Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуы 2022 жылғы 11-18 тамыз аралығы

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 11-18 тамызы аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді.

12 тамыз

«Наша Газета» (Қостанай)

Аюдың шабуылынан зардап шеккен қыздың әкесі сот процесі туралы ақпаратқа пікір жазуды жабуды талап етті

«Наша газета» апталығының бас редакторы Тимур Гафуровқа 12 тамызда Қостанай қаласының тұрғыны Виталий Майер телефон соғып, 11 тамызда жарияланған «Владелец базы отдыха, на которой медведица искусала девочку, должен заплатить ее родителям 18,5 млн тенге» атты мақаланың астына пікір жазуды жабуды талап етті.

Ақпаратта балаға шабуыл жасалған «Радуга» демалыс орталығының иесі Александр Паниннің апелляциялық шағымы қаралғаны туралы жазылған. Қызы зардап шеккен Виталий Майердің де азаматтық шағымы қаралған. Отбасы 25 миллион теңге моральдық шығынды өтеуді талап еткен.

Бас редактормен сөйлескенВиталий Майердің айтуынша, мақала біржақты жазылған сондықтан астына пікір жазуды жабуды талап етіп отыр. Гафуров мақала сот отырысына қатысқан автордың естігені бойынша жазылғанын, барлық тараптардың ұстанымдары келтірілгенін түсіндірген. Майер мақалада өзі мен оның адвокатының позициясынан гөрі Паниннің позициясына көбірек орын берілгенін айтып дауласқан. Гафуров сайттағы барлық пікірлер постмодерациядан өтетінін, егер олар сайт ережелерін бұзса жойылатынын немесе өңделетінін атап өткен. Пікір жазуды жабуға редактордың келісімін ала алмаған Майер сотқа беріп, жағдайды басқа БАҚ арқылы жария етуге уәде берді.

12тамыз

Orda.kz (Нұрсұлтан қ.)

Orda.kz тілшісін Нұр-Сұлтандағы жаңа мешіттің ашылуына кіргізбеді

Orda.kz редакциясы Нұр-Сұлтандағы экс-президент Нұрсұлтан Назарбаев қатысқан жаңа мешіттің ашылуына бұл жаңалық белгілі болған апта басынан аккредитациядан өтуге әрекеттенгенін хабарлады.

Orda.kz журналисіне  елорда әкімдігі журналистерді аккредитациялаумен айналыспайтынын және мешіт құрылысына мүлде қатысы жоқтығын, тек мешіт маңын абаттандырумен айналысқанын айтқан. Олар бізге Президент әкімшілігіне телефон соғуға кеңес берді.

Президент Әкімшілігі оларға журналистерден аккредитациядан өтуге өтініштер түсіп жатқанын хабарлаған. Бірақ олар әлі күнге дейін ашылудың қай күнге жоспарланғанын білмей отырғандығын, ақпарат пайда болған кезде хабарлауға уәде берген.

11 тамызда Orda.kz редакциясы өз дереккөздері арқылы ашылу күні өтетін анықтайды. Журналистер хабарласқан Президент Әкімшілігі бұл мәселемен мүлде айналыспайтынын, бірінші президенттің кеңсесіне тікелей хат жазу керектігін айтқан.

Нәтижесінде Нұрсұлтан Назарбаевтың кеңсесі аккредитацияның жабылғанын хабарлайды.

Orda.kz журналисінің кейбір БАҚ неге алдын ала шақырту алғанын, ал кейбіреулері айналмалы жолмен ақпаратты білуі керек деген сауалына жауап берген басқармадағылар бұл туралы ештеңе білмейміз және ештеңе істей алмаймыз деп жауап береді.

Orda.kz журналистері өзге БАҚ-қа сілтеме жасай отырып, жұма күні мешіттің ашылуынан репортаж дайындады.

13 тамыз

Orda.kz (Нұр-Сұлтан)

Азат Перуашев Orda.kz сайтындағы кибершабуылдар бойынша ҰҚК, Бас прокуратура және ІІМ-не жүгінді

«Ақ жол» фракциясының жетекшісі Азат Перуашев ҰҚК, Бас прокуратура және Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінен Orda.kz сайтының кибершабуылына назар аударуды сұрады.

Азат Перуашев Orda.kz бас редакторы Гүлнар Бажкенованың қызметіне сілтеме жасап редакцияның немен бетпе-бет келгенін, атап айтқанда басылым сайтының жұмысын толығымен тоқтатқан ұзаққа созылған хакерлік шабуылдар туралы егжей-тегжейлі айтып берген.

«Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген сөз бостандығын қамтамасыз ету мақсатында осы сайтты оның қызметіне заңсыз кедергілерден қажетті қорғауды қамтамасыз ету және осы БАҚ жұмысын қалпына келтіру үшін қажетті шараларды қабылдауыңызды сұраймыз», - деді «Ақ жол» фракциясының жетекшісі мәлімдемесінде.

13 тамыз

Петропавл әкімі журналистерге стратегиялық нысанда суретке және видеоға түсіруге тыйым салынатынын ескертті

Петропавлдың жаңа әкімі Руслан Анбаев өз міндетіне әрең кірісіп, қала тұрғындарын толғандыратын мәселе – облыс орталығының қысқа дайындығы туралы журналистер үшін брифинг өткізуге асықты.

Осы жылдың наурыз айында көпқабатты  пәтерлерге жылу энергиясын бірден бір жеткізуші ЖЭО-2-де құбырдың опырылуы туралы хабар бүкіл елді елең еткізді. 

Журналистермен кездесуде «Севказэнерго» АҚ бас директоры Олег Перфилов БАҚ өкілдерін Петропавл ЖЭО-2-ға шақырғанымен, қала әкімі нысанда белгілі бір шектеулер бар екеніне тоқталып, БАҚ өкілдері барлығын қатарынан видеоға түсіріп, суретке тартуы мүмкін емес екенін ескерткен.

Журналистер жаздың басында құбырды қалпына келтіріп жатқан құрылысшылар түсіріп алған  кәсіпорынның жабдықталмаған душ бөлмесіндегі тозығы жеткен қабырғалардың суретке және бейнетаспаға түсірілгенін Руслан Анбаев қаламағанынайтады. Жұмысшылар әлеуметтік желіде кәсіпорында жөндеу жұмыстарының жылдар бойы жүргізілмегенін, оның жеке тұлғалардың меншігінде болғанын айтып видео жариялаған.

14 тамыз

«Мінбер» сайты (Абай облысы)

Журналистерге хабарласқаннан кейін жатақхана тұрғындарына қысым көрсетіле бастады, аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы жағдайға қатысты пікір білдірмеді

Абай ауданы, Аягөз қаласындағы жатақханалардың бірінде мемлекеттік бағдарламаның аяқталуына байланысты 25 отбасына көшірілетіні ескертілді. «Хабар» арнасының журналистері мәселеге назар аударған.

Журналистер келіп кеткеннен кейін Еркежан есімді тұрғынның айтуынша, оған бейтаныс адамдар телефон соғып, неге шу шығарып жатырсың, «Хабар» арнасына неге сұхбат бердің деп ренжіген. Ал кешкісін белгісіз біреулер «Хабарға» сұхбат берген тұрғындар баспаналарын ертерек босату керек деп айғайлап есік қағады.

«Мінбер» порталының журналистері келген әйелдің кім екенін анықтауды жөн көріп, Аягөз аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы басқармасының басшысына хат жазғанымен, материал шыққанша жауап келмеді. Жатақхана коменданты да журналистердің сұрауына жауап бермеді.

16 тамыз

БАҚ Павлодар

Журналистер ЖЭО сатылғаны туралы әкімдіктен ақпарат ала алмады

2 тамызда Павлодар облысының әкімдігіне түрлі БАҚ журналистері Екібастұз қаласы депутатының әлеуметтік желідегі «ЦАТЭК» АҚ-ынапатты жағдайда нашарлауына байланысты қалаға сыйлық «Екібастұз» ЖЭО-на беру ниетін жариялаған жазбаларына түсініктеме беруді сұрады.

Кейінірек облыстық энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасы түсініктеме берді. Онда шенеуніктер жылу электр орталығын сату/беру фактісі билікпен мүлдем талқыланғанын жоққа шығарды.

11 тамызда «Екібастұзтеплоэнерго» АҚ 12 шілдеде қала әкімдігіне ЖЭО-ны сыйлыққа алуды сұрап үндеу жолдағаны туралы ресми ақпарат таратты. Журналистер тағы да Павлодар облысы әкімдігінің баспасөз қызметінен ақпарат сұрады. Олар жауап беруге уәде берді. 16 тамызда Павлодар облысы әкімінің баспасөз қызметі аймақ басшысы Әбілқайыр Сқақовтың Екібастұзға аттанып кеткенін, онда жылу электр орталығына қатысты жиын өткізетінін хабарлады. Сонымен қатар, бұл туралы журналистерге дәстүрлі көлік ұсынбай, кеш хабарланды.

16тамыз

 БАҚСолтүстік Қазақстан облысы

Жеті мөрдің құпиясы: Солтүстік Қазақстан облысында «Солтүстік» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы туралы ақпаратты жасырды

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша басқармасының қызметкерлері тұрақтандыру қорының жағдайына талдау жасауды ұйғарып, мониторингтік топ құрды. Оның құрамына белгілі қоғам қайраткерлері мен журналистер кірді. Алайда, «Солтүстік» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы акционерлік қоғам бола отырып, өзінің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы барлық ақпаратты құпия деп санайтындықтан, талдау жүргізу оңай болған жоқ. Сондықтан мониторинг тобына енген қоғам қайраткерлері мен журналистерге оған кіруге рұқсат етілмеді.

 Сыбайлас жемқорлықпен күресушілердің пікірінше, мемлекет 100 пайыз қатысатын ұйымда шешім қабылдаудағы ашықтықтың болмауы заң бұзушылық фактілерін жасыруға мүмкіндік беретін басты қауіп болып табылады. Соған қарамастан, 23 сыбайлас жемқорлық тәуекелдері анықталып, оларды жою бойынша 40 ұсыныс берілді.

16 тамыз

Көркем Үсібалиева, «Отырар» ТК (Шымкент)

Білім басқармасының баспасөз хатшысы өзіне қызық емес тақырыпта сұхбат ұйымдастырудан бас тартты

Шымкенттегі «Отырар» телеарнасының журналисі Көркем Үсібалиева «Новости» бағдарламасына мектеп формасы мен жаңа оқу жылына дайындық туралы материал дайындады. Сюжет үшін білім бөлімінің меңгерушісі Ж.Тәжиевадан сұхбат жазып алу керек болады. Тілші оның баспасөз хатшысы Рахат Арғынбайға хабарласты. Ол бұл тақырыпқа қызықпайтынын және сұхбатты ұйымдастыруға көмектеспегенін атап өтті. Көркем Үсібалиева қала әкімінің білім саласына жетекшілік ететін орынбасары Ш.Мұқанға арыз жазуға мәжбүр болды. Осыдан кейін ғана Ж.Тәжиева сұхбат берді.

16 тамыз

Сергей Ефремов, блогер, экологиялық белсенді (Шымкент)

Табиғи саябақ директоры блогердің үстінен жазған арызын қайтарып алды

«Түркістан-Сырдария» мемлекеттік табиғи саябағының директоры Ақыл Әбдіқадіров блогер әрі табиғатты қорғаушы Сергей Ефремовке қарсы арызын қайтарып алды. Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау және моральдық зиянды өндіру туралы іс Әл-Фараби аудандық сотында қаралды. Бұған биыл наурыз айында Экология вице-министрі Әлия Шалабековамен кездесуде эколог белсендінің айтқан сыни сөздері себеп болған. Кездесу видеоға түсіріліп, кейін YouTube сайтында жарияланды. Моральдық шығынды өтеу ретінде талапкер оған 500 мың теңге төлеуді талап еткен.

11 тамызда сот талапкер өкілінен түскен арызға байланысты талап арызды қараусыз қалдырды.

17 тамыз

Таңдаулы сайттардағы жарнама: «Қазақтелеком» дау-дамайлар кезінде PR-ға 306 миллион теңге жұмсау туралы шешім қабылдады

ҚазТАГ агенттігінің хабарлауынша, ұлттық байланыс операторы «Қазақтелеком» АҚ нарықтағы ең ірі монополист бола тұрып, дау-дамай кезінде интернеттегі жарнамаға 306 миллион теңгеден астам қаржы жұмсағысы келеді.

Техникалық ерекшелікке қосымшаға сәйкес, ұлттық байланыс операторы осы жүздеген миллионды басқалармен қатар Google және Yandex, VK және TikTok, Spotify және Apple Search жарнамаларына, сондай-ақ сатып алу қызметтеріне жұмсауды көздеп отыр. Аналитикалық қызметтер, әлеуметтік желілерде жарнамалық посттарды жылжыту, Facebook, Audience Network, Messenger, Instagram әлеуметтік желілерінде таргеттік жарнаманы орналастыру, YouTube сайтында бейне жарнаманы орналастыруға жұмсалады. Бұған қоса, «Қазақтелеком» өзі «таңдаған» қазақстандық сайттарда, мысалы, Nur.kz немесе Zakon.kz сияқты жарнамаларды орналастырғысы келетінін ашық айтты.

Естеріңізге сала кетейік, шілдеде «Қазақтелеком» АҚ басқарма мүшесі Батыр Маханбетәжиев «Вечерка» басылымына, сондай-ақ ҚазТАГ-қа сотқа дейінгі шағымдарын жолдаған болатын. Үндеуге «Вечерка» газетінің 23 маусымдағы «Недобросовестный оператор» атты мақаланың жарияланғаны себеп болған. Онда «Вечерний Алматы» және «Алматы ақшамы» газеттерінің редакциялары секундына 8 мегабит интернет-байланыс қызметін, сәйкес емес тарифтермен қалай алғаны туралы айтылды. Алайда «Қазақтелеком» өз қателіктерін мойындамай, басылымда көрсетілген ақпаратты жоққа шығаруды талап етіп, «Alatay Aqparat» ТОО-ны сотқа беруге шешім қабылдады. «Вечерка» редакциясы ұлттық байланыс операторын ашуландырған тезистерді көрсететін сотқа дейінгі хабарлама алды.

Осы басылымға сілтеме жасаған ҚазТАГ агенттігінің редакциясы да сотқа дейінгі талап-арыз алған.

17 тамыз

«Мой город» (Орал)

Журналистерге Оралдағы «Мирлан» базарының аумағында түсіруге тыйым салынды

Оралдық журналистерді «Мирлан» базарының аумағына жібермеді, онда олар Amanat партиясының облыстық филиалы жанынан құрылған әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімдерінің бағасын реттеу жөніндегі мониторингтік топтың жұмысын түсіруге келді.

«Олар (базар әкімшілігі – АС) бізді терроризмге қарсы көрсеткіштер аясында тексерді. Біз қандай террористерге ұқсаймыз ол жағын мен түсінбедім. Сонымен қатар, журналистерді базар аумағына мүлдем кіргізбеді. Олар осылайша БАҚ туралы заңды бұзды. Сонымен қатар, бұл фактілердің барлығы базар директоры Тагира Журавлеваның қатысуымен болды. Мен оған 40 минут бойы кіре алмадым, содан кейін бізге кіруге рұқсат етілді, ал журналистерді қауіпсіздік қызметі күзетті», - деді партияның Батыс Қазақстан облыстық филиалы партиялық бақылау комиссиясының инспекторы Афиза Семғалиева.

Комиссия мүшелері «Мирлан» базарының әкімшілігін әкімшілік жауапкершілікке тартуды, ал журналистердің жұмысына кедергі келтіргені үшін тіпті қылмыстық жауапкершілікке тартуды ұсынды.

17 тамыз

Сергей Бердников, блогер (Шығыс Қазақстан облысы)

Шаруа қожалығының басшысы блогерді ұрды

17 тамызда «ОСА» қоғамдық бірлестігінің аймақтық өкілі Сергей Бердников Шығыс Қазақстан облысы Шемонаиха ауданының Верх-Уба кентіне тұрғындардың шағымы бойынша келді. Сол жерде оны шаруа қожалықтарының бірінің басшысы ұрып тастады. Бердниковтың айтуынша, нәтижесінде оның миы шайқалған. Блогер жасалған шабуыл оның қызметімен, дәлірек айтқанда полигонға, қиыршық тасты өндіруге және т.б. қатысты әртүрлі органдарға хабарласуымен байланысты деп санайды. Бердников полицияға арызданды.

17 тамыз

Ratel.kz (Алматы)

Әкімшілік бадминтон: Қызылорда облысы әкімінің ұлының тойы туралы Ratel.kz сайтының сұрауы бір күнде жеті қолдан өтті

Дүйсенбі, 15 тамызда Ratel.kz сайтының редакциясы Қызылорда облысының әкімдігіне ресми сауал жолдады. Журналистер облыс әкіміНұрлыбек Нәлібаевтың ұлының тойы туралы бірнеше ақпарат көздерінде жарияланған ақпаратқа қатысты пікір білдіруді өтінді.

Болжам бойынша, үйлену той алматылық The Ritz Carlton қонақүйінде өткен. Жарияланған суреттерге қарағанда, тойға облыс әкімдігінің жауапты қызметкерлері, Нәлібаевтардың руластары, достары, көптеген беделді адамдар мен Қызылорда облысы әкімінің үлкен ағасы Бердібек Сапарбаев қатысқан.

Электрондық үкімет жұмысының арқасында журналистер өз сауалдарының мәртебесін, атап айтқанда жауап дайындау кімге тапсырылғанын бақылады.

 «Сұрау дүйсенбіде сағат 15:16-да жіберілді», - деп зерттеу нәтижелерін редакция жариялады. Әкім аппаратына жіберілген біздің бірінші сұрауымызды облыс әкімдігі Іс басқармасының іс жүргізу жөніндегі инспекторы көрді. Ол оны осы кеңсенің директорына жіберді. Директор өз орынбасарын орындаушы етіп тағайындады. Зам біздің сұрауымызды инспекторға қайтарды. Инспектор сұрақтарды басқа кеңсеге – «облыс әкімінің аппаратына»жіберді.Әкім аппаратының маманы Аппарат басшысына біздің сауалымызды жолдады. Мұның барлығы 15 тамыздағы жұмыс күнінің соңына дейін екі-үш сағат ішінде орын алды. 16 тамызда сауалмен аппарат басшысының орынбасарына айналысу тапсырылды. Орынбасары облыс әкімінің баспасөз қызметінің басшысына облыс әкімінің жеке сұрақтарына жауап беруді тапсырды».

Ratel.kz ақпараты бойынша бір тәулік ішінде жолданған сұрау екі кеңсе Іс басқармасы және әкім аппараты арқылы жеті қолдан өтті. Жауап беру мерзімі екі рет өзгертілді. Алдымен олар бір айдан кейін жауап беруді жоспарлады, енді жауап беру күнін тамыз айының соңына ауыстырды.

Журналистер Қызылорда облысы әкімдігіндегі үрейлі бадминтонды шенеуніктер Налибаевқа ақпараттық сауалды жеке өз қолына беруге қорқатындығымен түсіндіреді. Облыс әкімі уақыт тауып, оған қатысты сұрақтарға өз бетінше жауап береді деп үміттенеді.

18 тамыз

«Уральская неделя» (Орал қ.)

Орал әкімдігі жарияланған мақаладан «митинг» және «наразылық»сөздерін алып тастауды талап етті

«Уральская неделя» газетінің бас редакторы Тамара Еслямова Орал қаласының ішкі саясат бөлімінің басшысы Ербол Кушековтың редакцияға қоңырау шалып, трамадолды еркін сатуға қарсы наразылық туралы мақалада «митинг» сөзін «акция» сөзіне түзетуді сұрағанын хабарлады. Ұйымдастырушылар өз өтінішінде митинг емес, акцияны олармен келісуді сұрағандықтан, редакция тақырыпты түзеді.

Алайда Кушеков тағы қоңырау шалып, «наразылық» сөзін тақырыптан алып тастауды өтінді. Мен тағы да акцияның бастамашыларының өтінішіненұсқадым - оларда «наразылық» деген сөз болған жоқ, бірақ трамадолдың еркін таралуына қарсылық емес  «қарсы» деген сөз болды.

«Міне, осындай филологиялық экзерсистерді қазір ішкі саясат бөлімі ұйымдастырады. Сонымен қатар, төбеден өте маңызды түр көрсетіп, олар бұл сөздерді ұнатпайды», - деп жазды Тамара Еслямова.

18тамыз

Гүлжан Ерғалиева, Elmedia (Алматы қ.)

Полицияға хабарласқаннан кейін Elmedia-ға телефон шабуылдары күшейе түсті

El media бас редакторы Гүлжан Ерғалиева полицияға жүгінгеннен кейін редакцияның нөміріне және жеке телефон нөміріне телефон шабуылдары күшейгенін хабарлады.

«Кеше Алматы ІІБ-ға барған соң, киберқылмыс бөліміне арыз қалдырылған соң шабуыл күшейе түсті. Бір сағаттан кейін дәл бір күн болады (24 сағат), шабуылдар үздіксіз жасалып жатыр. Егер бұрын бұл шабуылдар Индонезия аймағынан белгілі бір аралықпен болса, бүгін тек Ресейден үздіксіз жасалып жатыр»,-деп жазды Гүлжан Ерғалиева Fаcebook-те.

Оның айтуынша, редакциялық телефонға шабуылдар бірнеше сағатқа созылады, ал басылым болған оқиға туралы хабарлаған Kcell компаниясы шағымға жауап бермейді. Гүлжан Ерғалиева бұл телефон шабуылы«барлық арнайы қызметтер мен Ұлттық Қауіпсіздік Кеңесінің маңызды назарында» болуы керек деп санайды.

Мониторинг «Әділ сөз» қоры тілшілерінің және ашық көздерден алынған ақпараттар бойынша дайындалды.

«Әділ сөз» қорының мониторинг қызметінің жетекшісі

Елена Цой

e-mail: lena@adilsoz.kz

Мониторингке қатысты сұрақтар бойынша info@adilsoz.kz ке хабарласуға болады.