04, 11 қараша
Тамара Вааль, Vlast.kz, Айнұр Коскина, Total.kz, Дамир Байманов, BES.Media,
Серік Жолдасбай, AlashOrda.kz, Аян Өрібаев, Ulysmedia.kz,
Илья Астахов, Orda.kz, Жадыра Жолмұхаметова, Orda.kz,
Анастасия Прилепская, Orda.kz, Жания Ұранқаева, Press.kz (Казахстан)
Астана қаласының азаматтық істер жөніндегі ауданаралық соты журналистердің Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарсы шағымын қарады
4 қарашада Астана қаласының азаматтық істер жөніндегі ауданаралық сотында тоғыз журналистің Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Әділет министрлігіне қарсы ұжымдық талап арызы бойынша жарыссөз өтті. Журналистер «Журналистерді аккредиттеудің үлгілік қағидасын» бекітетін жаңа бұйрықтың бірқатар ережесіне қарсы шығып, оны қызметімізді шектейді және конституциялық емес деп санайды.
Талапкерлер өз ұстанымдарына сенімді дәлелдер келтірді:
Шағымда көрсетілгендей, журналистерді аккредиттеудің үлгілік ережесінің 11-тармағы 1) тармақшасы іс жүзінде аккредиттелген журналистерге алынған ақпаратты басқа БАҚ-та, онлайн-платформаларда, әріптестерімен, достарымен, туыстарымен және т. б. әңгімелерде (чаттарда) таратуға тыйым салады. Бұл мағына Азаматтық кодекстің 6-бабының талаптарына сәйкес «тек» сөзін түсіндіруден туындайды, соған сәйкес азаматтық заңнаманың нормалары олардың ауызша көрінісінің тура мағынасына сәйкес түсіндірілуі керек. «Тек» үстеуінің сөзбе-сөз мағынасы «басқа ештеңе емес» дегенді білдіреді.
Мәдениет және ақпарат министрлігі бұл уәжге жауап ретінде қағиданың осы тармағы журналистердің атынан аккредитация алмаған басқа БАҚ-та ғана ақпаратты таратуға тыйым салатынын, ал журналистің басқа бұқаралық ақпарат құралдарында ақпаратты таратуға басқа масс-медиада (тіркелмеген интернет-ресурстар, әлеуметтік желілер, мессенджерлер және т.б.), сондай-ақ ақпаратты кез-келген басқа тәсілмен таратуға құқығы бар тәрізді екенін хабарлады.
Бірақ бұл Қағиданың даулы тармағын түсіну оның мазмұнынан туындамайды, сондықтан Мәдениет және ақпарат министрлігі бұл сәйкессіздікті жою үшін Ережеге өзгерістер енгізу қажет.
Оның үстіне Мәдениет және ақпарат министрлігінің журналистерге тіркелмеген масс-медиада аккредитациясыз алған ақпаратты еркін таратуына мүмкіндік беретін, бірақ есепте тұрмайтын БАҚ-та сол ақпаратты таратуға тыйым салатын ұстанымы жалпы бұл норманың мәнін теріске шығарады. Мәдениет және ақпарат министрлігінің көзқарасы бойынша, тіркелмеген БАҚ және аккредитациясыз журналистер алынған ресми ақпаратты бірден жариялай алады, бірақ редакциялық саясат, журналистік этика және т.б. бар тіркелген БАҚ аккредитациясы бар журналистерге әлеуметтік желідегі парақшаларында ресми хабарлама жариялауға рұқсат етілмейді.
Сондай-ақ талап арызда журналистердің аккредиттелмеген бұқаралық ақпарат құралдарында алынған ақпаратты таратуына тыйым салу Конституцияның 20-бабы мен 39-бабының 1-тармағын бұзу болып табылады, оған сәйкес азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, соның ішінде ақпаратты тарату әдістері тек ЗАҢМЕН шектелуі мүмкін. Мәдениет және ақпарат министрлігі қабылдаған ереже заңға тәуелді акті болып табылады, сондықтан журналистердің ақпарат тарату құқығын шектей алмайды.
Істі қарау барысында жауапкерлер көрсетілген Конституцияға қайшылығы бойынша нақты дәлелдер келтіре алмады.
Мәдениет және ақпарат министрлігі журналистің ақпаратты таратуға конституциялық құқығын жүзеге асыру үшін өзі ынтымақтасатын барлық бұқаралық ақпарат құралдарынан аккредитация алуы МІНДЕТТІ деп есептеді. Алайда, «Масс-медиа туралы» Заңның 28-бабының 1-тармағынан тікелей аккредиттеу міндет емес, құқық болып табылады және аккредитацияның болмауы журналистерден мемлекеттік органдар мен ұйымдардан алған ресми хабарламаларды тарату мүмкіндігіне ешқандай әсер ете алмайды.
Әділет министрлігі Қағиданың шағым жасалған тармағы Конституцияның нормаларын бұзбайды деп есептейді, дегенмен Әділет министрлігі өз ұстанымын дәлелдей алмады. Тек қағида заңдық сараптамадан өтіп, Әділет министрлігінде тіркелгендіктен, Конституцияға сәйкес келеді деген сөз ғана айтылды.
Сонымен қатар, қағиданы енгізу қолайсыз қаржылық-экономикалық салдарға әкеп соғады. Сот отырысы барысында Мәдениет және ақпарат министрлігі журналистердің Ереженің осы тармағын сақтауын қадағалау аккредиттеу ұйымдарының құқығы емес, міндеті болып табылатынымен келісті. Әйтпесе, егер тек жекелеген журналистер ғана бақылауға алынса, бұл Конституцияның 14-бабында тыйым салынған кемсітушілікке және журналистердің Ереженің бұл тармағы қалаусыз БАҚ өкілдеріне әкімшілік ықпал ету үшін ғана қажет деген қорқынышын растауға әкеледі.
Әрбір аккредиттеуші ұйымдағы саны жүзден асуы мүмкін барлық аккредиттелген журналистер күнделікті бақылауға алынса, бұл қосымша қызмет әрбір мемлекеттік орган мен ұйымға қомақты шығын әкеледі, қосымша қызметкерлерді компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ету, электр қуатына, кеңсе үй-жайларындағы жұмыс орындарын жабдықтауға және т.б. шығындарды төлеу керек.
Соңында, соңғы дәлел Конституцияның 4-бабының 4-тармағының қағида күшіне енгенде бұзылғандығы туралы. Ереже журналистердің құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне тікелей қатысты, сондықтан Конституцияның 4-бабының 4-тармағына сәйкес олар жарияланғаннан кейін ғана қолданылуы мүмкін. Бірақ 26 тамызда жарияланған бұйрықтың 20 тамызда күшіне енуі туралы даулы тармағы Конституцияның 4-бабының 4-тармағына тікелей қайшы келеді.
Алайда министрлік Ережені енгізу туралы бұйрықтан ешқандай қайшылық көрмеген. БАҚ саласындағы мемлекеттік саясат департаменті директорының орынбасары Анар Мұқатаеваның айтуынша, Ереже аккредиттеу рәсімін «әдеттегідей ретке келтіру» ғана болып табылады және әзірге бірде-бір журналист аккредитациядан айырылмаған.
Жарыссөзде ол Ереженің өзін де, журналистерді бұзған жағдайда алты айға аккредитациядан айыру туралы тармақты енгізуді БАҚ өкілдерінің өздері сұрағанын айтты. Оның үстіне, ол ашық түрде талапкерлерді жалған ақпарат таратты деп айыптады.
Әділет министрлігі мен прокуратура өкілдері жаңа ештеңе айтқан жоқ. Тек Мәдениет және ақпарат министрлігінің ұстанымын қолдады. https://adilsoz.kz/news/po-isku-zhurnalistov-k-mki-sostoyalis-preniya-storon-.html
11 қарашада Астананың азаматтық істер жөніндегі ауданаралық соты тоғыз журналистің Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Әділет министрлігіне қарсы талап арызын толығымен қанағаттандырудан бас тартты.
Судья Расул Қарағаев тараптарға соттың екі тәуелсіз негіз бойынша талапты қанағаттандырудан бас тартқанын түсіндірді:
- Бұйрықты енгізу мерзімі. Сот Мәдениет және ақпарат министрлігінің бұйрығы «Құқықтық актілер туралы» заңды сақтай отырып қолданысқа енгізілгенін анықтады, оған сәйкес министрлердің бұйрықтары, егер бұйрықты енгізудің өзге мерзімі көрсетілмесе, жарияланғаннан кейін 10 күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Мәдениет және ақпарат министрлігінің бұйрығында нақты күн 2024 жылдың 20 тамызы көрсетілген. Соттың пікірінше, журналистердің ешқандай құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері жоқ. Сондықтан бұл негіз «Журналистерді (бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін) аккредиттеудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Мәдениет және ақпарат министрінің бұйрығының 4-тармағын қолданылмайтын деп тану үшін құқықтық негіз бола алмайды.
- Әр түрлі БАҚ-та жариялау құқығы. Сот өз атынан тиісті өтініш келіп түскен «тек бұқаралық ақпарат құралдарында» деген сөз тіркесінің болуы журналистердің өзге БАҚ-та ақпарат тарату құқығын шектемейтінін, бірақ мұндай жағдайда алынған ақпаратты орналастыруға сүйенетін әрбір БАҚ-тан аккредитация алу қажеттілігін ғана реттейді түсіндірді.
Сот шешіміне оның түпкілікті шешімі шыққан күннен бастап бір ай ішінде апелляциялық шағым жасалуы мүмкін.
«Әділ сөз» қоры журналистерді аккредитациялаудың үлгілік қағидаларының 1) тармағының 11-тармақшасының конституциялық еместігін тану туралы журналистердің талаптарын қанағаттандырудан бас тартқан сот шешіміне қынжылыс білдіреді. Бұл шешім журналистердің ақпаратты еркін таратуға деген конституциялық құқығын бұзады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген заңдылық қағидаттарына қайшы келеді деп есептейміз», - делінген қордың ұжымдық талап-арыз бойынша сот шешіміне қатысты мәлімдемесінде.
«Әділ сөз» Мәдениет және ақпарат министрлігі енгізген шектеулер олардың өкілеттіктерінен асып түсетінін және заңға тәуелді актілермен емес, тек заңмен реттелуі керектігін алға тартады. Қор апелляциялық сотта журналистерге қолдау көрсетуді жалғастырады.
05 қараша
БАҚ (Қазақстан)
Дамыған елдердің көпшілігінде журналистердің басқа басылымдарда жариялауына ешқандай шектеулер жоқ
Shishkin_like Telegram арнасының редакциясы Журналистерді аккредитациялаудың үлгілік қағидасына ұқсас ережелер басқа елдерде қолданыла ма, жоқ па, соны анықтауға шешім қабылдады. Редактор Маргарита Бочарова дамыған елдердің үкіметтеріне отызға жуық сауал жолдады. Журналистер алған жауаптарда ұқсас шектеулердің жоқтығын көрсетілді.
Shishkin_like Еуропалық комиссияның, Еуропалық Кеңестің пен Еуро Парламенттің баспасөз қызметтерінің, сондай-ақ Германия, Норвегия, Люксембург, Словения, Латвия және Литва үкіметтерінің жауаптарынан үзінді келтіреді. Жауаптардан бұл елдерде журналистердің аккредиттелген басылымнан басқа басылымдарда жариялауына тыйым салатын шектеулер жоқ екені белгілі болды. Аккредиттеу талаптары, ең алдымен, журналистің кәсіби мәртебесін растауға қатысты, мысалы, редактордың хаты немесе орындалған жұмыстың дәлелі.
«Біз бір ғана жауап алдық, оның авторлары өз елдерінде бар ұқсас аккредиттеу ережелерін атап өтті. Әңгіме журналистердің бір ғана аккредиттеу картасына ие болуға құқығы бар Сингапур туралы болып отыр (яғни, олар тек бір басылымнан аккредиттелуі мүмкін). Олар оны (https://www.paconline.gov.sg/faqs/) басқа медиа ұйымына контент жасау үшін пайдалана алмайды. Оның үстіне Сингапур үкіметі журналист-фрилансерлерге, уақытша БАҚ қызметкерлеріне және тағылымдамадан өтушілерге аккредитация бермейді», - деп жазады Shishkin_like.
