2023 жылғы тамыздың 17-сі мен 24-і аралығында Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы

Тамыздың 21-і.

БАҚ (Қазақстан)

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Дархан Қыдырәлі жеке Telegram арнасын ашты

Дархан Қыдырәлі жазылушыларға: «Қайырлы күн достар! Өздеріңіз білесіздер, кеше мен жеке Telegram арнасын аштым. Бұл арнада елдегі болып жатқан оқиғалармен қатар саланың дамуы туралы өз ойларыммен бөлісетін боламын. Арнаға жазылғандардың барлығына алғыс айтамын», - деді.

Сондай-ақ ведомства басшысы YouTube желісінде «қоғамдағы өзекті мәселелерге» жауап беретін «Өзекті» атты жаңа жобаның іске қосылғанын хабарлады.

Тамыздың 23-і.

Әлеуметтік желі (Қазақстан)

БҚО ассамблея мүшелері Қазақстанда тыныштықты сақтау үшін әлеуметтік желілерді жабуды ұсынды

«Уральская неделя» газетінің хабарлауынша, ҚР Ақпарат министрлігінің этносаралық қатынастарды дамыту комитетінің төрағасы Ғалым Шойкинмен кездесуде орыс диаспорасының өкілі Вячеслав Солодилов әлеуметтік желіні жабуды ұсынды. 
Солодилов: «Соғыс болып жатқаны өте жаман. Олар осылай футбол ойнайды ма? Бірі ана жақты, екіншісі мына жақты жақтайды. Бірақ сіз үнсіз, талқылайсыз. (...) Біз бұл жанжалды тоқтатуымыз керек. Бұл әлеуметтік желілер идеологиялық жағынан зиянды, оларды жабу керек. Олар сондай жаман нәрселерді жазады! Ал осыны қоздырмақ болғандар Украинаға барып сол жақтан хабар таратады, оларды түрмеге жабу керек. Президент не деді? Біздің елден тыс барлық нәрсе біздің соғыс емес, біздің қақтығысымыз емес деді. Біз Қазақстан қалай өмір сүрудің үлгісін көрсетеді деп айтамыз. Соңғы уақытта бұл механизм бұзылды», - деді.

«Тілмұра» қоғамдық бірлестігі төрағасының орынбасары Ирина Суетина қазақстандық әлеуметтік желі құруды ұсынды.
«Жастар, студенттер ақпаратты әлеуметтік желіден алады. Қазақстандықтар тек позитивті, жақсы ақпарат алуы үшін оларға қатаң сүзгі қолдану қажет. Facebook – шетелдік компания. Біздің өз мамандарымыз бар, оларға жеке, ұлттық, әлеуметтік желі құруға тапсырма беру керек. Сонда жастарымыз пайдалы ақпаратты тұтынатын болады және олар өз жетістіктерін жасай алады», - дейді қоғам белсендісі.

Бұған Ғалым Шойкин: «Темір қалқамен жабу мүмкін емес. Халықтан ақпаратты жасыру да дұрыс емес, бұл техникалық тұрғыдан мүмкін емес. Қолдаушылар да, қарсылар да болады. Бізде пікір плюрализмі бар. Біз демократиялық, плюралистік мемлекет құрып жатырмыз, біз ашық қоғамбыз. Барлығы заң саласында болуы керек. Егер фактілер болса, сотқа жүгіну керек» деп жауап берді.
 

Тамыздың 23-і.

Төлеген Иманов, «Хабар 24» (Петропавл, Солтүстік Қазақстан облысы)

Мемлекеттік мекеменің заңгері күзетке «Хабар 24» журналисінің заңды қызметіне кедергі келтіруді бұйырды

«Хабар 24» агенттігінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша операторы Төлеген Иманов Facebook әлеуметтік желісінде облыстық денсаулық сақтау басқармасының ғимаратында болған оқиға туралы айтып берді.
23 тамыз күні Төлеген Иманов жұмысқа бара жатқанда әкімшілік ғимаратының жанында өрт сөндіру көлігі мен адамдар тұрғанын көреді.

Журналист ғимаратқа камерамен кедергісіз кірген. Фойедегі өрт сөндіруші дабыл соғылды, бірақ түтін жоқ, дабыл істен шыққан шығар деп жауап берді. Түсірілім кезінде Имановқа өзін басқарма қызметкерімін деп таныстырған әйел келіп: мемлекеттік мекемені не үшін түсіріп жатырсың, не болып жатқанын қайдан білдің деген сұрақтар қоя бастады.
Төлеген Иманов өзін таныстырып, ғимарат маңында жиналған халық пен өрт сөндірушілерді көрген соң келгенін айтты. Әйел журналиске түсірмес бұрын есіктегі күзетке баруын, өзін таныстыруын, мемлекеттік мекемеде түсірілімге рұқсат алуын айтты. Өйткені олар БАҚ өкілдерін шақырмаған.

Сосын ол күзетшіге бұрылып: «Неге отырсың? Түсірілімге тосқауыл қою керек еді» деді. Осыдан кейін күзетші Имановтан ғимараттан шығуын өтінді. Иманов күзетшіге өз құқығын түсіндірді. Одан әрі ол оператордың жұмысына кедергі болған жоқ.
Кейін Имановқа сұрақ қойған әйел мемлекеттік мекеменің заңгері екені белгілі болды.

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі:

«Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заңның 20-бабының 2) тармағына сәйкес журналист мемлекеттік органдарға, барлық меншік нысанындағы ұйымдарға баруға құқылы. Демек, журналистің мемлекеттік органдарға өтуіне және жұмыс істеуіне ешкімнің де кедергі жасауға құқығы жоқ.

Тамыздың 18-і мен 22-сі.

Диана Сапарқызы, «ҚазТАГ» ІІМ (Қарағанды облысы)

Қарағандыда ҚазТАГ тілшісі Диана Сапарқызына шабуыл жасалды

ҚазТАГ агенттігінің Қарағанды облысындағы тілшісі Диана Сапарқызына «Арселор Миттал Теміртау» компаниясына қарасты «Казахстанская» шахтасының маңында болып жатқан оқиғаны түсіру кезінде шабуыл жасалды.
Сапарқызы жұма күні ҚазТАГ агенттігіне: «Үлкен ер адам маған шабуыл жасап, телефонымды тартып алды, кейбір файлдарды өшіріп үлгерді», - деді. Оқиға кезінде журналист түсірген видеода ер адам бетін жасыруға да тырыспаған.

Журналист өшірілген видеоны қалпына келтіріп үлгерді. Баяулатып қарағанда, телефонды Дианадан тартып алған сәтте оның артынан басқа біреу ұстап тұрғаны анық. Оның беті кадрда болмады.
Сол күні журналист полицияға арыз жазған. Арыз Қарағанды облысының полиция департаментінде тіркелді. 

22 тамызда Диана ҚазТАГ агенттігіне полиция істі «кешіктіреді» деп қауіптенетінін айтты.
«Менің арызым бойынша іс қозғалмай тұр. Мен жұма күні арыз жаздым, олар әлі істі қай бапқа сәйкес саралау керектігін анықтаған жоқ. Полиция департаменті нақты ештеңе айтпады. Олар медициналық сараптаманың нәтижесін алмағанын айтады. Қалайша? Бес күн өтті», - деді Сапарқызы.

ҚазТАГ редакциясы «Нападение на журналиста у «Казахстанской» – полиция действует в интересах «Арселора»? атты мақалада полицияның назарын журналистің телефоны шабуылдаушының қолында болған сәтте белгісіз біреудің ұстап отырған сәті видеоға түсіп қалғанына аударады. Бейнежазбада Сапарқызының өзіне шабуыл жасап, телефонын тартып алған ер адамның беті де жазылған.

22 тамызда Журналистерді қорғау комитеті (CPJ) халықаралық құқық қорғау ұйымы өз мәлімдемесінде журналист Диана Сапарқызына жасалған шабуылды тергеуді талап етті.

CPJ мәлімдемесінде: «Қазақстан билігі журналист Диана Сапарқызына қатысты жақында орын алған күш қолдану фактісін дереу тексеріп, кінәлілерді жауапқа тартып, баспасөз өкілдерінің қоғамдық маңызы бар оқиғалар туралы еркін ақпарат таратуын қамтамасыз етуі керек», - делінген.

24 тамызда Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жағдай туралы ҚазТАГ тілшісіне хабардар екенін және журналистің қызметіне кедергі жасау әрекетін құптамайтынын хабарлады.
«Елде сөз бостандығына ешқандай шектеулер жоқ, министрлік мұндай оқиғаларды назарда ұстайды», - делінген хабарламада.
 

Тамыздың 17-сі.

Олеся Вертинская, Серік Қожаниязов, «Дорожный контроль» (Атырау)

Полицейлердің «Дорожный контроль» журналистеріне қарсы арызы қайта қаралады

Осы жылдың 18 мамырында Атырау қалалық сотының шешімімен «Дорожный контроль» интернет-басылымының тілшілері Олеся Вертинская мен Серік Қожаниязовқа қатысты Атырау облыстық полиция департаментінің іскерлік беделін қорғау туралы талап арызы ішінара қанағаттандырылғаны хабарланған еді.

Талапкерлер 2022 жылдың 20 қыркүйегінде «ДГК. Регион 06» YouTube сайтында жарияланған «Атырау. Дамба. Пост» видеода таратылған ақпаратты теріске шығаруды және бейнехостингтен видеоны алып тастауға міндеттеуді талап етті. Бейнероликте тілшілер полиция қызметкерлері көліктерін тоқтатқан кезде болған жедел-алдын алу шараларының заңсыздығы туралы мәлімдейді.

18 мамырда бірінші инстанция соты «Неге озбырлық жасап жатырсың», «Заңсыз ОПМ қара», «Қараңыз, бұйрық нөмірі жоқ», «Пост жалпы заңсыз» деген фрагменттерді шындыққа жанаспайды деп тапқан. Бұл деректерді YouTube арнасында жоққа шығаруы керек. Сот талапкерлердің бейнежазбаны жою туралы талаптарын қанағаттандырмады.

Вертинская мен Қожаниязов бұл шешімге шағымданып, оның күшін жоюды талап етті. Олеся Вертинская дауды сотқа дейін реттеу тәртібінің сақталмауын, соттың жауапкерлерді хабардар етпегенін және жауапкерлердің өкілдерін тартпағанын, «DGK.Region.06» арнасы тиесілі еместігін атап өтті. Сот шешімін орындау мүмкін емес, жауапкерлердің тұрғылықты жері бойынша соттылығы туралы арыз қаралмаған, сот жазбаша ұйғарым шығармаған, істі сот психологиялық және филологиялық нормаларын бұза отырып қабылдаған, сараптама бұзушылықпен жүргізілді, сарапшының мөрі мен қолы жоқ дейді.

Апелляциялық алқа істі бірінші сатыдағы сотта қарау кезінде процессуалдық құқық нормаларының бұзылуын анықтады. Атап айтқанда: қалалық сот журналистердің жазбаша өтініштерін қарамай, сот ұйғарымын шығармай, бұл істің соттылығы туралы мәселені шешпеді.

Істің соттылық нормаларын бұза отырып қаралуына байланысты Атырау облыстық соты 18 мамырдағы шешімнің күшін жойды. Сот істі Атырау облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі сот алқасының өндірісіне қабылдап, бірінші сатыдағы соттың іс жүргізу қағидалары бойынша оның қаралуын белгіледі.

17 тамызда өткен отырыста жауапкерлер бірауыздан істі Серік Қожаниязовтың тұрғылықты жері Петропавл қалалық N2 сотына жіберуді сұрады.
17 тамызда Атырау облыстық соты жауапкерлердің өтінішін қанағаттандырды. Істі қарау Солтүстік Қазақстан облысының Петропавл қалалық N2 сотында өтеді.
 

Тамыздың 21-сі.

Yandex.kz (Қазақстан)

«Яндекс» Қазақстан аумағына Yandex.kz доменіне қызмет көрсететін серверлерді көшіреді

9 тамызда Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі www.yandex.kz домендік атауының «интернет-ресурсты аппараттық-бағдарламалық жүйелерде Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерде орналастырғаны үшін жұмысын тоқтатты».

Сондай-ақ, ЦДИАӨМ «Яндекс» ЖШҚ-ға (РФ) деректерді өңдеу орталықтарының орналасқан жері, ҚР азаматтарының дербес деректерін қорғаудың қабылданып жатқан шаралары және құқық қорғау және арнайы органдармен өзара іс-қимыл жасау тәсілі туралы толық ақпарат беру туралы сұрау жібергені хабарланды. Сұрау Ресейдің ФСБ-на «Яндекс.Такси» пайдаланушылардың жеке деректеріне тәулік бойы қол жеткізу туралы ақпаратқа байланысты жіберілді. 

Қазақстандық «Яндекс.Такси Корп» ЖШС компаниясы өз кезегінде Ресей Федерациясының заңнамасы Қазақстандағы сервиске және оны пайдаланушыларға қолданылмайды деп сендірді.

21 тамызда министрліктің баспасөз қызметі «Яндекс» компаниясының өкілдерімен өткен кездесу барысында yandex.kz  доменіне қызмет көрсететін серверлерді ел аумағына көшіру бойынша жұмыстарды жалғастыруға дайын екенін растады. Бұған дейін Яндекс Go қызметі үшін жасалған болатын. Қазақстандықтардың дербес деректері қазақстандық серверлерде де өңделетін болады.

Тамыздың 22-сі.

«Царьград» ТК интернет ресурстары (РФ) tsargrad.tv, kz.tsargrad.tv (Қазақстан)

Қазақстанда ресейлік «Царьград» телеарнасының сайтына кіру тоқтатылды

Тамыздың ортасында БАҚ Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің баспасөз мәлімдемесіне сілтеме жасап, Қазақстанда ресейлік «Царьград» телеарнасының интернет-ресурстарына кірудің тоқтатылғаны туралы хабарлады. Бұл ресурстарға мониторинг жүргізген АҚДМ теріс қоғамдық наразылық тудыруға және ұлтаралық араздықты қоздыруға бағытталған материалдарды анықтады.

Ресурстарға қолжетімділік «Байланыс туралы» Заңның 41-1-бабында көзделген тәртіппен уәкілетті органның 2021 жылғы 18 қаңтардағы № 25-01-25/63 және 2023 жылғы 31 мамырдағы № 23-01-2-23/2071 нұсқаулығымен шектелген. Нұсқау «Мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ-ға және байланыс операторларына жіберілді. 17 тамызға дейін ҚР заңнамасын бұзатын материалдар «Царьград» сайтынан жойылмағаны анықталды.

NUR.kz ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Дархан Қыдырәлі АҚДМ «Өзекті» жобасы аясында берген сұхбатында ресейлік «Царьград» телеарнасының Қазақстандағы сайтының жабылуына қатысты пікір білдірді, деп хабарлайды.
Министр: «Бұл мәселені саясиландырудың қажеті жоқ... Ақпарат кеңістігіне қауіп төндіретін ақпарат Конституциямызға қайшы келсе, ал ақпарат мемлекетіміздің құқықтық нормаларын, БАҚ туралы заңнаманы бұзатын болса, бұл материалдарға тосқауыл қойылады», - деді.

Дархан Қыдырәлі министрлік басылымдарға қазақстандық заңнама нормаларын сақтау қажеттігін ескертетінін, ал егер БАҚ талаптарды орындамаса, бұғатталатынын айтты. Интернет-ресурстар ҚР заңнамасын бұзуды жойғаннан кейін ресурстарға қолжетімділік қалпына келтіріледі.
 

Тамыздың 22-сі.

Анастасия Багрова, Ratel.kz (Қарағанды облысы)

Журналистерді «Казахстанская» шахтасындағы өрт туралы баспасөз конференциясына шақырған жоқ

Ratel.kz-тің Қарағанды облысы бойынша меншікті тілшісі Анастасия Багрова «Казахстанская» шахтасындағы апаттың себептерін тергеумен айналысатын республикалық комиссия баспасөз конференциясын өткізді деп хабарлайды.

Журналист: «Бұл брифингке журналистер шақырылған жоқ. Қарағанды облысы әкімдігінің баспасөз қызметі тек екі БАҚ-ты хабардар етті, тағы үшеуі басқа адамдардан кездейсоқ білді. Бұл жағдайда комиссияның негізгі төрт адамы кімдер үшін жиналып, оларды жұмыстан жұлып алғанын біз білмедік. Жиналыстың басталуына санаулы минуттар қалғанда «Казахстанская» шахтасына жету мүмкін емес. Осылайша журналистердің жедел ақпаратқа қол жеткізуі шектелді», - деп жазды. 

«Кімге бұл ақпаратты тарату керек және мұның бәрі не үшін жасалады, бұл бөлек әңгіме, мұндай жалғандықтардың жолын кесу керек, мәселе тым ауыр, адам өліміне байланысты қайғылы жағдай орын алды, мұнда әр сөз маңызды», - деп түсіндірді облыс әкімінің орынбасары Вадим Басин. Ол тек үкіметтік комиссиядан келетін ақпаратты беруді сұрады. 

«Әділ сөз» қорының түсініктемесі:

«Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заңның 18-бабының 2-тармағына сәйкес ресми хабарлама бұқаралық ақпарат құралдарына олардың меншік нысандары мен тиесілілігіне қарамастан тең шарттарда беріледі. Тиісінше, ресми республикалық комиссия баспасөз мәслихатын өткізу кезінде заңның аталған талабын бұзды.
 

Тамыздың 18-і.

Арайлым Мұрат, «ҚазАқпарат» ХАА (Астана)

«Казахстанская» шахтасының бұрынғы директоры ондағы өртке қатысты түсінік беруден бас тартты

Парламент Мәжілісінің қазіргі депутаты, 2014-2015 жылдары «Казахстанская» шахтасының директоры болған Арман Қалықов тамыздың 17-сі күні таңертең өрт шыққан кеніштегі қайғылы оқиғаға қатысты пікір білдіруден бас тартты.
Арман Қалықов ҚазАқпарат тілшісіне: «Мен бір сайтқа өз пікірімді білдірдім. Сұхбат бір сағаттан кейін шығады. Фотолары бар, бәрі бар. Онда менің пікірім жазылған», - деді.

Тамыздың 24-і.

BES.мedia (Алматы)

Алматы әкімі Досаев BES.media оқырмандарының сұрақтарына жауап бермеді

BES.media журналистерінің хабарлауынша, редакция осыдан бір жарым ай бұрын Алматы қаласы әкімдігіне ресми сауал жолдап, онда Алматы әкімі Ерболат Досаевтан «Шенеунікке сұрақ» айдарымен оқырмандардың сұрақтарына жауап беруді сұраған.

«Еліміздің заңнамасында белгіленген мерзім өтіп кетті, қосымша тексерулерді қажет ететін күрделі сұрақтарға жауап беру кезінде рұқсат етілген барлық болжамды және ойға келмейтін қосымша мерзім де өтті. Біз әкімдіктің тарапынан қандай да бір жауап күткен жоқпыз», - деп хабарлайды редакция. 

Оқырмандар әкімге қала тұрғындары өмірінің барлық аспектілерін қамтитын және кең қоғамдық резонансқа ие әртүрлі тақырыптар бойынша 35 сұрақ қойғаны хабарланды. Журналистер Алматы тұрғындарымен кездесуінде Ерболат Досаевтан редакция қашан жауап алатынын сұрады.

Әкім «Осындай сұрақтар туындаса, тиісті нұсқаулар беремін. Бірақ 35 сұрақ қойылды деп өзіңіз айттыңыз, бір пакетпен келді ме, әлде әртүрлі сұрақтар ма, білмеймін. 

Әдетте BEST.Media және мен менің баспасөз қызметім сұрақтардың өзектілігі мен өткірлігін түсініп, тезірек жауап беруге тырысамыз. Мен өзімнің баспасөз қызметіме тапсырма беремін, іс жүзінде олар нені түзету керектігін түсінеді. Бірақ менің ойымша, баспасөз қызметі әлдеқайда жақсы жұмыс істей бастады және бұрынғыдай тікелей шағымдар жоқ.  Бірақ кемелдікке шек жоқ, біз сіздермен бірге оның жұмысын сіздермен бірге жақсартамыз», - деп жауап берді.
 

Тамыздың 21-і.

Telegram (Қазақстан)

Telegram мессенджері істен шықты

21 тамызда Telegram қолданушылары мессенджерде ақауға тап болды. Ақау Астана уақыты бойынша сағат 23:00 шамасында орын алып, шамамен екі сағатқа созылды.

Қазақстандық БАҚ DownDetector сайтының деректеріне сілтеме жасай отырып, мессенджерге қатысты мәселелер Ресей, Беларусь, Грузия, Өзбекстан, Украина және Қазақстанға әсер еткенін хабарлады.

DownDetector сайтының деректеріне сілтеме жасаған Nur.kz: Астана уақытымен 23:50-де қолданушылардың 57 пайызы чаттарға қосылуда ақаулықтар туралы шағымданды деп хабарлайды.
Кейін ресейлік БАҚ Telegram-тың істен шығуы оның Еуропадағы дата орталығының жұмысымен байланысты деп жазды.