2024 жылғы мамырдың 2-сі мен 9-ы аралығында Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы

20 мамыр 2024

2024 жылғы мамырдың 2-сі мен 9-ы аралығында Қазақстандағы пікір білдіру бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына шолу.

Жалпы жағдай

Бұқаралық ақпарат құралдарының нақты ұстанымы мен сөз бостандығының жағдайын айқындайтын лауазымды тұлғалардың әрекеттері мен сөздері

БАҚ-тың нақты жағдайын бағалау

3 мамыр.

БАҚ (Қазақстан)

«Шекарасыз тілшілер» ұйымының баспасөз бостандығы рейтингінде Қазақстан 8 позицияға төмендеді

«Шекарасыз тілшілер» ұйымының жыл сайынғы баспасөз бостандығы рейтингінде Қазақстан 180 елдің ішінде 142-орынға ие болып, 2023 жылмен салыстырғанда 8 сатыға төмендеді.

Зерттеуде Қазақстанда онлайн-жаңалықтардың сапасы жақсарып, тәуелсіз БАҚ өз пікірін білдіретін жалғыз кеңістік интернетке бақылау күшейтілгендіктен репрессия жаңғырып жатқаны айтылады.

Дабыл қағатын тенденциялардың қатарында үкіметке БАҚ-қа бақылауды күшейтуге мүмкіндік беретін «Масс-медиа туралы» жаңа заң, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі «ұлттық қауіпсіздікке қатер төнген» жағдайда шетелдік журналистерді аккредиттеуден бас тарта алатын жаңалық бар.

Соңғы кездері жиілеп кеткен БАҚ-қа жасалған кибершабуылдар, сондай-ақ журналистердің жұмысы үшін әлеуметтік желіде мақсатты шабуылдардың құрбанына айналу фактілері де айтылады.

3 мамыр.

Данияр Әділбеков, журналист-блогер (Астана)

Қазақстандық журналистер әріптестері Данияр Әділбековті босатуды талап етіп, ел президенті мен құқық қорғау органдарына видео үндеу жолдады

Азаттық радиосының хабарлауынша, БАҚ өкілдері тергеудің ашық жүргізілуін сұрап отыр.

Үндеуде «Бір айдан астам уақыттан бері әріптесіміз, журналист Данияр Әділбеков жалған сөз тарату бабымен уақытша ұстау изоляторында отыр. Бұл негізсіз деп ойлаймыз. Ғаламторға жариялау қай кезден бастап жалған сөз тарату деп санала бастады? Әлде Даниярды отбасынан, бостандығынан алшақ ұстау үшін айыптау жасалып жатыр ма? Қазір Қазақстанда болып жатқан оқиғаның шындығын айтқысы келген журналистерді қудалауды көріп отырмыз. Неге екені белгісіз, мәселенің туындауына жемқорлық пен ұрлық емес, соны айтып жүрген журналистер кінәлі. Ал мұндай жағдайлар көбейіп барады. Мемлекет диалог орнына құқық қорғау органдарының қысымын қолданады», - делінген.

Журналист Данияр Әділбеков Энергетика вице-министрінің атына жалған сөз таратты, Гүлжан Ерғалиеваның Салтанат Нүкенованы өлтірді деп айыпталған Қуандық Бишімбаевтың адвокаттарынан алған сұхбаты туралы әдейі жалған ақпарат таратқан деген күдікке ілінді. Әділбеков наурыздың аяғынан бері абақтыда.

4 мамыр.

Жамия Маричева, ProTenge.kz (Алматы)

Тәуелсіз журналистиканы дамытуға қосқан үлесі үшін қазақстандық журналист Жәмиля Маричева лауреат атанды

ҚазТАГ агенттігінің хабарлауынша, Душанбеде «Өзгерген әлемдегі БАҚ-тағы әйелдер» бірінші халықаралық Орталық Азия конференциясы өтті. Онда БАҚ-қа қатысты маңызды мәселелер, соның ішінде журналистикадағы әйелдердің қиындықтары талқыланды.

Қазақстандағы мемлекеттік сатып алулар туралы жазатын ProTenge.kz жобасының негізін қалаушы Жәмиля Маричева Орталық Азиядағы журналист әйелдердің бірінші конференциясында Қазақстандағы тәуелсіз журналистиканы дамытуға қосқан үлесі үшін сыйлықтың лауреаты атанды.

4 мамыр.

БАҚ (Қазақстан)

АҚШ Қазақстандағы БАҚ діни тақырыптарды жариялау кезінде цензураға тап болады, дейді

BesMedia АҚШ-тың әлем елдеріндегі дін бостандығы жөніндегі комиссиясының делегациясы жағдайды бағалау үшін Қазақстанға келіп, Қазақстандағы БАҚ діни сенім бостандығы мәселесінде қысым мен цензураға тап болғанын мәлімдеді, деп жазады.

АҚШ комиссиясы дін бостандығына қатысты Қазақстанды «арнайы бақылау тізіміне» қосуды ұсынды.

Экс-экономика министрі Қ.Бишімбаевтың қылмыстық сот процесін көрсету

6 мамыр.

БАҚ (Қазақстан)

Қуандық Бишімбаевтың адвокаттары БАҚ өкілдерін сотқа беретіндерін мәлімдеді

Адвокат Назкен Құсайынова сот кулуарында экс-министр Қуандық Бишімбаевтың қорғаушылары сот процесін жариялаған БАҚ өкілдерін сотқа бермек ниетте екенін айтты.

Nur.kz сайтының хабарлауынша, Қуандық Бишімбаевтың адвокаты Назкен Құсайынова журналистерден бұл процесті қалай жариялағанын сұрады.

Ол: «Сіз бұл процестен хабар таратқанда екі жақты да қамтыдыңыз ба?

Бұл екі жаққа да түсінікті, бірақ сіз оны өзіңізге ыңғайлы етіп бердіңіз. Өйткені олар жарты жыл бойы бізді жамандаудан басқа ештеңе істемеді», - деді.

Құсайынованың айтуынша, тапсырыс берушінің кім екенін және оны кім жасап жатқанын анықтау үшін көп уақыт қажет.

Назкен Құсайынова: «Егер менде нақты ақпарат болмаса, мен ештеңе айта алмаймын, менің қолымда нақты ақпарат болған кезде, мен оны көрсетемін: бұл жала жабуға кімнің қатысы бар екенін және жалпы бұл ақпаратты анықтайтын адамдар. Бишімбаевтар отбасына қарсы күрес жүргізілуде, материалдар жинақталып жатыр, процесс аяқталғаннан кейін міндетті түрде орындаймыз», - деп қосты.

6 мамыр.

Игорь Вранчев, заңгер (Астана)

Адвокат Вранчев Ертісбаевты итпен салыстырды

Orda.kz Бишімбаевтың ісі бойынша жәбірленушілердің өкілі Игорь Вранчев сот отырысында Ертісбаевтың ескі Қазақстанға жасалған шабуыл үшін адвокат жауап беруі керек деген сөзіне түсініктеме берді, деп хабарлайды.

«Ертісбаев өзінің ең алдымен Қазақстан паразиттері партиясы емес, Қазақстан халықтық партиясының төрағасы екенін есте ұстауы керек. Оның партияластары Қазақстан халықтық партиясының саясатына нұқсан келтіретін адамнан құтылады деп ойлаймын. Паразиттер туралы айтқан сөздерімнен кейін маған ешқандай қауіп төнген жоқ. Көшеде ит үрсе, сен кері үрмейсің. Айта берсін. Бұл жай ғана олардың жыбырлап жатқанын білдіреді», - деді адвокат.

Басылым бұдан бұрын Вранчев алқа билерге қарата сөйлеген сөзінде Қазақстандағы элитаға әрқашан бәріне рұқсат етілгенін, ал «қарапайым халық тәуелсіздік алған 30 жыл бойы кедейшілікте өткенін» айтқан.

Ертісбаев мұны ескі Қазақстанды қорлайтын «пасық сөз» деп атап, Вранчевтің сөзіне құқықтық баға беруді сұрап, Бас прокуратураға жүгінді.

Журналистің заңды кәсіби қызметіне кедергі келтіру

4 мамыр.

Әлеуметтік желі (Петропавл қ.)

Балалар ауруханасы медбикенің оғаш қателігі туралы ақпаратты жарияламауды сұрады

«Social Media» (sm1.kz) ақпарат агенттігінің Петропавлдық журналистері түсініктеме алу үшін облыстық балалар ауруханасына хабарласты. Олар аурухана медбикесі неліктен баланың ауырған қолына емес, сау қолына таңғыш салғанын түсіндіруді сұрады. Облыстық балалар ауруханасының өкілдері бұл оқиғаға қатысты материалды жарияламауды өтінді. Ал редакторлар бұл өтініш журналистi ақпаратты таратуға немесе таратудан бас тартуға мәжбүрлеу арқылы оның заңды кәсiптiк қызметiне кедергi жасау туралы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 158-бабын бұзады деп жауап берді.

6 мамыр.

Жанат Молдашева, КТК (Атырау)

КТК журналисін төтенше жағдайлар департаментінің кеңсесіне кіргізбеді

Мамырдың 6-сы күні КТК телеарнасының Атырау облысы бойынша тілшісі Жанат Молдашева облыс әкімдігінің ғимаратында орналасқан төтенше жағдайларды жою штабының кеңсесіне кіруге тыйым салынғанын айтып шағымданған. Тілші бұл сәтті ұялы телефонының камерасына түсіріп алып, желіде жариялаған.

Видеода форма киген ер адам оған видеоға түсіруге тыйым салып, кеңседен қуады. Журналистің айтуынша, ол штабқа облыстық әкімнің орынбасары Жасұлан Бисембиевтің қатысуымен өтетін баспасөз мәслихатына келген. Алайда баспасөз мәслихаты өтпей қалды. Жедел штабта тілшіге баспасөз мәслихаты спикер ауырып қалғандықтан болмай қалғаны айтылды. Тілші қала мен Жайық өзенінің бейнебақылау камералары орнатылған LED-экран мен су тасқынының картасы ілінген бөлмеге кіргісі келген. Бірақ оны өткізбеді. Бұл жерден еріктілер мен оның басқа әріптестері еркін өтіп жатты.

Полиция департаментінің баспасөз қызметі журналистке штабқа кіруге тыйым салған ер адамның Атырау облысының мамандандырылған күзет қызметі департаментінің қызметкері екенін және бұл бөлімнің ішкі істер департаментіне қарамайтынын хабарлады.

8 мамыр.

«Социал-демократ» газеті (Петропавл қ.)

Партиялық газеттің журналисі су тасқынын көрсетуде кедергілерге шағымданды

«Социал-демократ» (ЖСДП партиясының басылымы) газетінің солтүстікқазақстандық бөлімшесінің тілшілері құқық қорғау органдары мен құтқару қызметі тарапынан тең емес әрекетке барғанын мәлімдеді. Петропавл қаласының су басқан аймағынан материал дайындау кезінде ПД, сондай-ақ ТЖМ қызметкерлері олардан үнемі рұқсат құжаттарын талап етіп, жұмыстарын қиындатқан. Басылым өкілдері кедергілер тек өздеріне ғана жасалып жатқанын, ал қалған журналистер үшін әлеуметтік желілерді бақылау нәтижесінде төтенше жағдай орнына кіру ашық екенін айтады.

Әлеуметтік маңызы бар ақпаратты беруден бас тарту, шектеулер

3 мамыр.

Сыбайлас жемқорлықты тергеу бюросы Қоры (Астана)

Сыбайлас жемқорлықты тергеу бюросы қорының журналистері қырылған киіктерге қатысты нақты жауап ала алмады

Сыбайлас жемқорлықты тергеу бюросы қоры редакциясы Қазақстанда өлтірілген киіктердің етінің қаншасы бұқтырылды, қаншасы экспортқа шығарылды және қаншасы ішкі нарықта сатылғанын білгісі келді. Алайда олар Экология және табиғи ресурстар министрлігінен де, Сауда және интеграция министрлігінен де нақты жауап ала алмады.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитетіне жолданған редакциялық сауалға жауаптылар 2023 жылдың 30 қазаны мен 10 желтоқсаны аралығында 1132 киік атылып, Торғайға жеткізілгенін хабарлады. «Торғай Ет» ЖШС ет комбинаты, олардан 11243 дана ет консервілері өндірілді. Сондай-ақ, 1 банка бұқтырылған еттің бөлшек саудадағы бағасы 1000 теңге екені айтылды.

Кейін журналистер Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметі бойынша ет комбинаттарына 1132 киіктің еті жеткізілсе, Экология министрлігі жариялаған 43503 бас еттің қалғаны қайда кетті? Өкінішке орай, сұрақ жауапсыз қалды деп жазды.

3 мамыр.

Мадия Төребаева, Exclusive.kz (Алматы)

Қорғаныс министрлігі «ядролық сарбаздарға» көмек көрсету туралы өтінішке жауап бермеді

Exclusive.kz редакциясы Қазақстан Қорғаныс министрлігі мен Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне сауал жолдап, Семей ядролық полигонында әскери борышын өтеген қазақстандық «ядролық сарбаздар», мерзімді әскери қызметшілер, тиісті көмек ала алмай отырғандығын анықтамақ болды. Бірақ алынған жауаптар қарабайыр болып шықты.

Журналистердің айтуынша, Семей ядролық полигонындағы сынақтар туралы ақпарат ұзақ уақыт бойы қатаң құпияланған. Полигон баяғыда жабылған. Exclusive.kz сайтының әскерге шақырылған сарбаздар қол қоюға мәжбүр болған кейбіреулері әскерде қызмет еткеннен кейін 25 және одан да көп жыл, ал кейбіреулері өмір бойына құпия болған құжаттар туралы сұрағына Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі: «Бұл құжат Кеңес Одағы кезіндегі, мүмкін, РФ Қорғаныс министрлігінің мұрағатында» деп жауап берді.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі ақпаратты жариялауға тыйымның алынып тасталғанын айта отырып, толық әрі егжей-тегжейлі жауап берді.

8 мамыр.

Айнұр Сапарова, «Ақ Жайық» (Атырау)

Әскери гарнизонның баспасөз хатшысы сұраққа жауап берудің орнына журналистке Қылмыстық іс жүргізу кодексінің бабының мәтінін жіберді

2024 жылғы 8 мамырда «Ақ Жайық» газетінің сайтында Атыраудағы әскери бөлімнен қашып кеткен сарбаз туралы ақпарат жарияланғаннан кейін әскери гарнизонның баспасөз хатшысы Әлішер Срапулов WhatsApp мессенджері арқылы газет тілшісі, материал авторы Айнұр Сапароваға ескерту жасады. Срапуловтың ескертуі жеке деректерді жариялауға қатысты: «Жеке деректерді жариялауға тыйым салынады». Ол Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 201-бабы «Сотқа дейінгі тергеп-тексеру деректерін жария етуге жол бермеу» бабына сілтеме жасады.

Ақпаратқа әлеуметтік желіде пайда болған қашып кеткен сарбаз бағыты себеп болды. Облыстық полиция департаментінің баспасөз хатшысы Мейірім Ердәулет бағдардың сенімділігіне қатысты пікір білдіруден бас тартып, журналистті әскери гарнизонның баспасөз қызметіне сілтеді. Қорғаныс министрлігінің баспасөз қызметі де солай жасады. Ал материал жарияланғаннан кейін ғана Атырау қалалық жалпы журналистік чатта полиция департаментінің баспасөз хатшысы сарбаздың ұсталып, үстінен іс қозғалғаны туралы ақпаратты растады.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі

ҚІЖК-нің 201-бабына сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеру деректерін жария ету мүмкін, бұл ретте прокурор нақты жария етуге болады, егер бұл тергеп-тексеру мүдделеріне қайшы келмесе және басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзумен байланысты болмаса. егер әлеуметтік желілерде адамды іздестіруге бағдарлау пайда болса, онда бұл деректердің жария етілуі тергеп-тексеру мүдделеріне қайшы келмеді, ал тіпті оған көмектесті. Бұл ретте сауалнамалық деректерсіз нақты тұлғаға бағдарлану болмайды. Демек, журналист заң бұзушылыққа жол берген жоқ.

8 мамыр.

Майя Шуақбаева, Еуразия бірінші арнасы (Павлодар)

Павлодар әкімі Хасар Хабылбеков екі аптадан бері тозығы жеткен тұрғын үйлерді бұзу туралы сұраққа қалай жауап беретінін ойланды

Сәуірдің 24-і күні «Еуразия бірінші арнасының» журналисі Майя Шуақбаева e-ötinish ресми порталы арқылы Павлодар қаласының әкімі Хасар Хабылбековке Теплова көшесіндегі бірнеше апатты үйлердің тағдыры туралы ақпараттық сауал жолдады. 32 сусыз және жылусыз жағдайдағы пәтердің тұрғындарына 2018 жылдан бастап қамыс үйлерді бұзуға уәде етілген.

Бірнеше рет еске салғанымен, 8 мамырда журналист Павлодар қаласы әкімінің баспасөз қызметінен жауап ала алмады.

8 мамыр.

Orda.kz (Алматы)

Orda.kz журналисі әскери қызметтен қашып кеткен сарбазға қатысты пікірді қиындықпен алды

orda.kz тілшісі Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі мен Ресей Азаматтық қолбасшылығының баспасөз қызметінен «Батыс» әскери бөлімінен әскерге шақырылған сарбаздың қарумен қашып кетуіне қатысты түсініктеме алу әрекеті сәтсіздікке ұшырады, деп хабарлайды. Кейінірек гарнизонның баспасөз қызметінен: «2024 жылдың 8 мамырында Атырау гарнизоны әскери бөлімдерінің бірінде әскери міндеттінің бекітілген қарумен қысқа мерзімге рұқсатсыз келмеу фактісі тіркелді. Қазір әскери қызметші бөлімшенің орналасқан жерінде. Зардап шеккендер жоқ» деген жауап келді.

Атырау полициясы қызмет орнынан кету фактісі бойынша қылмыстық іс қозғалғанын хабарлады.

БАҚ пен журналистерге қауіп

3 мамыр.

Данияр Әділбеков, журналист-блогер (Астана)

Журналист Данияр Әділбековке тағы да жалған сөз тарату айыбы тағылды

Орда.kz хабарлауынша, тергеу изоляторында отырған Әділбековке тағылған жалған сөз тарату айыбы қайта тағылды.

Уақытша ұстау изоляторынан Әділбеков әріптестері мен құқық қорғаушыларға үндеу жасап, оның отбасына жасалып жатқан қысым мен тағылған айыптың қисынсыздығын мәлімдеді.

Журналист жалған сөз таратты деген айыпты абсурд деп атады. Оның адвокаты Әділжан Мауытқановтың айтуынша, арызданушы Энергетика вице-министрі Ерлан Ақкенженов. Әділбековке ҚР Қылмыстық кодексінің 419-бабының 3-бөлігін қайтадан қайтарған.

Заңгер Әділжан Мауытқанов Әділбеков редакцияға жолдаған хатында:«Ақкенженов ісі бойынша мені оны сыбайлас жемқорлық жасады деп негізсіз айыптады деп кінәлап отыр. Мен мұны істеген жоқпын, мен жай ғана қазақстандық мұнай нарығында жұмыс істейтін қытайлық Sinopec компаниясы сипаттаған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін тексеруді сұрадым. Бұл туралы Sinopec өкілдері президентке e-Otinish порталы арқылы жазды. Бұл хаттың көшірмесін маған қазақ нефтетрейдерлері берді. Мен өзім ештеңе ойлап тапқан жоқпын. Менің ойымша «жалған сөз тарату» бабы абсурд. Ақкенженовке қатысты ешқандай тексеру жүргізілген жоқ, тергеу жүргізілмеді, бірақ менің жазбам жалған сөз тарату деп саналды», - делінген дейді.

Бұған дейін журналист өзінің адвокаты арқылы ҰҚК қызметкерлерінің кешкі уақытта өзінен басқа журналистер мен мемлекеттік қызметкерлер туралы сұрағанын жеткізген.

«Егер олар қалаған айғақтарды бермесем, әйелімді қамауға аламыз деп қорқытуда. Үнемі қысым көріп жүрмін, тергеуші маған қоғамдық қорғаушы бермейді. Ержан Әбішевтің нұсқауымен менің есепшоттарым бұғатталды. Көлігімді алып кетті, отбасыммен араласуға рұқсат бермеді. Бұл азаптау. Менің кішкентай қызым бар, әйелім жүкті. (...) Президентіміз сыбайлас жемқорлықпен күресетін әрбір адам оған сене алатынын айтты. Президент мырза, осы мәселені қарауыңызды сұраймын. Біз серпінді мемлекет болуымыз керек, мен сіздің саясатыңызға сенемін. Қазақстан журналистері – еліміздің басты патриоттары. Бірақ кейде бұл елге біз керек емес сияқты әсер қалдырады», - деп жазады Данияр Әділбеков.

ҰҚК Әділбековтың ісіне қатысы барын жоққа шығарады.

Orda.kz редакциясының ресми сауалына Ұлттық қауіпсіздік комитеті:«Бізде сұраныста көрсетілген фактілер бойынша ақпарат жоқ. Сұралған ақпаратты алу үшін Ішкі істер министрлігіне хабарласу ұсынылады», - деп жауап берді.

Ішкі істер министрлігі де мұны жоққа шығарып отыр.

Ішкі істер министрлігі: «Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді Астана қалалық ПД Тергеу басқармасының тергеушісі ғана жүргізеді. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұл істі тергеуге еш қатысы жоқ», - деді.

Данияр Әділбеков 27 наурызда ұсталды. Оған оның мақаласы анонимді «Жабайы Орда» телеграмм арнасында жариялауы себеп болды. Энергетика вице-министрі Ерлан Ақкенженов, журналист Гүлжан Ерғалиева және елорда әуежайының араб инвесторы Юсуф Рашед Альжаудер журналистке қарсы арыз жазғаны белгілі болды. Сәуірдің 17-сі күні журналист уақытша ұстау изоляторынан әріптестеріне хат жазған.

Журналисті ұстау

2 мамыр.

Самат Исқақов, блогер (Астана)

Астанада блогер Самат Исқақов ұсталды

Самат Исқақовтың ҚазТАГ-қа айтуынша, ол жаттығудан қайтып келе жатқанда ұсталған, деп хабарланды.

Ол «1 мамырда жаттығудан кейін жағалауда серуендеп жүрдім. Жергілікті полиция қызметкері келіп, сөмкем мен құжаттарымды көрсетуді сұрады. Мен мойынсұндым. Содан кейін учаскелік полиция қызметкері келіп, қайта сұрады. Осыдан кейін үйіме кеттім. Сосын автобус зулап келді, СОБР секіріп түсіп, мені көлікке отырғызып алды. Олар телефонымды күштеп тартып алды», - деді.

Исқақовтың айтуынша, көлікте тәртіп сақшылары әлеуметтік желілер мен телефонының галереясын қарап шыққан, кейін оның Telegram-ына белгісіз құрылғы арқылы кірген. Полиция оның саяси көзқарасын сұрап, суретке түсіріп, саусақ іздерін алған. Исқақовтан заңсыз ештеңе табылмады.

Журналист полицияда алты сағат 12.00-ден 18.00-ге дейін болғанын айтады. Осыдан кейін ол президенттің атына жазбаша шағым түсіріп, прокуратураға арыз жазған. Қадағалау органы өтінішті 28 мамырға дейін қарауға уәде берді.

Астана полиция департаментінің баспасөз қызметі блогердің ұсталғанын растады. Олардың айтуынша, ол «жүрген жерден кету туралы бірнеше рет ескертулерге» жауап бермеген.

Полицияның баспасөз қызметі ҚазТАГ агенттігіне: «Оның жеке басын журналист екенін айғақтайтын құжаттары мен белгілері болмаған. Ер адам Байқоңыр аудандық ПБ қолданыстағы заңнаманы түсіндірумен профилактикалық әңгімелесуге жеткізілді. Кейін азамат босатылды», - деп жауап берді.

БАҚ-тың, журналистердің, ньюсмейкерлердің беделін түсіру

Ресурсты/аккаунтты бұғаттау

8 мамыр.

Интернет (Қазақстан)

Қазақстанда Газпромбанктің сайты бұғатталды

Exclusive.kz бұғатталу себебі белгісіз, деп хабарлайды.

ІТ-бауырсақи Telegram арнасы: «OONI Probe көмегімен интернеттің қазақстандық сегментінде сайттарды бұғаттау бойынша ауқымды мониторинг жүргізе отырып, біз қандай да бір себептермен кіруі шектелген сайттар тізімін таптық. Бұл тізімге Қазақстандағы үлкен ұялы телефоннан шағын сымды операторларға дейін және бірден кем дегенде үш қаладағы операторлардың кең ауқымында ашыла бермейтін gazprombank.ru сайты болды», - деп хабарлайды.

Exclusive.kz журналисі бұл ақпаратты екі рет тексеріп, сонымен қатар gazprombank.ru веб-сайты тікелей Beelin және Alma+ арқылы қосылғанда ашылмайтынын, бірақ Майн-Франкфурт, Амстердам және Токиодағы серверлері бар VPN желісіне қосылғаннан кейін қолжетімді болатынын анықтады. Берілген сайттың қолжетімділігін тексеру кезінде OONI Probe қызметі «HTTP бұғатталғанын» көрсетеді.

Сол күні кешке Exclusive.kz сайты бұғаттау туралы жаңалықты жариялағаннан кейін банктің сайты кенеттен бұғаттан шығарылды, бірақ бұғаттау себебі белгісіз болып қалды, ал бұғаттау себептерін тексеруге арналған MKI қызметі әлі жұмыс істемейді.

9 мамыр.

Теледидар (Қазақстан)

Жеңіс күні Қазақстандағы ресейлік телеарналарға кибершабуыл жасалды

ҚазТАГ агенттігінің оқырмандарының хабарлауынша, 9 мамырда Алма ТВ операторы хабар таратуды кенет үзіп, телеарналарда видеоролик көрсетілді.

Видеороликтің нақты мазмұны белгісіз, бірақ кейбіреулер оның насихат сияқты көрінгенін айтады.

10 мамырда Alma TV операторы хакерлік шабуыл туралы мәлімдеме жасады.

«2024 жылғы 9 мамырда сағат 12:02-де интернет-хабар таратуда үзіліс болғанын хабарлаймыз (қызмет провайдерінен алынған мәліметтер бойынша аналогтық, цифрлық, спутниктік телевидение қызметтері қалыпты режимде жүргізілді). Қызмет көрсетушіден алынған деректерге сәйкес сәтсіздік көп деңгейлі кибершабуыл болды», - деп хабарлады. Компания қызмет толығымен қалпына келтіріліп, қалыпты жұмыс істеп жатыр деп сендірді.

Компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу, DDoS шабуылы

6 мамыр.

Қоғам (Қазақстан)

ЦДИАӨМ қазақстандықтардың дербес деректерінің жария етілуіне байланысты үш атышулы жанжалға түсініктеме берді

«Қыздардың тізімі»

Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі ҚазҰУ университетінде дербес деректердің таралуы жөнінде мәлімдеді. Министрлік түсініктеме беру үшін ЖОО-ға сауал жолдады. Университетпен шарт негізінде әрекет ететін медициналық ұйымдардың қызметкері 2024 жылғы 6 ақпанда WhatsApp арқылы флюорографиялық зерттеуден өту үшін студенттер тізімі бар Excel форматындағы құжаттарды жібергені анықталды, онда студенттердің аты-жөнінен басқа медициналық құпияға қатысты мәліметтер қамтылған.

Пресс-релизде министрліктің атына жеке деректері тізімде болған азаматтардан өтініштер түспегені айтылды. Алайда Алматы полиция департаментінде қылмыстық іс қозғалды. Министрлік өкілдері сарапшы ретінде әрекет етеді.

«Қытайға деректердің таралуы»

Министрлік «Министрлік ҰҚК және МТҚ-мен бірлесіп «Қазақтелеком» АҚ, «БЖЗҚ» АҚ, «Air Astana» АҚ қатысты жоспардан тыс тексерулер жүргізді, олардың нәтижелері бойынша 2 заңды тұлға («Қазақтелеком» АҚ, «Air Astana» АҚ) Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы талаптарды бұзу бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Жалпы сомасы 369 200 теңгеге айыппұл салынды, бір жыл мерзімге нұсқама берілді», - деп хабарлады.

«Zaimer.kz деректерінің таралуы»

Наурыз айында МКҰ zaimer.kz клиенттері болып табылатын азаматтардың дербес деректерінің тарап кеткені белгілі болды («МКҰ» ЖШС Робокеш.кз»).

Министрлік «МТҚ таралған деректерге талдау жүргізілді, «НИТ» АҚ клиенттерінің жеке басын анықтау нәтижелері бойынша жеке деректерге одан әрі рұқсатсыз қол жеткізуді болдырмау үшін egovmobile арқылы азаматтарға хабарламалар жіберілді.

Бүгінгі таңда министрлікке осы факт бойынша азаматтардан 5000-нан астам өтініш келіп түсті», - деп хабарлады.

Сондай-ақ, компанияға 500 АЕК айыппұл салынғаны хабарланды.

Сот талқылауы/сотқа дейінгі талаптар

6 мамыр.

Жәмиля Маричева, ProTenge.kz (Алматы)

Алматыда сот Жәмила Маричеваға қатысты жалған ақпарат таратты деген айыппен істі қарауды жалғастыруда

ProTenge жобасының авторы, журналист Жәмила Маричеваға қатысты іс «жалған ақпарат тарату» бабы бойынша қаралуда. Іс Алматы қаласының әкімшілік құқық бұзушылық істері жөніндегі ауданаралық мамандандырылған сотында онлайн режимінде қаралып жатыр.

Азаттық радиосының хабарлауынша, ProTenge жобасының авторы, журналист Жәмила Маричеваға қатысты «жалған ақпарат тарату» бабы бойынша істі қарау 2 мамырда басталған.

Маричева 24 сәуірде Алматыда кешкі жүгіру кезінде ұсталды. Ол Бостандық аудандық ішкі істер бөлімінде бір сағаттай болған. Ол жерден шыққаннан кейін Азаттық тілшісіне берген түсініктемесінде журналист келесі күні полиция бөлімшесіне келуден бас тартқанын айтып, «полиция қызметкерлеріне бағынбау» туралы бапты еске салды.

Кейін Алматы полициясы «ProTenge телеграм-каналында жалған ақпараттың таралуына байланысты басылым авторы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің жаңа бабы - «Жалған ақпараттарды жариялау, тарату» бойынша әкімшілік хаттама толтырылып полицияға жеткізілді» деп хабарлады.

Полиция жиналған материалды Алматы қаласының әкімшілік сотына жіберді.

7 мамыр.

«Наша жизнь» АА (Павлодар қ.)

Павлодардағы полиция бөлімінің бұрынғы бастығы БАҚ-мен бір сотты күтіп, сотқа дейінгі жаңа шағым жіберді

Павлодар полиция басқармасы полиция бөлімдерінің бірінің бұрынғы орынбасары Манас Мұқашев 6 мамырдағы «Почему наш полковник круче Бишимбаева» мақаласынан оның суретін алып тастауды талап етіп, басылымға сотқа дейінгі шағымды жолдады.

Журналистер оның суретін әлеуметтік желідегі ашық көздерден алды.

Бұған дейін Мұқашев алты БАҚ атына Павлодар қалалық сотына ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау және моральдық зиянды өтеу туралы талап арыз берген болатын (Ratel.kz, АА «Tengrinews.kz», сайт (паблик) «Tipavlo.dar», Liter.kz, АА «Наша жизнь», АА «Pavlodarnews.kz»). Іс бойынша отырыс 18 мамырға тағайындалды.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі

Бұқаралық ақпарат құралдарына «БАҚ туралы» Заңның 14-бабының 1-1-тармағының 3-тармақшасына сәйкес, егер бейнеленген адамды пайдалану конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, денсаулық пен имандылықты қорғау мақсатында жүзеге асырылса, өнімді дайындау, жариялау, молайту және тарату кезінде бейнеленетін адамның келісімі талап етілмейді. Сондықтан, егер журналистің мақаласы заң бұзушылыққа арналған болса, онда жоғарыда аталған заң нормасына сәйкес құқық бұзушының бейнесін оның келісімінсіз жариялауға рұқсат етіледі.

Статистиканы есептеу кезінде ескерілмейтін кейстер

6 мамыр.

БАҚ (Қазақстан)

Астана халықаралық әуежайы күрделі жөндеу жұмыстарының үзілгені туралы ақпаратты жоққа шығарды

Елорда әуежайының баспасөз қызметі әлеуметтік желілердегі жеке парақшаларда пайда болған әуе айлағының күрделі жөндеу жұмыстарының үзілгені туралы ақпарат шындыққа сәйкес келмейтінін мәлімдеді. Баспасөз хабарламасында 20 жылдан астам бұрын пайдалануға берілген ұшу-қону жолағында қазір күрделі жөндеу жұмыстары жүріп жатқаны айтылған.

6 мамыр.

Қоғам (Қазақстан)

Президент тапсырмасымен құрылған арнайы сайт жұмыс істей бастаған бір айда сегіз петиция жіберілді

Informburo.kz хабарлауынша, әзірге сайтта Әкімшілік кодекстің баптарының бірін өзгерту, UTC+6 уақыт белдеуіне қайту, қант диабетімен ауыратын науқастарға мүгедектік белгілеу мәселесі, Алматыдағы тұрғын үй кешендерінің бірін салуға қарсылық, екінші топтағы ересек мүгедектерді күтушілерге берілетін жеңілдіктер туралы, техникалық реттеу порталының жұмысының нашарлығы, Алматы облысында тұрғын үй кешендерінің салынуына қарсылық және Ақмола облысындағы екі ауылдың дамуы туралы сегіз өтініш бар.

Әзірге бұл петицияларға тиісінше 409, 53, 397, 159, 651, 95, 64 және 75 қол қойылған. «Қоғамдық бақылау туралы» заңға сәйкес петиция алты ай ішінде кемінде 50 мың дауыс жинаған жағдайда сәтті деп танылады.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі Елена Цой

e-mail: lena@adilsoz.kz

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.