2024 жылдың 12-19 қыркүйегі аралығында Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы

1 қазан 2024

2024 жылғы 12-19 қыркүйек аралығында Қазақстандағы пікір білдіру бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығы жағдайына шолу.

Жалпы жағдай

17 қыркүйек
Қоғам (Қазақстан)
Қостанай облысының коммуналдық қызметі мемлекеттік қызмет істері департаментінің араласуынан кейін ғана маңызды деректерді жариялады
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Қостанай облысы бойынша департаменті коммуналдық қызметтерді жеткізушілерге ақпаратқа қол жеткізу саласындағы заңнаманы бұзу туралы хат жіберді.
17 қыркүйекте «Костанайские новости» газетінің хабарлауынша, Қостанай облысының құрылыс салушылары онлайн режимде қолжетімді болуы тиіс деректерді таба алмады. Бұл бос қуат желілерінің өткізу қабілеттілігі және оларды орналастыру схемалары туралы ақпарат. Мұндай ақпаратсыз құрылыс салушылар нысандардың қосылуын дәл бағалай алмайды және жобаны нақты жағдайға бейімдей алмайды. Жобаны жүзеге асыруды жалғастырудың орнына, компаниялар ашық және қолжетімді болуы керек ақпаратты жинауға және нақтылауға көп уақыт жұмсауға мәжбүр.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Қостанай облысы бойынша департаменті араласқаннан кейін ғана деректер «Қостанай-Су» МКК және «Қостанай жылуэнергетика компаниясы» МКК ресми сайтында жарияланды.

18 қыркүйек
Интернет (Қазақстан)
ІІМ Киберқылмыспен күрес жөніндегі кешенді саясаттың жобасын әзірледі
Polisia.kz Астанада ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып жасалған киберқылмыспен күресудің кешенді жоспарын әзірлеу жөніндегі ведомствоаралық үйлестіру тобының отырысы өтті, деп хабарлайды.
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары Айдос Рысбаев Ішкі істер министрлігі жанынан құрылған ведомствоаралық топ кешенді жоспар жобасын дайындағанын айтты. Бұл мемлекеттік органдар ЕҚЫҰ Бағдарламалар кеңсесімен бірлесіп жүзеге асырып жатқан тиімді киберқылмыстық саясатты әзірлеуге бағытталған жоба аясында жүзеге асты.
Жоба үш негізгі заңнаманы дамыту, құқық қорғау органдарының білім беру жүйесіне кешенді тәсілді енгізу және халықтың хабардарлығын арттыру бағытын қамтиды.

19 қыркүйек
Қоғам (Қазақстан)
ProTenge журналистері барлық деңгейдегі шенеуніктердің табысы туралы декларацияны жария етуді ұсынды
ProTenge тәуелсіз жобасының журналистері мәлімдеме жасады. Олардың пайымдауынша, Қазақстанда ел президентінен бастап ауыл әкіміне дейінгі барлық деңгейдегі шенеуніктердің кірісі туралы декларацияны жүйелі түрде жариялауды қолға алу қажет. Редакцияның пікірінше, ұлттық компаниялар басшыларының, оның ішінде ұлттық қор менеджерлерінің кірістері туралы декларация жалпыға қолжетімді болуы керек.
ProTenge тағы бір дерекқорды – барлық қазақстандықтар үшін жылжымайтын мүлік және жер активтерінің тізілімін ашық жариялауды ұсынады.
«Ипотекадағы тұрғын үй иелері үшін бұл деректер базасы ешқандай қауіп төндірмейді, бірақ өмір бойы мемлекеттік қызметте жұмыс істеген 250 миллион теңге тұратын үйлері бар адамдар үшін бұл, әрине, ыңғайсыз болуы мүмкін...» дейді редакция.
Журналистердің пікірінше, мұндай деректердің мәні – қоғамға елдегі маңызды процестерді бақылауға мүмкіндік беру.

19 қыркүйек
Қоғам (Қостанай облысы, Қарабалық ауданы)
Қостанай облысындағы бір ауылдың тұрғындары екі апта бойы байланыссыз қалды
Қостанай облысы Қарабалық ауданы Надеждинка ауылының тұрғындары іс жүзінде 16 күн бойы ұялы байланыссыз және интернетсіз қалды.
«Костанайские новости» журналисі Алина Навроцкая 19 қыркүйекте жарияланған «С надеждой на Интернет» мақаласында жазғандай, бұған байланыс қызметін көрсететін «Мобайл Телеком-Сервис» ЖШС (Tele2 және Altel сауда белгілері) станциясындағы ақау себеп болған. Облыста «Кар-Тел» ЖШС (Beeline) жабдықтары арқылы жұмыс істейді.
Журналистің айтуынша, жергілікті «Айна» газеті ауыл тұрғындарының мәселесін екі рет жазған, бірінші рет ешқандай реакция болмаған. «Айнадағы» екінші мақала бұл ауыл тұрғындарының көмек сұраған үні», деп жазады Алина Нарвоцкая. Жергілікті тұрғындар несиені төлей алмау, жедел медициналық көмек көрсетудің кешігуі сияқты қиындықтарды айтқан.
Қостанай облысы әкімдігінің ақпараттандыру, мемлекеттік қызметтерді көрсету және мұрағаттар басқармасының басшысы Азамат Қашиев жағдайды тым әсірелеп жіберген деп есептейді.
Ол «Костанайские новостиге» берген сұхбатында ақауға күн күркіреуі мен Tele2-нің жаңа катарлық компанияның басқаруына берілуі себеп болғанын, соның салдарынан іркіліс болғанын айтты. Азамат Қашиев: «Мұнараны салған мердігер кепілдік жөндеу жұмыстарын жүргізуден бас тартты, себебі... жасалған жұмысының ақысын әлі алған жоқ. Олар апатты жоюды кім шешетінін шешіп жатқанда, уақыт өтті», деді.
Ақпараттандыру басқармасының басшысы ақауды тез арада жоюға күш салып жатқандарын жақын арада сапалы интернетпен интернеті жоқ ауылдарды да қамтамасыз ету жоспарланып отырғанын жеткізді.

Бұқаралық ақпарат құралдарының нақты ұстанымы мен сөз бостандығының жай-күйін айқындайтын лауазымды тұлғалардың әрекеттері мен сөздері

13 қыркүйек
БАҚ (Қазақстан)
BES.media бас редакторы аймақтық БАҚ мәселелеріне тоқталды
Астанада өткен дөңгелек үстелде БАҚ туралы жаңа заңды талқылау барысында BES.media сайтының бас редакторы Серікжан Мәулетбай өңірлік БАҚ мәселелеріне, атап айтқанда, сайлау комиссияларының әрекетіне шағымдануға назар аударды. Мәулетбай журналистер Әкімшілік іс жүргізу кодексінде мұндай норма болмағандықтан, сайлау кезінде жеңілдетілген тәртіппен арыз беру мүмкіндігінен айырылатынын айтты.
«Мұндай мүмкіндік БАҚ-тан басқалардың бәрінде бар. Мен алдымен аумақтық сайлау комиссиясына хабарласып, олардың жауабын 15 күн күтуім керек, содан кейін Орталық сайлау комиссиясына шағымдануым керек, содан кейін ғана жеңілдетілген тәртіпте сотқа жүгінуім керек», – дейді Мәулетбай.
Сондай-ақ, ол журналистер үшін өңірлердегі мәслихатқа шығу қиындықтарына да тоқталды.
Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат комитеті төрағасының орынбасары Ілияс Есмағұл мүдделі тұлғаларды заңнамаға өзгерістер енгізу үдерісіне қатысуға шақырды.
«Біз мұны болашақта ескеретін боламыз», - деп қосты ол.
Жабық мәслихаттарға қатысты журналистерге сотқа жүгінуге кеңес берді.

13 қыркүйек
БАҚ (Қазақстан)
Мәдениет вице-министрі «Масс-медиа туралы» заң «ақпараттық кеңістікті тазалауға» арналған», - деді.
«Наша Газета» 13 қыркүйекте ҚР Мәдениет және ақпарат вице-министрі Евгений Кочетов Қостанайда өткен кездесуде «Масс-медиа туралы» жаңа заң мен аккредиттеу ережелеріне қатысты пікір білдірді, деп жазады.
Кочетов бұл заңның «елдің ақпараттық кеңістігіне аз да болса тазалау» мақсатында әзірленгенін атап өтті.
Брифингте Кочетов «Мен журналистік ортадан шыққанмын, енді мен басқа жақтамын», деді. – Біздің ойымызша, брифинг тақырыбы аясында сұрақтар қою тәжірибесі мүлдем дұрыс әрі маңызды нәрсе. Бұл әлемдік тәжірибе. Бұл шенеуніктердің брифингтерге жақсырақ дайындалуы, журналистердің тақырыпты анық білуі және олардың не сұрап жатқанын түсінуі үшін жасалады».
Кочетовтың айтуынша, «спикер үстірт жауап бергенде, барлық БАҚ бұл адамға баға береді». Шын мәніндегі терең сауалдар туындай қалса, спикерлердің де кәсіби шеберлігі арта түсетініне сенімді.
БАҚ туралы жаңа заңның тиімділігі және жалған ақпарат үшін жауапкершілік туралы сауалға Евгений Кочетов:
«Фейктер аз ба, білмеймін, бірақ адамдар ақпаратты тарату немесе таратпау туралы ойлана бастады. Ереженің қабылданғанына аз ғана уақыт болды. Біз ағымдағы жағдайдың контекстіне қарап, оған баға береміз» деп жауап берді.

18 қыркүйек
Shishkin_like (Алматы)
Shishkin_like журналистері Алматы әкімдігінде пиар қанша тұратынын анықтады
Shishkin_like Telegram арнасының редакциясы қала әкімдігінің 2008 жылғы қаулысы негізінде құрылған «Алматы қаласын дамыту орталығы» АҚ (жарғылық капиталға мемлекеттің 100% қатысуы) қызметіне қатысты зерттеу жариялады. Журналистер Protenge басылымында жарияланған мақаладан кейін орталықтың қызметіне, оның жобаларына және оларды жүзеге асыруға бөлінген сомаларға назар аударды. Мақалада, мәселен, орталық әкімдікке ұсынатын «Open Almaty» қоғаммен байланыс қызметі салық төлеушілерге 813 миллион теңгені құрайтыны айтылған.
Shishkin_like Telegram арнасының зерттеуі бойынша Алматының Цифрландыру департаменті биылғы жылы 910,8 миллион теңгеге тапсырыс берген. Келісім шартқа сәйкес қызметтер келесі міндеттерді қамтиды:
- Қала орталығында орналасқан, ауданы 200 шаршы метрден кем емес жеке кабинетте азаматтардың өтініштерін қабылдау және өңдеу.
- Күнделікті таңғы сағат 6-дан түн ортасына дейін қоңырауларды қабылдайтын байланыс орталығындағы жұмыс.
- open-almaty.kz сайтын және әлеуметтік желілердегі ресми аккаунттарды, соның ішінде әкімдік аккаунттарын қолдау және жаңарту.
- Бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеуметтік желілерде материалдарды жариялау, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар үшін ақпараттық мониторинг жүргізу.
- «Қоғамдық қатысу бюджеті» жобасы бойынша консультациялар және техникалық қолдау көрсету.
Редакция 2023 жылы Open Almaty қызметі қалаға 50 миллион теңгеге – 860,6 миллион теңгеге арзан болғанын жазады.

БАҚ-тың нақты жағдайын және сөз бостандығын бағалау

12 қыркүйек
БАҚ (Қазақстан)
Қазақстанда 5878 БАҚ тіркелген
Мәдениет және ақпарат министрлігі 2024 жылдың тамызындағы жағдай бойынша бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) туралы мәлімет жариялады. Статистика бойынша Қазақстанда 5878 БАҚ тіркелген, оның 4019–ы мерзімді басылым, 223–і телеарна, 92–і радио, 1243-і ақпараттық агенттік пен желілік басылым.
Отандық БАҚ – 5577, шетелдік БАҚ–301.
1998 БАҚ екі тілде жарыққа шығады.
2024 жылдың 1 тамызы мен 29 тамызы аралығындағы заң бұзушылықтарға келетін болсақ, интернет-ресурс пен әртүрлі заң бұзушылықтар бойынша 1520 сілтеме бұғатталды. Олардың арасында:
-1- терроризм, экстремизм;
-40 – порнография;
-20 – есірткі, алкоголь, темекі өнімдерін тарату;
-927 – «Ойын бизнесі туралы» Заңды бұзғаны үшін;
-10 – беделін түсіретін ақпарат;
-518 – алаяқтық;
-4 – авторлық құқықтың бұзылуы.
Осы кезеңде уәкілетті органмен сот шешімімен қолжетімділікті шектеу шаралары қабылданбаған.

12 қыркүйек
Интернет (Қазақстан)
Қазақстан ғаламдық киберқауіпсіздік индексінде өз орнын жақсартты
The Tech KazHackStan 2024 киберқауіпсіздік конференциясында БҰҰ жанындағы ITU Халықаралық электр байланыс одағы дайындаған жаңартылған «Жаһандық киберқауіпсіздік индексі 2024» есебі таныстырылды, деп хабарлайды. Рейтинг 194 елдің кибершабуылға дайындығын бағалайды.
GCI 2024 елдердің рейтингін бес деңгейде бағалайды. 46 ел киберқауіпсіздік дамуының ең жоғары деңгейін көрсететін «Рөлдік модельдеу» 1-деңгей (Role-Modelling, Tier 1) санатына жатады: 29 ел «Ілгерілеуші» 2-деңгей (Advancing, Tier 2), 49 – «Жасаушы» 3-деңгей (Establishing, Tier 3), 56 ел – «Дамушы» 4-деңгей (Evolving, Tier 4) және 14 ел – «Құрушы» 5-деңгейге жатады .
Жаһандық киберқауіпсіздік индексі елдерді: заңнамалық, техникалық, ұйымдастыру, адам дамуы және ынтымақтастық сияқты бес негізгі бағыт бойынша бағалайды.
«2024 жаһандық киберқауіпсіздік индексіне сәйкес, дүние жүзіндегі елдер киберқауіпсіздік саласындағы күш-жігерін жақсартуда, бірақ дамып келе жатқан киберқауіпке қарсы тұру үшін шешуші әрекет қажет. 2021 жылы соңғы индекс жарияланғаннан бері елдер орта есеппен киберқауіпсіздікке қатысты шараларды көбірек қолданды және киберқауіпсіздік жөніндегі міндеттемелерін жақсартты», - делінген баяндаманың баспасөз хабарламасында.
Осы жылы Қазақстан маңызды прогреске қол жеткізіп, екінші Tier 2 Advancing деңгейде бұл елдің киберқауіпсіздік саласындағы табысты дамуын растайды. Осыдан бірнеше жыл бұрын Қазақстан 118-орында еді.
The Tech бұл жетістік қауіпсіздік инфрақұрылымының өсуі мен қауіпсіз интернет кеңістігін құру бойынша белсенді күш-жігердің нәтижесі болып саналады. Сонымен қатар, компьютерлік шабуылдарды талдау және әрекет ету орталығы халықаралық серіктестер арасында бастаманы ілгерілетіп, осы рейтингті енгізу мен әзірлеуде басты рөл атқарды, деп хабарлайды.

18 қыркүйек
Ардақ Бөкеева, Forbes.kz (Алматы)
Forbes.kz редакторы президенттің туыстары туралы ақпарат ашық дереккөздерден жоғалып кеткенін айтты
ProTenge жобасының журналистері Forbes.kz редакторы Ардақ Бөкееваның Вадим Борейконың «Гиперборей» бағдарламасына берген сұхбатындағы маңызды жайтқа назар аударды.
Сұхбат барысында редактор президенттің туыстарының, әпкесі Қарлығаш Ізбастина мен оның ұлдарының бизнесі туралы маңызды ақпарат ашық дереккөздерден, соның ішінде мемлекеттік деректер қорынан жоғалып кеткенін айтты.
Ардақ Бөкеева «Мысалы, EGOV-те белгілі бір компаниялардың иелігі туралы барлық ақпаратты бұрын таба алатынбыз (...), қазір бұл мүмкін емес, біз енді Избастиндардың олардың компаниялары туралы ештеңе таба алмаймыз, олар жоқ...» дейді.
Редактор деректерді жоюдың бұл тәжірибесі халықтың ақпаратқа қол жеткізу құқығын шектейді, бұл дұрыс емес дейді.

18 қыркүйек
Қоғам (Қазақстан)
Қазақстан БҰҰ электрондық үкіметінің әлемдік рейтингінде 24-ші орында
Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің баспасөз қызметінің хабарлауынша, Қазақстан цифрлық басқарудың жаһандық рейтингіндегі UN E-Government Survey 2024 нұсқасы бойынша позициясын нығайтты, БҰҰ-ның 2024 жылғы электронды үкімет сауалнамасы бойынша 24-орынға көтерілді. Бұл көрсеткіш 4 позицияға жақсарып алдыңғы есеп бойынша бұл елдің БҰҰ рейтингіне қатысу тарихындағы ең жақсы көрсеткіштерінің бірі болды.
Рейтинг екі жыл сайын жасалады және электронды қызметтің, адами капиталдың және телекоммуникациялық инфрақұрылымның дамуын бағалайды. 2024 жылы рейтинг 2022-2023 жылдары жиналған мәліметтерді қамтиды және БҰҰ-ға мүше 193 мемлекетті бағалайды.
Осы жылғы рейтингте Қазақстаннан кейін Уругвай (25-орын), Швейцария (26-орын), Түркия (27-орын), Франция (34-орын), Қытай (35-орын), Канада (47-орын) орналасқан.

19 қыркүйек
Интернет (Қазақстан)
Зерттеулер бір жыл ішінде Қазақстанда 17 ақпараттық ресурстың бұғатталғанын анықтады
Коммерциялық емес Open Observatory of Network Interference (OONI) жобасы мен Internet Freedom Kazakhstan (IFKZ) жобасы Еуразиялық цифрлық қормен бірлесе отырып, соңғы бір жылда Қазақстандағы интернет цензурасына зерттеу жүргізді. Зерттеу нәтижелері OONI сайтында жарияланды.
Зерттеу барысында OONI Қазақстанда 2023 жылдың маусымынан 2024 жылдың маусымына дейінгі аралықтағы веб-сайттарды бұғаттау деректеріне талдау жасады. Зерттеудің мақсаты – ақпарат, адам құқықтары, саяси сайттар мен бұғаттауды айналып өту құралдары бар сайттардың бұғатталғанын және бұғаттау дәрежесінің Қазақстандағы әртүрлі желілерде әртүрлі екенін анықтау.
Зерттеушілер талданған кезеңде Қазақстанда саяси веб-сайттарды бұғаттау фактілерін анықтаған жоқ. Бұғаттауды айналып өту құралдарымен 73 сайтты бұғаттау, сондай-ақ 17 БАҚ-тың (99,95% - шетелдік БАҚ) және бірнеше құқық қорғау сайттарын (соның ішінде egov.press петиция сайты, Amnesty International сайтының орыс тіліндегі нұсқасы) бұғаттау тіркелді.
«Барлық бұғаттау жағдайларында TLS бұрмалау арқылы қол жеткізілді: OONI деректері TLS қол алысулары Client Hello хабарынан кейін күту уақытын тудыратынын көрсетеді. Бұл талданатын кезеңде Қазақстандағы барлық тексерілген желілерде байқалады, бұл бұғаттау туралы күшті сигнал.
Бұл сондай-ақ Қазақстандағы интернет-провайдерлер Deep Packet Inspection (DPI) технологиясын қолдана отырып, үйлестірілген түрде цензура жүргізіп жатқанын көрсетеді», - делінген хабарламада.
Зерттеу тобы алты түрлі аралық сертификаттарды беру үшін соңғы мемлекеттік сертификатты пайдалануды құжаттады. Содан кейін бұл сертификаттар 19 түрлі желідегі кемінде 14 доменге ортадағы man-in-the-middle (MITM) шабуылдарында пайдаланылды.

Заңнама

18 қыркүйек
Сандық теледидар (Қазақстан)
Мәдениет министрлігі Цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратуға көшу ережесін бекітті
Zakon.kz Мәдениет және ақпарат министрінің 2024 жылғы 10 қыркүйектегі бұйрығымен цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратуға (DTTV) көшу ережесі бекітілді, деп хабарлайды.
Бұл процесс ұлттық оператор мен хабар тарату операторларының белгіленген кестеге сәйкес аналогты хабар таратуды тоқтатып, оны цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратумен ауыстыруды қамтиды.
Жергiлiктi атқарушы органдар (ЖАО) мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек алушыларды қажеттi телевизиялық приставкалармен қамтамасыз етудi ұйымдастырады.
Цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратуға көшкеннен кейін радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат және аналогтық жиілік диапазондарын, радиожиіліктерді қоспағанда, аналогтық телерадио хабарларын тарату үшін телеарналарға берілетін теле-, радиоарналарды тарату жөніндегі қызметпен айналысуға лицензиялар ( радиожиілік арналары), цифрлық эфирлік телерадио хабарларын тарату қамтылмаған әкімшілік-аумақтық бірліктердің аумағында өз әрекеттерін тоқтатады.
Бұл ретте телерадиокомпаниялар мен телерадио хабарларын тарату операторлары арасында жасалған шарттар негізінде цифрлық эфирлік телерадио хабарларын тарату желісінде телерадиоарналар белгіленген тарифтерге сәйкес таратылады.

Журналистің заңды кәсіби қызметіне кедергі келтіру

12 қыркүйек
БАҚ (Қазақстан)
Фотографтарға Көшпенділер ойындарындағы финалдық матчқа кіруге шектеу қойылды
Orda.kz сайтында «Не дали запечатлеть историю»: фотографы и журналисты раскритиковали Игры кочевников» деген мақала жарияланды. Онда 12 қыркүйекте көкпардың ақтық жарысында қазақ пен қырғыз спортшылары арасында дау орын алғаны, содан кейін СОБР қызметкерлері «түсіндірместен журналистерді қуғаны» хабарланған.
БАҚ ойындардағы өз орнын қорғауға тырысты, бірақ нәтиже болмады: осы сәттен бастап оларға тек көкпар, көк бөрү және жарыстың басқа да маңызды финалдарын тек жанкүйерлерге толы трибуна арқылы көрсетуге рұқсат берілді.
Орда.kz көкпар матчының маңызды сәтін түсіруге шақырылмағанына наразылық білдірген журналистер мен фотографтардың пікірлеріне сілтеме жасап хабарлайды.
Қырғызстанның спорт журналисі Бексұлтан Үсеналиев Ордаға берген сұхбатында жарыстың бірінші жартысында орын алған жағдай бұл спорт түріне қалыпты жағдай екенін айтқан.
«Бірақ мәселе мынада, біз, журналистер, осы сәтті түсіре бастадық, олар бізді қуа бастады. Бізді бірнеше күннен бері кедергісіз хабар таратып жатқан аймақтан қуып жібердіңіздер», – дейді Бексұлтан Үсеналиев.
Қазақстандық фотограф, ҚР Өнер академиясының мүшесі Оңғарбек Әлхаровтың айтуынша, мұндай ауқымды шарада фото және видио түсірілім аймағын ұйымдастыру тәртіпті сақтауға және жанжалдардың алдын алуға мүмкіндік береді.
Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының фотографы Мейірбек Тәжқұранов жарыс алаңдарының барлығына кіруге рұқсат беретін төсбелгі болғанымен, ақырында кіруді шектегенін айтты.
«Қауіпсіздік күштері бізді қорқытып, тіпті физикалық күш көрсеткен жағдайлар болды. Теңге ілуді түсіріп жүргенімде осындай мәселеге тап болдым», – дейді Тәжқұранов.
Orda.kz хабарлауынша, ұйымдастырушылар журналистердің мәлімдемесіне жауап берді.
15 қыркүйекте Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының ресми сайтында қауіпсіздікке байланысты баспасөзге қолжетімділік шектелгені туралы хабарлама жарияланды.
Хабарламада «9 қыркүйек пен 11 қыркүйек аралығында баспасөз жұмысы кедергісіз болды, бірақ 12 қыркүйекте көкпар финалында қауіпсіздік мақсатында трибунада журналистердің кіруіне шектеу қойылды. 13 қыркүйектен бастап барлық процедуралық мәселелер шешілгеннен кейін баспасөзге жарысты жақыннан түсіруге рұқсат берілді», - делінген.

Журналистке қауіп төндіру

Аккредиттеуден бас тарту/Аккредитациядан айыру

19 қыркүйек
Жәния Ұранқаева, журналист (Астана)
Жәния Ұранқаеваға үкімет ғимаратына қайта кіруге рұқсат берді
Press.kz тілшісі Жәния Ұранқаева Үкімет аппаратындағы кіру және ішкі бақылау ережелерінің 68, 70 және 94-тармақтарын бұзғаны үшін 2024 жылдың желтоқсан айының соңына дейін «Үкімет үйі» мемлекеттік мекемесіне кіру құқығынан айырылған еді. Осы тармақтарға сәйкес, БАҚ-та хабарланғандай, журналистерге ғимараттың екінші қабатынан жоғары көтерілуге, сондай-ақ «БАҚ үшін бөлінген аумақтан» тыс ұялы телефондарды пайдалануға тыйым салынады, олар гаджеттерді арнайы ұяшықтарға тапсыруы тиіс.
Үкіметтің баспасөз қызметінің жетекшісі Мақсат Төлегенов 27 тамызда бірнеше рет ескерту жасап, Жәния тәртіппен танысудан бас тартқаннан кейін полиция хаттама толтырғанын түсіндірді. Нәтижесінде Ұранқаеваның ғимаратқа кіруіне 2024 жылдың 31 желтоқсанына дейін шектеу қойылды.
Бұл жағдай журналистер қауымының сынына ұшырап, құқық қорғау ұйымдарының алаңдауына себеп болды.
«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры Жәния Ұранқаеваның қоғамдық өкілі ретінде журналистің үкімет ғимаратына кіруіне шектеу қоюды қайта қарау туралы ұсыныспен ҚР Үкіметіне жүгінді.
19 қыркүйекте қордың мәлімдемесі негізінде Үкіметтің баспасөз қызметі журналистің кіруіне қойылған шектеуді қайта қарауға келісті. Жәния Ұранқаева қолжетімділік және ішкі бақылау қағидаларын, сондай-ақ Үкімет ғимаратында БАҚ өкілдерінің қызметін реттейтін басқа да ережені сақтай отырып, кәсіби міндетін орындауға толық көлемде оралуы мүмкін.
Жәния Facebookте «Достар, әріптестер, жақсы жаңалығым бар. 2 аптадан кейін менің үкімет үйіне кіруіме қатысты жағдай шешілді. Жағдайдан қалыс қалмай, менің сөзімді сөйлегендердің барлығына алғыс айтамын. Журналистік ынтымақтастық мен ынтымағын паш еткен барша әріптестеріме, жағдайға жедел назар аударып, қоғамдық қорғаушым ретінде қатысқан «Әділ сөз» қоры мен Карла Жаманқұловаға ерекше алғыс!» деп жазды.

Компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу, DDos шабуылдары, ресурсты/аккаунтты блоктау

18 қыркүйек
Press.kz (Астана)
Press.kz сайты тағы да хакерлік шабуылға ұшырады
12 қыркүйек күні кешке Press.kz редакциясы өзінің Telegram-арнасында қарқынды шабуылға тап болғаны туралы хабарлады, соның салдарынан сайтқа кіру мүмкін болмады. «Әділ сөздің» бақылауы бойынша, интернет-ресурс бір күн өткен соң жұмысын қайта бастады, бірақ онда 2022 жылғы мақалалар ғана қалды.
18 қыркүйекте Press.kz сайтының бас редакторы Яна Божедомова «Әділ сөз» тілшісіне қазір барлық мақалаларды қалыпқа келтіру бойынша белсенді жұмыс жүргізіліп жатқанын айтты. Деректер мұрағаты сақталды, бірақ дерекқорды толығымен қалпына келтіру үшін тағы біраз уақыт қажет.
«Біз сайтты мүмкіндігінше тез қалпына келтіруге және іске қосуға бар күш-жігерімізді салудамыз», - деді жоба жетекшісі.
Press.kz сайты шабуыл алдында Данияр Әділбековтің соты туралы материал жариялағанын хабарлады. Сот отырысы барысында заңгер Әділжан Мауытқанов Энергетика вице-министрі Ерлан Ақкенженовтің саяси қызметте бола тұра мұнай саласында әлі де бизнесі бар екенін айтты. Сондай-ақ ол шенеуніктің Азамат Қапеновпен нақты байланысы туралы айтып берді. Материалда компаниялар мен олардың құрылтайшылары, соның ішінде Құлыбаевтар отбасының аты-жөні жазылған.
«Біз бұл жағдайды әлі де түсінуіміз керек. Біздің IT мамандарымыз мұндай күшті хакерлік шабуылға бірінші рет тап болғанын айтады», - деді Божедомова.
19 қыркүйек күні кешке сайт қайтадан қолжетімсіз болды.

Әлеуметтік маңызы бар ақпаратты беруді шектеу/бас тарту

13 қыркүйек
Orda.kz (Алматы)
Журналистер Алматыдағы «Қазақстан» қонақүйі жанындағы субұрқақты қалпына келтіру туралы сұраққа нақты жауап ала алмады
Шілде айында Алматы соты «Қазақстан» қонақүйінің иесін қала үшін мәдени маңызы бар қалалық субұрқақты қалпына келтіруге міндеттеді. Соттың баспасөз қызметінің хабарлауынша, қайта жаңғыртуға жауапты ЖШС жұмыстарды жобалық-сметалық құжаттамасыз және сараптамасыз, жобалаушы-техникалық қадағалаудың қолдауынсыз жүргізген.
Жоспарланған субұрқақтың орнына рұқсатсыз, бассейннің құрылысы басталды.
Субұрқақтың орнында элиталық бассейн әлі жұмыс істеп тұрғандықтан, Orda.kz журналистері сот шешімі орындалады ма анықтауға тырысты. Редакцияның сауалына Алматы әкімдігі (қонақ үй иесіне қатысты сот ісін қозғаушы) енді тарихи субұрқақты қайтару үшін сот орындаушыларының жауапты екенін айтты.
Сұраныс «Қазақстан» қонақүйіне де жіберілді. Заңда белгіленген мерзімде жауап алмаған журналистер қонақүйге телефон соқты. Бастапқыда олар сұраныстың келмегенін айтты, бірақ кейінірек редактордың хаты басшылыққа жіберілетінін түсіндірді.

13, 18 қыркүйек
Buzyq Telegram каналы (Алматы)
Қорғаныс министрлігі Қарулы Күштердегі қаза болғандар санын жариялаудан бас тартты
Buzyq Telegram арнасы Қорғаныс министрлігіне соңғы бес жылдағы қарулы күштердегі өлім-жітім туралы мәліметтерді, себептерін көрсете отырып ұсынуды сұрап сауал жолдады. Жауап ретінде министрлік армиядағы өз-өзіне қол жұмсаудың жиі кездесетін себептері және өліммен аяқталатын жағдайлардың пайызын азайтудағы нәтижелер туралы хабарлады.
Ведомство сұралған ақпаратты бермеді. Бұл туралы 13 қыркүйекте Buzyq хабарлады.
Бірнеше күннен кейін редакцияға Қорғаныс министрлігінен қоңырау түсті. Журналистпен сұхбатында министрлік өкілі ведомствоның Қарулы күштердегі қаза болғандар саны туралы статистикалық мәлімет бере алмайтынын айтты. Себеп - ақпарат күзгі әскерге шақыруға теріс әсер етеді және басқа БАҚ бұл деректерді дұрыс таратпауы мүмкін.
Министрлік өкілі журналистке «Бізге Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде жиі проблемалар туындайды, дегенмен бұл құрылымдардың біздің министрлікке еш қатысы жоқ», -деді.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі
Ақпаратты беруден заңсыз бас тартқаны үшін ӘҚБтК-нің 456-1-бабының 1-бөлігіне сәйкес әкімшілік жауапкершілік көзделген.
Лауазымды тұлғаны 30 АЕК мөлшерінде айыппұл түріндегі әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін журналист ӘҚБтК-нің 807-бабының 1-бөлігі 4) тармағына сәйкес тікелей сотқа жүгінуге құқылы.

16 қыркүйек
Евгения Мягченко, «Атамекен Бизнес» ТК (Павлодар)
Павлодар қалалық білім бөлімінің шенеунігі журналистке дөрекі түрде түсініктеме беруден бас тартты
12 қыркүйекте «Atameken Business» телеарнасының журналисі Евгения Мягченко Павлодар қалалық білім басқармасының баспасөз қызметіне облыс орталығындағы сабақ ұзақтығын өзгерту туралы мәселемен хабарласты.
13 қыркүйек күні таңертең баспасөз қызметі спикердің байланыс нөмірін беріп, түсініктеме беруге дайын екенін айтты. Тек уақытты келісу керек болды. Тілші спикер – білім басқармасы басшысының орынбасары Жанат Асайыноваға телефон соқты, ол дөрекі түрде бас тартты. Спикер кейінгі хабарламалар мен қоңырауларға жауап бермеді. Журналист уәде етілген түсініктемені алған жоқ.
Білім басқармасының баспасөз қызметі сұрау бойынша жазбаша да ақпарат бере алмайтынын айтты. Бір қызығы, осыдан бірер күн бұрын Жанат Асайынова басқа телеарнаға дәл осы тақырыпта егжей-тегжейлі түсініктеме берген болатын.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі
«Масс-медиа туралы» Заңның 26-бабының 3-тармағының 2) тармағына сәйкес журналист мемлекеттік органдарға, барлық меншік нысанындағы ұйымдарға баруға және олардың лауазымды адамдарының лауазымды міндеттерін орындауына байланысты қабылдауына құқылы.
Демек, ешбір шенеуніктің журналисті назардан тыс қалдыруға және журналист қойған сұрақтарға жауап алудан бас тартуға құқығы жоқ. Бұл ретте шенеунік пен журналисті қабылдау күні мен уақытын келісуге болады.

19 қыркүйек
БАҚ (Қазақстан)
Қазақстан шенеуніктері ақпаратты жоққа шығарудың жаңа әдісін қолданып жатыр
Bes.media сайтының хабарлауынша, Қазақстанның кейбір мемлекеттік органдары жолданған ресми сауалдарға бас редакторлардың қолы қойылғанына қарамастан, журналистен оның өкілеттігін растайтын қосымша құжатты талап етеді.
Мысалы, 4 қыркүйекте Telegram Shishkin_like арнасына Шымкент әкімдігі автордың аккредитацияны растайтын «ресми құжаты» жоқ деген себеппен ақпарат беруден бас тартты.
Мәдениет және ақпарат министрлігі мұндай талаптың заңсыз екенін түсіндірді. «Масс-медиа туралы» Заңының 36-баптың 1-тармағына сәйкес бұқаралық ақпарат құралдарының жазбаша және (немесе) электрондық құжат формасында берілген ақпаратқа сұрау салулары бас редактордың (редактор), уәкілетті тұлға немесе аккредиттелген журналисттің электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы қолы қойылып жіберіледі.
Bes.media «Осыған сәйкес, мемлекеттік органдардың бас редактордың (редактордың), уәкілетті тұлғаның немесе аккредиттелген журналистің өкілеттігін растайтын қосымша құжаттарды, егер бас редактордың қолы қойылған сұрау салу жіберілсе, талап етуге құқығы жоқ» деген министрліктің жауабын келтіреді.
Ақпарат беруден заңсыз бас тартуға бұқаралық ақпарат құралдарының өкілі заңнамада белгіленген тәртіппен шағым жасай алады.
«Әділ сөз» қоры Шымкент әкімдігінің бас тартуына түсініктеме бере отырып, бұған дейінгі «БАҚ туралы» Заңда да, жаңа «Масс-медиа туралы» Заңда да журналистке ақпарат беру оның аккредитациясымен байланысты емес екенін атап өтті.
Мемлекеттiк органдар мен ұйымдар журналистердiң аталған ұйымда аккредиттелген-аккредиттелмегенiне қарамастан, олардың сауалдардына жауап беруге мiндеттi.

Сот талқылауы/сотқа дейінгі талаптар

17 қыркүйек
Вера Созинова, блогер (Солтүстік Қазақстан облысы)
СҚО сот блогерге әлеуметтік желіде жарияланған мақалалары үшін айыппұл салды
5 қыркүйекте Солтүстік Қазақстан облысының Қызылжар аудандық соты 456-2 ҚР ӘҚБтК-нің 1-бабы 3 бөлігі – әлеуметтік желіде жалған ақпарат орналастыру және тарату бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарады. Бұл іс бойынша блогер Вера Созинова айыпталды.
Ratel.kz Солтүстік Қазақстан облыстық сотының баспасөз қызметіне сілтеме жасап «2024 жылғы 20 тамызда С.-ның «Instagram» онлайн-платформасының «bishkul_city» тобындағы пайдаланушысы бола тұра, жер қатынастары бөлімінің басшысын әкімшілік жауапкершілікке тартуға негіз болған жағдайларға қатысты жалған ақпаратты жариялап, таратқаны анықталды, бұл қоғамдық тәртіпті бұзуға жағдай жасады делінген», - деп хабарлайды.
Ақпарат әлеуметтік желілердің мониторингі барысында анықталды. В.Созинова бөлім басшысы Р.Оспановтың ағаштарды кескені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылғанын хабарлады. Бұл ретте сот қаулысында шенеунік прокурордың талаптарын орындамағаны және жер учаскесін беруге келіспегені, ол үшін жазаланғаны айтылады. Созинова сот процесіне қатысқандықтан, бөлім басшысы сот қаулысына қарсы шыққан кезде, ол істің мәнін білді.
Вера Созинова кінәсін мойындамады және жер қатынастарының басшысы Р.г. Оспановтың жер учаскесіне қатысты аудандық прокурордың талаптарын орындамағаны үшін сотталғандығы туралы хабарлама жариялағанын түсіндірді. Бірақ дәл осы жерде ағаштар кесілді. Ол экологиялық ерікті, өсімдіктер әлемін қорғаумен айналысады, өз қызметі үшін бірқатар алғыстарға ие. Блогер оған қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасау кезінде полиция қызметкерлері контекстен қажетті сөздерді алып тастады деп санайды.
Сот Созинованың түсініктемесін жауапкершіліктен құтылуға деген ұмтылыс ретінде қарастырды.
Қызылжар аудандық сотының судьясы Вера Созиноваға 73840 теңге айыппұл салды. Қаулы заңды күшіне енді.

16 қыркүйек
Күнсұлу Мүлкібаева, белсенді (Жетісу облысы)
Екі әкім орынбасары полицияға жұмыс уақытында ішімдік ішкендерін видеоға түсірген белсендіге арызданды
Жетісу облысы Кербұлақ ауданы әкімінің орынбасарлары Дәурен Жолжанов пен Нұрлан Әбденов аудандық ішкі істер бөліміне арыз жазып, Сарыөзек ауылының белсендісі әрі тұрғыны Күнсұлу Мүлкібаеваны жала жапқаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартуды сұрады. Бұл туралы Orda.kz хабарлайды.
Оған 2024 жылдың 7 қыркүйегінде Instagram, Facebook, nur.kz, YouTube және TikTok платформаларында жарияланған видео себеп болды. Ауыл тұрғыны жұмыс уақытында облыс орталығындағы дәмханалардың бірінде отырған үш ер адамды видеоға түсіріп алған. Үстел үстінде стакан коньяк пен саптыаяқ сыра тұрды. Әйел ер адамдар Жетісу облысы Кербұлақ ауданы әкімінің екі орынбасары және Алматы облысының депутаты екенін алға тартады.
Әкімнің орынбасарлары видеода жалған ақпарат тарады деп отыр. Сөздерін дәлелдеу үшін олар полицияға медициналық сараптаманың қорытындысын, дәмхананың түбіртектерін беріп, тіпті мейрамхана қызметкерлерінің көзінше куәгерлерді де тапты, деп хабарлайды Orda.kz.
Арызданушылар Мүлкібаеваның бейнежазбасында «жұмыс уақытында ішімдік ішті» деп қате көрсеткен, ал видеода Жолжанов пен Әбденов маскүнемдікке салынып, қызметтік міндеттеріне немқұрайлы қарап, немқұрайлылық танытып, іскерлік беделіне нұқсан келтіретіндей әсер қалдырғанын айтады.

Статистикада есепке алынбайтын кейстер

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.
«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі
Елена Цой e-mail: lena@adilsoz.kz
Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz -ке хабарласуға болады.