интернет сайттарды көп қарайды.

Сұралғандардың жартысы сенімді ақпаратты жалған ақпараттан ажырата алатынын айтса (30,8%), ал қалған жартысы тіпті ештеңені тексеруге тырыспайтынын мойындаған. (31,1%). Сонымен қатар, жауап бергендердің басым бөлігі (40,1%) бұқаралық ақпарат құралдарының өздерін алдап жатқанын үнемі болмаса да, жиі сезінетінін айтқан.
Сұралғандардың 91,9%-ы сапасыз ақпарат үшін БАҚ жауапты болуы керек деп санайды.

16 шілде 

Кибербуллингке қарсы күрес бойынша даулы шаралар министрліктің бұйрықтары түрінде енгізілуі мүмкін

«Әлеуметтік желілерді бұғаттау» туралы шу көп болды, енді заңға тәуелді актілер шығып жатыр - үнсіздік, олар ешкімге керек емес», - деп жазды заңгер Игорь Лоскутов әлеуметтік желіде.

Әңгіме Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Ә.Смайыловтың 2022 жылғы 16 шілдедегі қаулысы туралы болып отыр. Онда үкіметтің бекітуіне енгізілуі тиіс нормативтік құқықтық актілердің жобаларының атаулары көрсетілген.

Осылайша, 2022 жылдың тамызында АҚДМ қарауға жіберуі керек:

• «Телекоммуникация желілеріндегі Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын сақтау бойынша мемлекеттік органдардың өзара іс-қимылы қағидаларын бекіту туралы» бұйрық.
• «Сарапшылық топ құру, сондай-ақ балаға қатысты киберқорлау фактілері бойынша өтінішті қарау қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы.
• «Бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы уәкілетті органмен өзара іс-қимыл жасайтын шетелдік онлайн-платформалар және (немесе) жедел хабар алмасу қызметтері заңды өкілдерінің тізімін жүргізу қағидаларын бекіту туралы» бұйрық.
• «Интернет-ресурсқа қолжетімділікті қалпына келтіру ережесін бекіту туралы» бұйрық.

15 шілде

«ҚазТАГ» ХАА (Нұр-Сұлтан қ.)

Антикордың қателігі үшін журналистерді сотпен қорқытты

Шілденің 15-і күні Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің Шымкент қаласы бойынша департаменті WhatsApp желісіндегі аймақтық журналистер тобында «биылғы жылы өздерінің бақылауындағы фирмалары арқылы Artsport платформасы арқылы балалар шығармашылығын қаржыландыруға бөлінген қаражатты ұрлауды ұйымдастырған лауазымды тұлғалар, қалалық мәдениет, тілдерді дамыту басқармасының басшылығына қатысты тергеу амалдары туралы» баспасөз хабарламасын таратты. 

Хабарламада «Соттың санкциясымен департамент басшысы қамауда отыр. Сондай-ақ тергеу мүддесіне қатысты басқа да мәліметтер жарияланбайды» делінген.
ҚазТАГ ХАА бұл жаңалықты Шымкент қалалық мәдениет басқармасы басшысының міндетін атқарушы Д.Жүнісовтың суретімен көркемдеп берді. Қала әкімшілігі мақалаға бірден назар аударды. 

Ішкі саясат басқармасы басшысының орынбасары М.Кеуенова WhatsApp желісіндегі облыстық журналистер тобына «Жалған ақпарат бар, Дамир бастықтың орынбасары, ал ол жұмыста», бұдан әрі - «жалған ақпарат үшін сотқа береміз» деп жазды. Бұл жағдайға наразы БАҚ өкілдері әкімдікке сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметті журналистер арасында сұрақ туғызатын ішінара ақпарат бергені үшін сотқа беруді ұсынды.

18 шілде

Жания Уранкаева, Sputnik.kz (Нұр-Сұлтан қ.)

Әкімдер ыңғайсыз сұрақтардан қалай қашады?

Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифинг барысында Sputnik.kz тілшісі Жания Уранкаева Шығыс Қазақстан облысының әкімі Даниял Ахметовтен аймақ тұрғындарына төленетін қосымша экологиялық төлемдер туралы сұрады. Шығыс

Қазақстан облысының басшысы сұраққа мәні бойынша жауап бермеді. Кейін Facebook желісінде Уранкаева әкімнің сөзін талдап, мұндай мінез-құлық көптеген облыс басшыларына тән екенін жазды.

«Біздегі барлық дерлік әкімдермен осындай жағдай. Әкімдер Орталық коммуникациялар қызметіне есеп беруге келіп, 15 минуттан 45 минутқа дейін өздерінің қандай тамаша жұмыс істейтіндері туралы айтады. Үш сағат бойы ыңғайлы сұрақтарға жауап беріп, ыңғайсыз сұрақтарға аз уақыт қалдырады. Олар журналистерге ашық дөрекілік танытады, нақты жауаптан жалтарады немесе сұраққа сұрақпен жауап береді. Ең бастысы, олар бұл жерде үлкен ықыласпен емес, президент тапсырма бергендіктен есеп беріп отыр. Барлығы билікке есеп беру үшін. Біз осылай өмір сүріп жатырмыз», - деп жазды журналист.

 
18 шілде

Бас прокуратура БАҚ өкілдерін қаңтар оқиғасын тергеуге араласпауға шақырды

Бас прокуратураның бірінші қызмет бастығының орынбасары Елдос Қилымжанов ОКҚ-да өткен «Қанды қаңтар» оқиғасын тергеуге арналған брифингте жеке тұлғалар қабылданған шешімдермен келіспегендіктен тергеуге қысым көрсету мақсатында заңсыз талаптар қойып, әлеуметтік желілер мен БАҚ арқылы қылмыстық істерді тергеу барысына араласатынын мәлімдеді.

Спикер нақты кім туралы сөйлесіп жатқанын көрсетпеді, бірақ қылмыстық жауапкершілік туралы еске салды.
«Бас прокуратура қылмыстық істерді тергеу кезінде құқық қорғау және арнайы органдардың қызметіне араласқаны үшін жауапкершілік туралы бірнеше рет айтқан болатын. Тергеу барысында өзге тұлғалардың араласуы әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікті көздейді - ӘҚБтК-нің 667-бабы және ҚР ҚК-нің 407-бабы», - деді ол.

18 шілде 

БАҚ (Қостанай қ.)

Оң имидж қанша тұрады?

Мемлекеттік сатып алу сайтында «Жас блогерлердің пікірлері арқылы мемлекеттің және Қостанай өңірінің оң имиджін қалыптастыру, жастарды әлеуметтік желілердегі жеке парақшаларда, БАҚ-та жұртшылықты толғандыратын мәселелер бойынша өз пікірлерін білдіруге тарту» лоты жарияланды.

Жоба аясында 10 жас қостанайлық блогинг саласында теориялық және практикалық білім алады. Оларға әлеуметтік желілерде жеке профильдер құруға, жазбалар жазуға, фоторепортаждар жасауға, видеолар түсіруге және орнатуға үйретіледі. Олар сонымен қатар өз парақшаларын сенімді түрде жүргізу және дамыту үшін шешендік және SMM курстарынан өтеді.
Тренингтен кейін жас блогерлер әлеуметтік желілерде талқыланатын өзекті тақырыптар туралы өз пікірлерін айтуы керек.

18 шілде

Айнұр Сапарова, «Ақ Жайық» (Атырау)

Атырау облысының шекара қызметі әскери қызметкердің соққыға жығылғаны туралы сұрақтан жалтарып отыр

Маңғыстаулық әскери қызметкердің соққыға жығылғаны туралы материалды дайындау барысында «Ақ Жайық» газетінің тілшісі Айнұр Сапарова ҚР ҰҚК Шекара қызметі департаменті Атырау облысы бойынша басшысының міндетін атқарушы полковник Ғалымжан Дүйісовтен түсінік беруді сұрады. Ол қазір жағдайға қатысты пікір айта алмайтынын, «жоғарыдан мақұлдаған соң» жауап беретінін айтты.

Сапарова полковник 15 шілдеде Медеттің ата-анасына «медициналық көмек қажет» деп хабарланғанын растағанын айтады.
«Медеттің МРТ-ға түсуіне неге рұқсат бермейсіз?» деген сауалымызға ол «туыстары келісім бермейді» деп жауап берді. Мұны естіген Медеттің туыстарының бірі одан: «Неге өтірік айтасыз?» деп сұрады. Бірақ сұраққа жауап берілген жоқ», - деп хабарлайды «Ақ Жайық» тілшісі.

Сол жиында Батыс өңірі әскери прокурорының орынбасары Азамат Жанатбеков журналистерге «қызметтік сұрау жолдауды» айтып, Дүйісовпен бірге кетіп қалды.

19 шілде

БАҚ (Нұр-Сұлтан қ.)

АҚДМ-де Біртановтың сотында БАҚ-қа қойылған шектеулердің заңдылығы туралы сұраққа жалпы жауап берілді

Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі Orda.kz сайтының судья Ибрагим Әлкеновтің бұрынғы денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов пен оның орынбасары Олжас Әбішевке қатысты сот отырысының фото, аудио және бейне жазбасына тыйым салуға қатысты сауалына түсініксіз жауап берді.

Естеріңізге сала кетейік, 12 шілдеде Нұр-Сұлтан қаласының №2 Сарыарқа сотының судьясы Ибрагим Әлкенов журналистердің жұмысын шектеп, өз шешімін былай: «кейбір журналистер әлеуметтік желілердегі жеке аккаунттарында сот процесінің фрагменттері бар бейнежазбаларды орналастырады, бұл ретте бейнежазбаға монтаждау арқылы сотқа қатысты бағалау пікірі бар дыбыс пен субтитрлер салынды» деп түсіндірді.

Orda.kz редакция АҚДМ -не Әлкеновтің тыйымы «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» ҚР Заңын бұзады ма, сондай-ақ министрлік пен оның басшысы Асқар Омаров БАҚ қызметкерлерін қорғауды жоспарлап отыр ма деген сұрақпен жүгінді.
«АҚДМ барлығы бұрыннан білетін нәрсені хабарлады. Сөз бостандығы, шығармашылық, баспада және өз көзқарастары мен нанымдарын басқа да нысандарда білдіру, заңмен тыйым салынбаған кез келген жолмен ақпаратты алуға және таратуға Конституциямен кепілдік беріледі, цензураға тыйым салынады. Бірақ қойылған сұрақтарға нақты жауап болмады», - деп жазады редакция.

20 шілде

7 арна (Шымкент)

Үнсіздік Шымкент қалалық прокуратурасы үшін таптырмайтын тәсіл

12 шілдеде 7 арнадағы AIBAT ақпараттық қызметінің редакциясы Шымкент қаласының прокуроры Ғ.Қ.Мұқановқа ресми сауал жолдады. Өтініште ҚТҚҚ департаментінің директоры Г.Д.Мукушева қаладағы қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу кәсіпорнын сату жағдайына түсініктеме беруді сұрайды. Осыған дейін редакция журналисті Бахрамбек Тәліпжанов монополияға қарсы департамент өкілінің аталмыш нысанды сатуда заң бұзушылықтар болуы мүмкін деген сұхбатын жазып алған болатын.

Сондықтан, редакция прокурордан осы іс бойынша жүргізілген тексеру немесе тергеу нәтижелері туралы есеп беруді сұрады, қадағалау органы қалдықтарды өңдеу зауытын сатуда заң бұзушылықтарды анықтады ма?
20 шілдедегі жағдай бойынша редакция өз өтінішіне жауап алған жоқ.

20 шілде

Станислав Манаков, agroqogam.kz (Павлодар)

Павлодар облысында журналист «таңғы аспен» тамақтандырылды

27 маусымда agroqogam.kz агроқауымдастығы ақпараттық порталының тілшісі Павлодар облысы Успен ауданындағы жерді басып алу туралы материал дайындау барысында ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің облыстық жерге орналастыру жөніндегі аумақтық басқармасына телефон арқылы хабарласты. Өзін Болат Ерғалиұлы деп таныстырған басшының орынбасары жағдаймен танысу үшін бірнеше күн уақыт сұрады.

18 шілдеде шенеунік тілшіні департамент инспекторымен сұхбатқа шақырды. Ол әңгіменің тақырыбынан бейхабар болып шықты. Сұхбат болған жоқ. Инспектор шілденің 20-сы күні Успен ауданына барып, кейін сұрау бойынша түсініктеме беруге уәде берді. Бірақ ақыры уәдесін орындамады.
Сонымен қатар, 11 шілдеде журналист облыстық «Атамекен» кәсіпкерлер палатасының баспасөз қызметіне кәсіпкерден жер телімін тартып алу төңірегіндегі жағдайға түсініктеме беруді сұрап жүгінген. Күн сайын ҰКП бұл тақырыпқа түсініктеме беруге уәде береді, бірақ нәтиже жоқ.

20 шілде

БАҚ (Петропавл қ.)

Кейде біреу бізбен бірге болса: прокурордың баспасөз хабарламасындағы сөздер бұлыңғыр және түсініксіз болып шықты

Петропавл қаласының прокурорлары журналистерге толық емес ақпарат берді
20 шілдеде Петропавл прокуратурасының баспасөз қызметі үлестік құрылысқа қатысушылардың құқықтарын бұзу жиілігі туралы баспасөз хабарламасын жариялады.

Прокурорлар азаматтарды ықтимал тәуекелдерден сақтандырды, «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» заңды атап өтті, азаматтардан келісім шарт жасамас бұрын құрылыс компанияларын мұқият тексеруді сұрады.  Бірақ баспасөз хабарламасында қандай компаниялар туралы немесе жалпы түсінік беретін басқа мәліметтерді айтпады. 
Журналистер қосымша түсініктеме сұраған кезде, тергеу мүддесі үшін бұл ақпарат жария етілмейді деп жауап берді.

21 шілде 

БАҚ (Қазақстан)

ҚР Президентінің телерадиокомпаниясы 3,7 млн теңгеге екі минуттық бейнероликке тапсырыс берді

Orda.kz журналистері ет тағамдарын дайындау туралы бейнеролик дайындау бойынша мемлекеттік сатып алу туралы айтты. Лотқа тапсырыс беруші – «Қазақстан Республикасы Президенті іс басқармасының Мемлекеттік резиденциялар дирекциясы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны. Қызметтерді жеткізуші – «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы.

«ҚР Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік резиденциялар дирекциясы телерадио хабарларын тарату компаниясына құны 3,7 млн теңге болатын бейнероликке тапсырыс берді. Видеожазбаның жұмыс тақырыбы «Ет тағамы» деп аталады, ал мақсаты тағамның кезең-кезеңімен дайындалуын көрсету. Видеоның жалпы ұзақтығы 1-2 минутты құрайды», - деп хабарлайды зерттеушілер.

Техникалық құжаттамаға сәйкес, түсіру үшін жоғары кәсіби бейнежабдықтар қажет, видеоға арналған саундтректе артық шу мен жаңғырық болмауы керек. Сондай-ақ құжаттамада түсірілімге арналған жабдыққа қойылатын толық талаптар бар.
Журналистер сонымен қатар логистика департаментінің әкімшілік ғимараттар дирекциясымен азық-түлік бейнероликтерін дайындауға тағы бір келісім-шарт тапты. 625 мың теңгеге «ерітілген ірімшік пен зімбір қосылған балық сорпасын» егжей-тегжейлі дайындауды түсіру керек.

«Бұл видеоның тек кімге және не үшін көрсетілетіні белгісіз. Бұл дирекция бос уақытында тамақ туралы бейнероликтерді көріп, материалдық-техникалық қамтамасыз ету басқармасының қызметтік тұрғын үйлері мен әкімшілік ғимараттарын күтіп ұстау және пайдаланумен айналысады ма?», - деп таң қалды orda.kz тілшілері.

21 шілде

Айнұр Коскина, AQOSlive телеграмм-арнасы (Нұр-Сұлтан қ.)

Жауаптан құтылудың тағы бір тәсілі

Журналист Айнұр Коскина Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте экология министрі Брекешевке қайта ұйымдастырылған «Оператор РОП» ЖШС орнына қалдықтарды қайта өңдеу бойынша қандай кәсіпорындар пайда болғаны туралы сұрақ қойды.

Министрдің қолында деректер болмағандықтан, ол жазбаша жауап беруге уәде берді.
Кейіннен Коскинаға берген жауабында Экология министрі 2022 жылы Қазақстанда қоқыс өңдейтін екі кешен пайдалануға берілуі тиіс екенін айтты.

«Экология министрлігінің жауабына қарағанда, министр Брекешев «Оператор РОП» ЖШС таратылғанына қарамастан, Қазақстанда қоқыс өңдейтін жаңа кәсіпорындардың жоқтығын тікелей эфирде айтқысы келмеді», - деп жазды журналист өзінің Telegram-каналында.

 21 шілде

«Qyzyljar» ТК (Петропавл қ.)

«Qyzyljar» ТК тілшілері тағы да пікір ала алмады

21 шілдеде Облыстық «Qyzyljar» телеарнасының редакциясы Солтүстік Қазақстан облысында бір айда екінші рет балық жаппай қырыла бастағаннан кейін «Есіл облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы» РММ-не жүгінді. Бірінші дерек Табунное көлінде тіркелді. Одан кейін Жамбыл ауданы, Соленое көлінде балықтардың жаппай қырылуы орын алды.
РММ қызметкерлері зертханалық талдау бес күннен кейін ғана дайын болатынын айтып, камераға сұхбат беруден бас тартты.

Журналистер бейне-түсініктеме телесюжеттің маңызды элементтерінің бірі болып табылатынын және өзекті тақырыптарды қозғағанда онсыз жасай алмайтындарын айтады.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой 

e-mail: lena@adilsoz.kz 

Барлық мониторинг сұрақтары бойынша сіз info@adilsoz.kz ке хабарласа аласыз.