2024 жылғы 12-19 желтоқсан аралығында Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы

13 қаңтар 2025

2024 жылғы 12-19 желтоқсан аралығында Қазақстандағы пікір білдіру бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығы жағдайына шолу.

Жалпы жағдай

12 желтоқсан

Интернет (Қазақстан)

ЦДИАӨМ деректердің жаппай таралып кетуін киберқауіпсіздікке төнген негізгі қауіп деп атады

ҚР ЦДИАӨМ Ақпараттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Руслан Әбдіқалықов Bluscreen.kz сайтына берген сұхбатында 2024 жылы елдегі киберқауіпсіздік саласындағы негізгі мәселелер және оған министрліктің жасап жатқан әрекеті туралы айтты.

Әбдіқалықов ақпан және наурыз айларында орын алған және алаяқтықтың өсуіне әсер еткен жеке деректердің жаппай таралып кетуін үлкен қауіп деп атады.

Ақпараттық қауіпсіздік комитетінің басшысы «Бұл қауіпке жауап ретінде біз өз жұмысымызды қайта қарап, түзетулер енгізуге мәжбүр болдық», – деді. Ол Ұлттық ақпараттық қауіпсіздікті үйлестіру орталығының, «Мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ негізінде компьютерлік инциденттерге жауап беру бойынша ұлттық қызметтің, сондай-ақ Қаржы нарығын дамыту және реттеу агенттігінің салалық ақпараттық қауіпсіздік орталығының құрылғанын атады.

Биылғы тағы бір мәселе – электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) мен биометрияны заңсыз пайдалану.

Руслан Әбдіқалықов «Көбісі биометриялық сәйкестендіруге көшу электрондық цифрлық қолтаңбаны пайдалану қажеттілігін жояды деп үміттенді. Дегенмен, жасанды интеллект пен дипфейктің дамуына байланысты жаңа қауіп пайда болды», - дейді.

Спикердің айтуынша, оның ведомствосының басты назары дерек иелерінің жауапкершілігін және жақын арада жүзеге асырылатын заңнамалық және техникалық шешімдерді жетілдіруге бағытталған.

Әбдіқалықовтың айтуынша, бар мәселені шешу үшін салалық ақпараттық қауіпсіздік орталықтарын құру, киберсақтандыруды енгізу және халықтың цифрлық сауаттылығын арттыру жоспарлануда.

18 желтоқсан

Қоғам (Қазақстан)

Мәжіліс биометриялық деректерді пайдаланудың қаупіне алаңдаулы

Қазақстан халықтық партиясынан (ҚДП) Мәжіліс депутаты Магеррам Магеррамов Қазақстан азаматтарының биометриялық деректерін пайдалану қаупіне байланысты депутаттық сауал жолдады.

ҚазТАГ депутаттың сауалынан: «Банктер, абоненттік байланыс нөмірлерінің бөлшек сауда нүктелері, білім беру мекемелері, балабақшалар, ауруханалар, емханалар, бизнес-орталықтардың өткізу пункттері – адамның биометриясын оның қалауына және осындай шараларды қабылдаудың негізділігіне қарамастан тіркейді», - деп айтқан үзіндісін келтіреді.

Магеррамов биометриялық деректерді беруден бас тарту сол банктік немесе ұялы байланыс операторының қызметін ұсынудан бас тартуға әкелуі мүмкін дейді. Осылайша, азаматтар дербес деректерді жинау объектісіне айналуға мәжбүр.

Депутат әлеуметтік желілерде жасанды интеллект арқылы жасалған танымал тұлғалардың жүздері мен дауыстары бейнеленген қаржы пирамидаларының жарнамалық роликтерінің таралуына тоқталды. Оның айтуынша, дипфейк технологиялары бір фотосурет негізінде шынайы бейнелер жасауға мүмкіндік береді.

ҚДП өз сауалында:

1.Бiлiм беру ұйымдарында генеративтi ЖИ-ны пайдалануды реттеудi заңға тәуелді актiлер деңгейiндегi уәкiлеттi орган жүзеге асырады.

2.Азаматтардың дербес деректерін (биометриясын) жинау және өңдеу үшін шектеулі адамдар тобына ғана өкілеттік бере отырып, дербес деректерді жинаудың, өңдеудің және сақтаудың нақты және ашық тетігін қамтамасыз ету.

3.Азаматтардың биометриясын жинауды және сақтауды жүзеге асыратын субъектілерді деректерді заңсыз пайдалану және үшінші тұлғаларға беру мәніне тексеру жолымен азаматтардың дерекқорын (биометриясын) берудің заңсыз фактілерінің жолын кесуді ұсынады.

13 желтоқсан

Telegram (әлем)

Telegram 2024 жылы 15 миллионнан астам топ пен арнаны бұғаттады

BlueScreen Telegram 2024 жылы 15 миллионнан астам топ пен арнаны бұғаттады, деп хабарлайды. Мессенджер 2023 жылдың 12 желтоқсаны мен 2024 жылдың 11 желтоқсаны аралығын қамтитын контентті модерациялау туралы деректі жариялады.

2024 жылы 15,4 миллионға жуық арна мен топ бұғатталды. Ресурстардың ең көп саны 23 наурызда (224 мыңнан астам), 22 қыркүйекте (203,6 мың) және 26 сәуірде (179,7 мың) жойылды.

2024 жылы балаларға жыныстық зорлық-зомбылық көрсететін материалдармен байланысты 700 мыңнан астам топ пен арна, сондай-ақ 129 мыңға жуық террористік бағыттағы қауымдастық бұғатталды.

BlueScreen Telegram негізін қалаушы Павел Дуровтың:«Соңғы бірнеше жыл ішінде Telegram ай сайын миллионға жуық арна мен топты, сондай-ақ он миллионнан астам ереже бұзатын пайдаланушыны жойды, бірақ бұл жұмыстың көп бөлігі сахнаның артында қалды, модерацияға жұмсалған күш-жігеріміздің көлемін жұртшылық толық білмейді», - деген сөзін келтіреді.

17 желтоқсан

Қоғам (Қазақстан)

Интернетке қосылу жылдамдығының төмендеуі тұтынушы құқығын бұзады

Ulysmedia.kz тілшісі Әсем Ғұмарова Астанада өткен брифингте Сауда және интеграция министрлігі тұтынушылардың құқығын қорғау Комитетінің өкілдеріне: қазақстандықтар митингі немесе мереке алдында интернет байланысының нашарлауына немесе әлеуметтік желілерді бұғаттауға жиі шағымданады. Бұл тәжірибе тұтынушы құқығын бұзады ма? деген сұрақ қойды.

Тұтынушылар құқығын қорғау комитеті төрағасының орынбасары Серік Құсайынов интернетке қосылу жылдамдығын төмендету тұтынушылардың құқығын бұзатынын мойындады.

«Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңға сәйкес тұтынушы сапалы қызмет алуға құқылы. Бұл жағдайда сіз интернет байланысы қызметі туралы айтып отырсыз. Әрине, бұл тұтынушы құқығын бұзады.

Бізде байланыс саласындағы уәкілетті орган – Цифрлық даму министрлігі бар. Ол жерде тиісті комиссия жұмыс істейді. Сіз олармен тікелей байланыса аласыз. Біз де салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орган ретінде бұл өтініштерді қадағалап, министрліктерге жолдаймыз», - деді.

19 желтоқсан

Euronews (Қазақстан)

Euronews қазақстандық журналистерді оқытуды жоспарлап отыр

Астанада өкілдігі ашылған Euronews халықаралық ақпараттық арнаның директорлар кеңесінің төрағасы Педро Варгас Дэвид Қазақстан Республикасының Президенті Қ-Ж. Тоқаевпен кездесуінде Euronews Academy жобасын іске қосу жоспарын жариялады. Жоба қазақстандық журналистерді заманауи технологияларға оқытуға және жоғары кәсіби стандарттарды енгізуге бағытталмақ.

Қазақстан Президенті Euronews өңірлік кеңсесінің ашылуы Қазақстанның, сондай-ақ бүкіл Орталық Азия өңірінің экономикалық, мәдени және туристік әлеуетін танымал ету үшін жаңа мүмкіндіктер беретінін атап өтті. Сонымен қатар, бұл шара аймақ елдері мен Еуропалық Одақ арасындағы диалогты ілгерілетуге көмектеседі.

Мемлекет басшысы білікті мамандар даярлауға мүдделі екенін растап, Қазақстандағы медиа секторының бәсекеге қабілеттілігін арттырудың маңыздылығын айтты.

Бұқаралық ақпарат құралдарының нақты ұстанымы мен сөз бостандығының жағдайын айқындайтын лауазымды тұлғалардың әрекеттері мен сөздері

13 желтоқсан

Қоғам (Қазақстан)

Қарағанды әкімі әлеуметтік желідегі пікірі үшін сөгіс алды

Tengrinews.kz Әдеп жөніндегі комиссия мүшелері Қарағанды әкімі Мейрам Қожықовтың жазылушыға айтқан пікіріне қатысты іс материалын қарады, - деп хабарлайды.

«Тексеру барысында Қарағанды қаласы әкімінің әрекеті әлеуметтік желілерде азаматтардың сынына себеп болғаны анықталды. Анықталған фактілер бойынша комиссия әкімге сөгіс түріндегі тәртіптік жаза қолдануды ұсынды», - деп хабарлады МҚІА баспасөз қызметі.

Tengrinews.kz 2023 жылдың қазан айында Қарағанды әкімі әлеуметтік желідегі парақшасында кейбір сыни пікірлерге «ақылды болма» деп жауап бергенін еске салады. Бұдан кейін әкім ешкімді ренжіткім келмейді дегенді айтып, сөзін түсіндірді.

17 желтоқсан

kerek.pv Telegram-арнасы (Павлодар қ.)

Мәслихат депутаты бизнесі туралы сыни мақаладан кейін журналистік этика мен кәсібилік мәселесімен айналысты

Павлодар облыстық мәслихатының депутаты Илья Мухортов облыстық ақпарат және қоғамдық даму басқармасының басшысы Әлнұр Сейдумановқа сауал жолдады. Сауалда депутат президент Қ-Ж. Тоқаевтың кейбір блогерлерді сынағанын өз қызметінде «шекарадан өтіп кетеді» деген сөзінін еске салып, kerek.pv Telegram арнасына назар аударды.

Мухортовтың пікірінше, 22 мың жазылушысы бар kerek.pv мақаласында «журналист этикасы нормаларын бұзады» және аймақтың іскерлік ахуалына кері әсерін тигізуі мүмкін. Илья Мухортов бұл арнадағы мақалалар «біржақты, эмоцияға, субъективті пайымдауға және қорлайды» деп санайды. Депутат kerek.pv-ның құқықтық мәртебесі, оның уәкілетті органдар тарапынан аккредиттелген-құқықтық жағдайы бар ма, материалдардың авторлығының болмауының себептері туралы сұрақтар қойды.

Сондай-ақ Илья Мухортов облыстық ақпарат және қоғамдық даму басқармасынан әлеуметтік желі мен Telegram арналарына мониторингтің қалай ұйымдастырылып жатқаны, жүргізілген мониторинг нәтижелері, мұндай жарияланған мақалаларға қатысты қабылданған шаралар, осы мәселе бойынша басқа мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл туралы ресми түсініктеме беруді талап етті.

Депутат «осы жағдайды бақылауға алуды және ақпараттық кеңістікте әділеттілік пен кәсібилікті қалпына келтіруге бағытталған шараларды қамтамасыз етуді» сұрайды.

Айта кетейік, бұған дейін kerek.pv сайтында депутаттың кәсібі, соның ішінде оның компаниясы қызмет көрсететін мектеп пен аурухана асханаларының тағам сапасы туралы материалдар жарияланған болатын.

18 желтоқсан

БАҚ (Алматы)

Алматы әкімі журналистерден қашпаймын деп сендірді

Орталық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз мәслихатында журналистер Алматы қаласының әкімі Ерболат Досаевты журналистермен сөйлесуден қашқаны үшін сөкті. Ерболат Досаев барынша ашық болуға сендірді, деп хабарлайды Bes.media.kz.

Бұқаралық ақпарат құралдарының бірінің журналисі әкімге Тәуелсіздік күні Алматыдағы алаңға гүл шоқтарын қойғаннан кейін сауал қоймақ болғанын еске салды. Алайда, әкімнің шарадан кетіп қалғанын журналистер түсінбей қалған.

Журналист «Жалпы, сіз журналистердің сұрақтарынан жиі қашасыз. Неге өзіңізді жабық әкім ретінде көрсеткіңіз келеді?» деп сұрады.

Ерболат Досаев: «Шынымды айтсам, гүл қою рәсімінен кейін жұмысыма асығып бара жатқанымда, журналистер сұрақтар қойды. Бүгін мен сол сұрақтарға жауап беруге дайынмын. Олардан ешкім қашпайды» деді. Сондай-ақ, ол бір жыл ішінде Алматының барлық аудандарының тұрғындарымен 32 кездесу өткізгенін, журналистер онымен үнемі іссапарларда жүретінін еске алды.

Досаев қала әкімшілігі ашық болуға бар күш-жігерін салып жатқанын айтты.

«Рейтинг көп, бірақ Алматы әкімдігі жабық деп айта алмаймын», - деп түйіндеді әкім.

18 желтоқсан

БАҚ (Алматы)

Алматы әкімі өзі туралы жағымсыз пікір жазатындар туралы есеп не үшін қажет екенін түсіндірді

Алматы әкімі Ерболат Досаев ақпараттық-талдамалық қамтамасыз ету және ақпараттық кеңістік мониторингі бойынша қызметтерге қалалық бюджет шығыстары туралы ақпаратқа түсініктеме берді.

Брифингте «Азаттық» радиосының журналисі Алматы әкімінен ол туралы жағымсыз пікір жазғандар туралы неліктен есеп қажет екенін сұрады.

«Бізге күш-жігерімізді қайда бағыттау керектігін түсіну үшін осындай зерттеулер қажет. Егер сын болса, бұл біз оны аяқтамаймыз дегенді білдіреді. Бұл муниципалитеттің жалпы тәжірибесі», - деп жауап берді Ерболат Досаев.

Сондай-ақ, әкім барлық әкімдіктерде осындай мониторинг бағдарламалары бар екенін айтты.

Әкім теріс пікірлерді нақты кім қалдыратыны туралы ақпараттың пайдалылығы туралы сұраққа жауап беріп «Біз үшін қоғамдағы ой пікір маңызды. Жастарды қызықтыратын сұрақтар. Әлеуметтік осал санаттағы адамдар, қарт адамдар қоятын сұрақтар. Солардан қандай мәселелер туындап жатқанын қорытындылаймыз», - деді.

Азаттық радиосының жазуынша, жеткізуші Алматы билігіне берген есебінде қала проблемаларының талдауын таба алмаған. Оларда әкімді нақты кім сынағанын көрсететін статистика бар, теріс пікірлер авторлары қызғылт сары түспен, оң пікірлердің авторлары көк түспен белгіленді.

18 желтоқсан

Buzyq Telegram-арнасы (Алматы)

Buzyq Telegram-арнасы Алматы әкімдігінің баспасөз қызметі фактілерді дұрыс көрсетпегенін анықтады

Алматы әкімдігі New York Times (NYT) газетінің мақаласына сілтеме жасап, қала саяхаттауға ең жақсы орындардың ондығына кіргенін хабарлады. Buzyq редакторлары жазылу арқылы американдық басылымның сайтын тексерді, бірақ мәлімдеменің растауын таппады.

Журналистер сауалмен жүгінген әкімдіктің баспасөз қызметі New York Times газетіндегі мақалаға сілтеме жіберді.

Buzyq «NYT-тің бұл мақаласында 2024 жылы баруға болатын 52 жердің ішінде Алматы 25-ші орында тұр. Бірақ... «ең жақсы 10 жердің бірі» ретінде емес. Мақала осы жылдың қаңтар айында жарияланған», - деп хабарлайды.

Редакция осы жайттардың барлығын баспасөз қызметіне көрсеткенде, қызметкерлер шамадан тыс жұмыс істеп кеткен шығар деп жауап беріп, ақпарат көзі басылымның желіде жоқ баспа нұсқасы екенін түсіндірді.

Баспасөз қызметі фотосурет түрінде дәлел беруге уәде берді, бірақ жібермеді.

Buzyq үндеуінен бір сағаттан соң жазба әкімдіктің әлеуметтік желідегі парақшасынан жойылды.

Журналистердің Мәдениет және ақпарат, Әділет министрліктеріне қарсы шағымы бойынша сот

20 желтоқсан

БАҚ (Қазақстан)

Аида Балаева журналистерді шенеуніктерді жек көреді деп айыптады

20 желтоқсанда «Казахстанская правда» газетінде Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаеваның «Аида Балаева: Реализация идеологической политики требует комплексного подхода. Итоги года» деген сұқбаты жарияланды. Сұқбатта Балаеваның «журналистерді (бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерін) аккредиттеудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығының кейбір ережелеріне қарсы шыққан 9 журналистің ұжымдық талабына қатысты сөз болады.

31 қазанда талап бойынша бірінші отырыс өтті. Жауапкерлердің ұстанымы, талаптары мен күмәндеріне нақты жауаптың орнына одан да көп сұрақтар туғызды. Бұл туралы талапкерлерге процесте құқықтық қолдау көрсеткен «Әділ сөз» қорының талдауында айтылған.

11 қарашада Астана қаласының азаматтық істер жөніндегі ауданаралық соты журналистердің министрлікке қойған талабын қанағаттандырмады. «Әділ сөз» қоры сот шешіміне наразылығын білдіре отырып, мәдениет және ақпарат министрлігі енгізген шектеулер олардың өкілеттіктерінен асып түседі және заңға тәуелді актілермен емес, тек заңмен реттелуі керек деп талап етеді.

Журналистер сот шешіміне апелляциялық шағым түсірді.

«Казахстанская Правдаға» берген сұхбатында мәдениет және ақпарат министрі сот процесі туралы пікірімен бөлісті, атап айтқанда: «Қазақстанда алты мыңға жуық бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген, жұмыс істейді, ал 12 журналист біздің ведомствоны ғана емес, басқа да мемлекеттік органдарды жүйелі түрде сынға алатын талап қойды. Олар мемлекетті сөз бостандығының жоқтығына айыптайды. Бірақ олардың шексіз сындары, шенеуніктерге ашық хейті, иә, тіпті бұл сот бізде дәл қазір сөз бостандығы бар екендігіне нағыз дәлел емес пе?».

Аида Балаева ереже «біздің Конституциямыз кепілдік берген сөз бостандығына мүлдем қол сұқпайды. Ол журналистерді белгілі бір мемлекеттік органдарда немесе ұйымдарда аккредиттеу тәртібін реттейді. Басқа ештеңе де жоқ» дейді.

BES.Media министрдің мәлімдемесіне шағымданушылардың пікірін жариялады.

- Press.kz тілшісі Жәния Ұранқаева «ашық хейт» туралы мәлімдемеге орай министрден оның нақты қай жерде жасалып жатқаны туралы нақты мысалдарды тыңдағысы келетінін айтты.

«Сынға келетін болсақ, бұл журналистердің міндеті. Меніңше, бұл кәсіби жарамдылықтың көрсеткіші – журналистердің шенеуніктердің әрекетін қаншалықты орынды сынға ала алатындығы. Сонда бізге БАҚ не үшін керек? Бұл сұрақтың жауабын Аида Ғалымқызынан естігім келеді», – деген Ұранқаева журналистер жеккөрінішті болып, тиісті салалық министрліктің қолдауына мұқтаж болған жағдайда министр белсенді позиция ұстанбайтынын айтты.

- Vlast.kz басылымының Астана бюросының бас редакторы Тамара Вааль BES.media тілшісіне берген сұхбатында журналистердің міндеті қоғамдағы өзекті проблемаларды жариялау екенін ескере отырып, мұндай айыптауларды негізсіз ғана емес, оғаш деп санайтынын айтты.

Тамара Ваал министрді журналистерді жау санауды тоқтатуға шақырды. «Біз шенеуніктер сияқты шындықтан ажыраған жоқпыз. Біз сізге жеткізуге тырысып жатқан әлемнің бұрмаланған емес, шынайы суретін көріп отырмыз», - деп аяқтады Тамара Вааль.

– Orda.kz журналисі Илья Астахов министрдің мәлімдемесін ұғымдарды алмастыру әрекеті деп атады.

«Сотқа бар болғаны 12 журналист (дәлірек айтсақ, тіпті 12 емес, тоғызы) шағым түсірді, бұл олардың ғана елдегі сөз бостандығының жай-күйіне және шенеуніктердің әрекетіне көңілі толмайтынын білдіреді. Бұл, әрине, дұрыс емес. Заманның өзгеріп жатқанына және биліктің кереңдігіне наразы он мыңдаған адамдар мұны оңай растайды деп ойлаймын», - деді ол.

- «Әділ сөз» қорының заңгері Сергей Уткин (сотта журналистердің мүддесін қорғаушы) министрдің «әділ реттеу және басқа ештеңе емес» деген мәлімдемесін алдау деп санауға болады, дейді.

Сергей Уткин BES.media тілшісіне берген сұхбатында: «Шағымданған бұйрық шыққанға дейін журналистер ақпаратты кез-келген БАҚ-та, ал ол күшіне енгеннен кейін тек аккредиттелген БАҚ-та жариялай алатын. Сонымен қатар, осы «жай реттеуді» бұзу аккредиттеуден айыру түріндегі заңды жауапкершілікке қауіп төндіреді. Осылайша, сөз бостандығына Конституция тікелей тыйым салған шектеу бар, өйткені оны тек заң ғана шектей алады, ал бұйрық заңға тәуелді акт болып табылады», - деді.

Журналистің заңды кәсіби қызметіне кедергі келтіру

13 желтоқсан

Андрей Скиба, «Наша Газета» (Қостанай қ.)

Қостанайда ашық сот процесіне қатысушылардың есімдері «құпияланды»

«Наша Газета» тілшісі Андрей Скиба 13 желтоқсанда Қостанайдың №2 сотына үйсіз мүгедек арбадағы әйелге шабуыл жасалғаны туралы қылмыстық істің ашық тыңдауына келді. Істі судья Ольга Кузнецова қарады.

Судьяның хатшысы Е.Луначарская журналистің процеске қатысушылардың фамилияларын айту туралы өтінішіне егер ол өз бейнесін жариялауға қарсы болса, қатысушының аты-жөнін жариялауға болмайды деп жауап берді. Нәтижесінде, мақалада сотталушының тегі Алагөзовтың орнына Алабузов болып жарияланды және №2 соттың баспасөз хатшысының хабарламасынан кейін ғана түзетілді.

Журналист өз бейнесін жариялауға тек жәбірленуші қарсы болды дейді. Алагөзовтың өзі қарсы болған жоқ. Сондай-ақ, судья мемлекеттік айыптаушы мен адвокаттың атын айтпай тегін ғана атауға келіскен.

19 желтоқсан

Сабыр Мақажанов, Pravo.kz ( Талдықорған)

Pravo.kz бас редакторына Талдықорған әкімдігінде күзетші тап берді

Pravo.kz редакциясы Талдықорған қаласы әкімдігінде басылымның редакторы тап болған кедергілер туралы мәлімдеді: күзет қызметкері БАҚ өкілін әкімдіктің тұрғын үй қатынастары бөліміне турникет арқылы өткізуден бас тартты.

Редакция «Күзетші журналисті өткізуден бас тартты, сонымен қатар өзін таныстырмады. Оның орнына ол журналистің әкімдікке қандай мәселемен келгені және шын мәнінде нені қалайтыны туралы сұрақтар қоя бастады. Журналист сыпайы түрде хабарлауға міндетті емес екенін айтып, тағы да өзін таныстыруды өтінген соң, ер адам дөрекі сөйлеп, киімінен тартып, тіпті ұратындай қолдарын сермеген», - деп хабарлайды.

Бір кезде күзетші резеңке дубинканы суырып алып, оны қолданамын деп қорқытқан.

Pravo.kz сайтының бас редакторы Сабыр Мақажанов мұндай әрекет журналистің кәсіби құқығын және ҚР Қылмыстық кодексінің заңды кәсіби қызметке кедергі жасауға тыйым салатын 158-бабын бұзады деп есептейді. Күзетшілерді оқыту мен олардың брифингіне қатысты да сұрақтар туындайды.

Құқық қорғау, қадағалау және бақылау органдарына шақыру

16 желтоқсан

Азамат Омаров, «Ахуал сегодня» YouTube арнасы (Астана)

Полицейлер YouTube желісіндегі «Ахуал сегодня» арнасының авторына профилактикалық әңгіме өткізу үшін келді

YouTube желісіндегі «Ахуал сегодня» арнасының авторы Азамат Омаров 16 желтоқсандағы хабарламасында полиция қызметкерлерінің үйіне келгені туралы айтты. Тәртіп сақшылары Омаровқа профилактикалық әңгімелесу бұл құқық бұзушылықтың алдын алу туралы заңда көзделген алдын алу шараларының бірі болып табылатынын түсіндірген.

«Әңгімелесуге не негіз болды деген сұраққа жауап ала алмадым», - дейді блогер.

Омаровтың айтуынша, әңгіме қалыпты өткен: «Ештеңені бұзбаймын деп келістік, бірақ бұл болашақта ешнәрсе бұзбаймын дегенді білдірмейді. Профилактикалық әңгіме үшін тамаша бұрыш».

Анықтама үшін: Арнаның атауы қазақтың «ахуал» сөзінен шыққан, «позиция» немесе «жағдай» дегенді білдіреді.

Арна сипаттамасында «Арнадағы барлық контент ақпараттық әзіл-оспақ сипатқа ие. Тараптарды қабылдауға немесе қандай да бір әрекет жасауға шақырмайды! Парасатты болыңыз және бір-біріңізді сыйлаңыз», - делінген.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі

«Құқық бұзушылықтардың профилактикасы туралы» Заңның 24-бабына сәйкес құқық бұзушылықтардың жеке профилактикасы шараларын қабылдау үшін міндетті түрде негіз болуы керек (мемлекеттік органдардан хабарламалар, жеке және заңды тұлғалардың арызы, полицейлердің құқық бұзушылық жасау, не жасауға әрекеттену фактісін тікелей анықтауы және т.б.).

«Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы» Заңның 25-бабының 4-тармағына сәйкес профилактикалық әңгімелесу жүргізілетін адамға құқыққа қайшы әрекеттерді тоқтату қажеттілігі туралы ескертіледі.

Осылайша, егер журналист немесе блогер заңсыз әрекеттерге жол бермесе, сондай-ақ оларға қатысты хабарламалар, арыз және т.б. түспесе, полиция қызметкерлері ешқандай профилактикалық әңгімелер жүргізуге құқылы емес.

«Құқық бұзушылықтардың профилактикасы туралы» Заңның 23-бабының 4-тармағына сәйкес құқық бұзушылықтардың жеке профилактикасы шараларын қолдану туралы шешімге мүдделі тұлғалар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағымдана алады.

Әлеуметтік маңызы бар ақпаратты беруден бас тарту, шектеулер

БАҚ теңдігін бұзу

Компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу, DDoS шабуылдары

15 желтоқсан

ABAI NEWS Telegram-арнасы (Семей, Абай облысы)

Боттар жазбаларға пікірлерде күдікті сілтемелер қалдырды

ABAI NEWS Telegram арнасы күдікті сілтемелерді орналастыру үшін қитұрқы схемаларды қолданған 120-дан астам боттың жаппай бұғатталғанын хабарлады.

Арнаның хабарлауынша, боттар алдымен кілт сөздерді қолдана отырып, жазба тақырыбына сәйкес пікірлер қалдырды. Біраз уақыттан кейін олар хабарламаларды өңдеп, оларға күдікті сілтемелер қосты.

Қолданылатын әдістердің тағы бірі жасанды диалог құру бір бот зиянсыз сұрақ қойды, мысалы, спорт тақырыбында, ал екіншісі, қарапайым қолданушы, букмекерлік кеңселерді жарнамалап, ставкалар бойынша кеңестер бере отырып, жауап берді.

15 желтоқсан

Интернет (Қазақстан)

TSARKA ботоферма белсенділігінің қалыптан тыс өсуін тіркеді

Кибершабуылдарды талдау және тергеу орталығының (TSARKA) мәліметтері бойынша, 9 желтоқсаннан бастап ботоферма белсенділігінің қалыптан тыс өсуі байқалды. Талғар қаласындағы қайғылы оқиғаны талқылауға байланысты әлеуметтік желілерде ерекше белсенділік байқалды. Орталықтың пікірінше, осы оқиғаға қызығушылықтың артуы жағдайында кейбір адамдар «жағдайды өздерінің күн тәртібін алға жылжыту үшін пайдаланды».

TSARKA желіде қаңтар оқиғасының ескі видеоларынан жинақталған Алматы және басқа қалалардағы митингілер туралы жалған хабарламалар тарай бастағанын хабарлады.

Кибершабуылдарды талдау және зерттеу орталығы «Мұндай жазбалардың ең көп саны TikTok пен Instagram-да байқалады. Мысалы, TikTok-тағы бір видео аккаунт тіркелгеннен кейін 3 күн ішінде шамамен 850 мың қаралым жинады. Онда болмаған митингі туралы ақпарат таратады. 50 000-нан астам аккаунт пен пікірді талдау бұл материалдардың таралуының артында боттардың үйлесімді жұмысы тұрғанын көрсетеді», - дейді.

Ұйым адамдарға желідегі ақпаратқа сыни көзқараспен қарауды және оның көздерін тексеруді ұсынды.

20 желтоқсан

Respublika.kz.media (Қазақстан)

Respublika.kz.media сайты хакерлік шабуылға ұшырады

2024 жылдың 20 желтоқсанында Respublika.kz.media сайты хакерлік шабуылға ұшырады: шабуылдаушылар хостинг компаниясының серверін бұзып, ресурстың дерекқорын толығымен жоюға әрекеттенді. Редакцияның хабарлауынша, шабуыл салдарынан оқырмандар күні бойы сайтқа кіре алмады.

Respublika.kz.media порталы соңғы айларда «түрлі елдердің, соның ішінде Оңтүстік Корея, Қытай, Сингапур, Бразилия және Үндістанның вирус жұқтырған компьютерлеріне» қатысты шабуылдар жиілеп кеткенін хабарлайды.

Cloudflare деректеріне сілтеме жасаған редакция мәлімдемесінде: 2024 жылдың маусымында сайтқа 16 296 қауіпсіздік қатері тіркелді, трафик 1 терабайттан астамды құрады.

Редакция бұл шабуылдарды 2024 жылдың маусымында Киевте болған Қазақстан азаматы Айдос Садықовтың өліміне қатысты тергеудің жариялануымен байланыстырады. Respublika.kz.media халықаралық құқық қорғау ұйымдарын медиа-ресурсқа жасалып жатқан шабуылдарға назар аударуға шақырды.

БАҚ шығарылымын тоқтату/интернет ресурстарын жабу

18 желтоқсан

Youth.kz (Алматы)

Youth.kz сайты бұғаттан шығарылды

Естеріңізге сала кетейік, Қазақстан Жастар ақпарат қызметі ҚЖАҚ (МИСК) ресурсының бұғатталуы туралы 28 қарашада хабарлады. Бұл жағдайда VPN арқылы сайт ашылды. Кейінірек Youth.kz-ке қол жетімділікті шектеу уәкілетті органның нұсқауы бойынша орын алғаны белгілі болды: 2024 жылғы 1 наурызда Маңғыстау облысының экономикалық тергеу департаменті https://youth.kz қаржы пирамидалары мен басқа да алаяқтық ұйымдардың қызметіне тыйым салу шеңберінде «Кибернадзор» ақпараттық жүйесіне сілтеме енгізді. Бұл ретте Youth.kz редакциясы Мәдениет министрлігінен заңсыз ақпараттың бар екендігі туралы ешқандай хабарлама алмағанын мәлімдеді.

ҚЖАҚ (МИСК) Маңғыстау облысының экономикалық тергеу департаментіне, мәдениет және ақпарат министрлігіне және «Қазақтелеком»АҚ-ға сауалдар жолдады.

18 желтоқсанда Қазақстан Жастар ақпарат қызметі ЭТД мен Мәдениет министрлігінен жауап алғанын хабарлады. Дегенмен, сайтты «Кибернадзор» жүйесіне қосуға нақты не негіз болғаны түсініксіз.

Экономикалық тергеу департаменті (ЭТД) 6 желтоқсандағы жауабында «дәлелдерді тексеру барысында Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Ақпарат комитетіне youth.kz сайтының бұғатын ашу туралы хат жолданды» делінген.

ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі Жастар ақпарат қызметі өкілдеріне Интернет-ресурстың заңсыздығы туралы толық ақпарат алу үшін алаяқтық ұйымдардың қызметіне тыйым салу саласындағы уәкілетті орган болғандықтан Қаржы мониторингі агенттігіне хабарласуды ұсынды.

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі «Егер аталған интернет-ресурста заңсыз материал болмаса, Қазақстан Республикасы Қаржы мониторингі агенттігінің Маңғыстау облысы бойынша Экономикалық тергеулер департаменті Министрлікке аумақта жоғарыда аталған интернет-ресурстың жұмысын Қазақстан Республикасы аумағында қалпына келтіру туралы хат жолдауы қажет» деп атап өтті.

18 желтоқсанда Жастар ақпарат қызметінің өкілдері өз ресурсын бұғаттан шығаруға тырысатындарын айтқан мақала шыққаннан кейін бірден youth.kz сайты қазақстандық қолданушыларға қолжетімді болды.

Ал 19 желтоқсанда редакцияға Мәдениет және ақпарат министрлігінен жауап келіп, онда Маңғыстау облысы бойынша ЭТД Youth.kz сайтында заңсыз материалдың жоқтығы туралы хат жолдағаны хабарланған. Осыған байланысты интернет-ресурсқа қолжетімділік қалпына келтірілді.

Мемлекеттік органның жауабында жоба сайтының қандай критерийлер бойынша қаржылық пирамида қызметі немесе алаяқтықтың басқа түрлері ретінде жіктелгенін түсіндірмейді.

Веб-сайттарға кіруді негізсіз шектеу

14 желтоқсан

Интернет (Қазақстан)

Тәуелсіздік күні Қазақстанда «интернет шектеулері» енгізілді

Buzyq Telegram арнасы Қазақстанда 16 желтоқсан Тәуелсіздік күні қарсаңында Instagram және TikTok сияқты әлеуметтік желілердің жұмысында үзіліс орын алды. Интернет шектеуі бірнеше күн жалғасты, бұл пайдаланушылардың шағымымен де, Downdetector ресурсының деректерімен де расталды, деп хабарлайды. Бұл ретте Цифрлық даму министрлігі мен Мемлекеттік техникалық қызмет мәселенің неде екенін түсіндіре алмады.

Beeline компаниясының өкілі «Қазақстан Республикасында Интернетке белгілі бір шектеулер» енгізілгенін хабарлады. Бұл шектеулерді нақты кімнің бастамасымен жасалды деген нақтылау сұрағына жауап болмады. «Транстелеком» компаниясы редакцияға «Интернет желісі 17 желтоқсанда қалпына келтіріледі» барлық байланыс операторларында ақаулар байқалатынын, бірақ болып жатқан жағдайлардың себептері олардың әрекетіне байланысты емес екенін айтты.

18 желтоқсанда Buzyq ЦДИАӨМ проблеманың себептері туралы нақты түсініктеме бермегенін хабарлады. Редакцияның айтуынша, байланыс операторлары кейбір әлеуметтік желілердің жұмысына қатысты шағымдарды жазуды жалғастыруда. Диспетчерлердің жауаптары: «іс жүзінде әрбір қоңырау соған қатысты», «шектеулер бар», «13 желтоқсаннан бүгінгі күнге дейін», «үлкен мәселе», «бұл біздің тарапымыздан емес», «біз де мәселенің шешілгенін күтеміз» болды.

БАҚ, журналист, Ньюсмейкер имиджін пайдалану

Сот талқылауы/сотқа дейінгі талаптар

12 желтоқсан

Азаттық радиосы (Алматы)

Алматы қалалық соты Азаттық радиосына айыппұл салу туралы шешімді күшінде қалдырды

Желтоқсанның 12-сі күні Алматы қалалық соты «Азат Еуропа/Азаттық радиосы Қазақстан» өкілдігінің адвокаты Жан Күнсеркиннің «Азаттық» радиосын жалған ақпарат таратқаны үшін кінәлі деп тапқан әкімшілік сот қаулысына қарсы шағымын қарады.

Еске сала кетейік, іс Шымкент қаласының тұрғыны Әлішер Тұрабаевтың 2024 жылғы 13 қарашадағы арызы бойынша қозғалған. Ол үстіміздегі жылдың 13 қыркүйегінде «Азаттық» радиосы порталында жарияланған қазақ тіліндегі видеоматериалда «Дикая Орда» Telegram арнасының авторы Данияр Әділбековке қатысты сот процесінде мемлекеттік айыптаушының ұстанымы туралы хабарламада жалған ақпарат бар екенін айтқан. Хабарламада: «... кеше 12 қырқүйекте оған прокурор 8 жыл түрме жазасын сұрады» делінген. Тұрабаевтың айтуынша, 16 қазанда жарыссөз басталғандықтан, прокурор бұл күні мерзім сұрай алмайды.

Арызда «Азаттық порталында жарияланған ақпарат жалған және жұртты жаңылыстыруда», - делінген.

Адвокат 2024 жылғы 11 қыркүйектегі автордың мақаласының аудармасы кезінде қате кеткенін түсіндірді: «Қазақстандық журналист Әділбеков Telegram-дағы жазбасына байланысты 8 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін: Энергетика вице-министрі оны жалған сөз тасыды деп айыптады». Журналист «8 жылға дейін түрмеге қамалуы мүмкін» деген сөзді дұрыс аудара алмай «Оған прокурор 8 жыл түрме жазасын сұрады» деп аударған.

20 қарашада бірінші инстанциядағы сот «Азаттық» радиосының өкілдігін ҚР ӘҚБтК-нің 456-2-бабының 2-бөлігімен кінәлі деп танып, 184 600 теңге айыппұл салды.

Апелляциялық шағымда «Азаттық» радиосының өкілі сот қаулысымен келіспей, оны заңсыз деп тауып, күшін жоюды және әкімшілік құқық бұзушылықтың жоқтығы үшін өкілдікке қатысты өндірісті тоқтатуды сұрайды. Шағымда сот ӘҚБтК-нің нормаларын бұза отырып, А.Р.Тұрабаевтың арызын негізсіз қабылдағаны, өйткені ол өз арызында да, сот отырысында берген түсініктемесінде де құқығы бұзылғанын көрсетпеген. Адвокат сонымен қатар әкімшілік жауапкершіліктің ескіру мерзімі өтіп кетті деп есептейді.

12 желтоқсанда апелляциялық инстанция соттың әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулысын өзгеріссіз қалдырып, адвокаттың шағымы қанағаттандырмады.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі

Азамат Қазақстан Республикасының ӘҚБтК-нің 456-2-баптың 2-бөлігінде көзделген жалған ақпараттың таратылуы туралы қоғамдық мүдде үшін емес, тек өз мүддесі үшін шағым беруге құқығы бар. Бұл ретте ол БАҚ мақаланы жариялау арқылы азаматтың қандай құқығы бұзылғанын және сот БАҚ-тан бюджетке тиісті айыппұл өндіруге шешім қабылдаған кезде бұл құқықтың қалай қалпына келтірілетінін істі қарау кезінде анықтап көрсетуге міндетті.

Алайда, сот ұйғарымында жоғарыда көрсетілген мән-жайлар анықталмағандықтан, азаматтың арызы ӘҚБтК-нің 807-бабының 1-тармағының 4) тармағының ережелерін бұза отырып, сотпен қарауға қабылданып, қанағаттандырылды.

19 желтоқсан

Мераби Джваридзе, Ilovekostanay Instagram паблигі (Қостанай облысы)

Қостанайлық мәслихат депутатының заңгері жала жабу үшін нақты сөздің қажеті жоқ, дейді

Қостанай қаласының әкімшілік құқық бұзушылық істер жөніндегі мамандандырылған сотында Ilovekostanay Instagram паблигі әкімшісі Мераби Джваридзені жала жапқаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы істі қарау (ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабы) жалғасты.

Естеріңізге сала кетейік, іс Қостанай қаласы мәслихатының депутаты Меруерт Жабаеваның арызы бойынша қозғалған, ол «Қостанайлық депутат қоқыс шығару бағасын көтеруді талап ететінін айтты» деген жазбаға байланысты полицияға арызданған. Жазба 2024 жылғы 26 қарашада Ilovekostanay Instagram паблигінде жарияланған.

19 желтоқсанда өткен отырыста тараптар өз ұстанымдарын ортаға салды.

Мераби Джваридзе ешқандай жала болған жоқ деп есептейді. Оның айтуынша, ол жай ғана депутаттың жазбасын оның парақшасынан көшіріп алып, тақырып қойып, оған жұлдызша қойып, сөйлемнің аяқталмағанын және оған толықтыру бар екенін білдірген.

TobolInfo.kz Мераби Джваридзенің «Мәтінге сүйене отырып, ол егер жұмыс тобы тарифті қабылдаса, ұзақ мерзімді кезең-кезеңмен көтеруді талап ететінін айтты. Мен оны қарапайым азамат ретінде түсіндім және жаздым», - деген сөзін келтіреді.

Ал Меруерт Жабаева паблик ақпараттың бір бөлігін ғана пайдаланып, оны қолдан жасап, депутат ретінде өз аудиториясына жеткізген жазбасының мағынасын өзгерткенін айтты.

«Адамдар мені балағаттап, қорқытып жаза бастады. Ол лайк жинап, репост алғысы келіп, жазбаның мағынасын әдейі өзгерткен», - деп түсіндірді депутат.

Джваридзенің адвокаты Константин Геращенко Жабаевадан қандай ақпаратты сенімсіз деп санайтынын түсіндіруді сұрады. Арызданушының адвокаты Илья Лунев жала жабу үшін нақты сөздердің қажеті жоқ деп жауап берді: «Бұл ар-намыс пен абыройға нұқсан келтіретін ақпарат. Депутат нені білдіретінін түсіндірді» дейді.

Депутат оның шағымы пікір қалдырушыларға емес, өз пікірін білдірген жазба авторына қатысты екенін, ал басқа БАҚ дұрыс жазғанын түсіндірді - ол тарифті көтеруге қарсы болды.

Келесі отырыс 26 желтоқсанға жоспарланған.

Статистиканы есептеу кезінде ескерілмейтін кейстер

19 желтоқсан

Антон Князев, Дамир Кушеев, «Дорожный контроль» (Алматы)

Алматыда «Дорожный контроль» тілшілері 15 тәулікке қамалды

Алматыда «Дорожный контроль» тілшілері Антон Князев пен Дамир Көшеев ұсақ бұзақылық жасады деген айыппен 15 тәулікке қамалды.

Прокуратураның мәліметінше, оқиға 17 желтоқсанда Алматы қалалық прокуратурасының Азаматтарды қабылдау орталығы ғимаратының жанында болған. Князев пен Көшеев «орталықтың күзетшілерін балағаттап, олардың жұмысына кедергі келтірген, сонымен қатар тұраққа кіре берісте кіріп келе жатқан көліктердің алдыңғы әйнектерін қағып, жеке адамдардың тыныштығы бұзып жүргізушілерге кедергі келтіріп, қоғамдық тәртіпті бұзған» делінген. Іс материалдары ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабының 1-бөлігі – «Ұсақ бұзақылық» бойынша жинақталған.

Ulysmedia.kz хабарлауынша, Дамир Көшеевтің әйелі Ақмейір Instagram желісінде Антон Князевтің көлік тұрағына кірген кезде прокуратура қызметкерлерінің бірінің жол қозғалысы ережесін бұзғаны, қауіпсіздік белдігін тақпаған және ұялы телефонмен сөйлесіп тұрғанына назар аударғанын хабарлады. Ол алдыңғы әйнекті қағып, байлауды өтінді. Бұл кезде оның күйеуі Дамир Көшеев жақын жерде тұрған.

Сот отырысында Антон Князев өз кінәсін мойындамады. Ол өзінің іс-әрекетінде заң бұзушылық жоқ деп есептейді, өйткені барлық құқық бұзушылық фактілері туралы хабарлау оның азаматтық борышы.

Дамир Көшеев өз кінәсін мойындамай, тек полицияның рапорты іске дәлел бола алмайтынын түсіндірді. Сондай-ақ сот өндірісін тоқтатуды сұрады.

Алматы қаласының әкімшілік құқық бұзушылық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының үкімімен Антон Князев пен Дамир Көшеев ұсақ бұзақылық жасағаны үшін кінәлі деп танылды. Сот екі қоғам белсендісіне 15 тәулікке әкімшілік қамауға алу түрінде жаза тағайындады.

Қаулы 19 желтоқсанда (Дамир Көшеев) және 20 желтоқсанда (Антон Князев) күшіне енді.

19 желтоқсан

Qirsabyn Telegram-арнасының әкімшісі (Астана)

Qirsabyn анонимді Telegram арнасының әкімшілері бопсалады деген күдікке ілінді

ORDA Астанада Qirsabyn анонимді Telegram-арнасының әкімшілері ұсталды, деп хабарлайды. Олар жағымсыз ақпаратты жарияламау үшін танымал тұлғалардан ақша бопсалады деген күдікке ілінді.

Басылымның хабарлауынша, белгілі тележүргізуші және Instagram блогерінің арызы бойынша қылмыстық іс қозғалған.

ОРДА құқық қорғау органдарындағы дереккөзге сілтеме жасап аты-жөні белгісіз адамдар өздерін дөрекі ұстап, үнсіздік үшін ашық түрде төлем талап етіп, өздерінің жазасыз қалатынына сенімді болған көрінеді деп хабарлайды.

Qirsabyn анонимді арнасының 111 мыңнан астам жазылушысы бар және танымал тұлғалардың жеке өмірі туралы жиі жалған ақпарат беретін жазбаларымен танымал.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің хабарламалары мен ашық ақпарат көздерінен алынған ақпарат негізінде дайындалды.

«Әділ сөз» қоры мониторинг қызметінің үйлестірушісі Елена Цой

e-mail: lena@adilsoz.kz

Барлық мониторинг сұрақтары бойынша info@adilsoz.kz хабарласуға болады.